ΠΡΟΦΙΛ

Με αφορμή την εορτή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου προσκαλέσαμε μία αγαπημένη συγγραφέα, θεολόγο, εκπαιδευτικό, την κυρία Αγγελική Καριώτογλου. Σκεφτήκαμε να συζητήσουμε σχετικά με το πρόσωπο της Θεοτόκου όχι μόνο στη ζωή του Χριστού, ως Μητέρα Αυτού, αλλά και στη ζωή των απλών ανθρώπων που πολλές φορές την επικαλούνται. Ακόμα και για το τι σημαίνει η Θεοτόκος για τις γυναίκες μέσα στον χρόνο.

ΤΕΤ~Α’~ΤΕΤ

Κυρία Αγγελική Καριώτογλου, σας καλωσορίζω στο Περί ου…Σας ευχαριστώ για την τιμή να μιλήσουμε εδώ για το ξεχωριστό πρόσωπο της Θεοτόκου, και για μια από τις μεγαλύτερες γιορτές μας, «Το Πάσχα του Καλοκαιριού», την Κοίμησή της. Τι είναι αυτό που κάνει τόσο ξεχωριστή την Κοίμηση της Παναγίας μας;

Καλώς σας βρήκα! Κοιτάξτε, η Παναγία, είναι το πιο κοντινό μας πρόσωπο , στη σχέση μας με το Χριστό. Είναι η μάνα Του, αυτή που τον κράτησε στα χέρια της βρέφος, που Τον μεγάλωσε, Τον είδε να ανδρώνεται και να διδάσκει, Τον είδε να σταυρώνεται και να πεθαίνει πάνω στο σταυρό. Τον κράτησε στα χέρια της νεογέννητο και τον δέχτηκε πάλι νεκρό για να τον ενταφιάσει!

Με λίγα λόγια πέρασε απ΄όλες τις ανθρώπινες χαρές, αλλά και γεύτηκε τον μεγαλύτερο ανθρώπινο πόνο, αυτόν της απώλειας και του θανάτου.

Νομίζω λοιπόν, πως ακριβώς αυτή η γεύση του υπέρτατου πόνου, κάνει την Παναγία μας ένα πρόσωπο οικείο και τρυφερό, μια αγκαλιά , στην οποία σαν μωρό τρέχει να κρυφτεί ο άνθρωπος στον πόνο του και στις ατυχίες της ζωής του.

Δεν είναι τυχαίο που η Παναγία ως Πλατυτέρα, ζωγραφίζεται στην κόγχη του ιερού, πάνω από την Αγία Τράπεζα. Ακριβώς ανάμεσα στον άνθρωπο και τον τρούλο, όπου ζωγραφίζεται ο
Χριστός ως Παντοκράτορας!

Η Θεοτόκος, όπως ακριβώς και στον Ευαγγελισμό, λαμβάνει το μήνυμα από τον Αρχάγγελο Γαβριήλ και προετοιμάζεται. Όταν έρχεται η ώρα της Κοιμήσεως οι Απόστολοι απουσιάζουν και “εκ περάτων” συναθροίζονται ώστε να συμμετάσχουν στην ταφή της.

Η Εκκλησία, ως Σώμα Χριστού, πανηγυρίζει την Ταφή! Μάλιστα και τα τροπάρια, οι Ωδές, το Μεγαλυνάριο, της ημέρας είναι πανηγυρικά! Αυτό σε κάποιον μπορεί να ακουστεί “τρελό”. Βέβαια είναι “τρέλα να είσαι χριστιανός” αλλά έχει μια ποιότητα και έναν λόγο πολύ βαθύ εδώ.

Θα ξέρετε ότι σε πολλές νησιωτικές κυρίως περιοχές, στην Κοίμηση της Παναγίας , ψάλλονται Εγκώμια, όπως ακριβώς και στον Επιτάφιο του Χριστού! Αυτά λοιπόν τα εγκώμια, παρά το ότι είναι θρηνητικά για την απώλεια, έχουν μια έντονη επίγευση χαράς. Είναι η χαρά για τη νίκη κατά του Θανάτου. Η Παναγία αναχωρεί για την αγκαλιά του Γιού της, γιορτάζουμε αυτή την αναχώρηση και όπως και οι Απόστολοι, «εκ περάτων» μαζευόμαστε όπου υπάρχει εικόνα για να γιορτάσουμε, να πανηγυρίσουμε και να χαρούμε αυτό ακριβώς: Ο θάνατος νικήθηκε και «νεκρός ουδείς εν τω μνήματι». Σ΄ αυτή τη νίκη συμμετέχουμε κι εμείς τιμώντας το πρόσωπο της Θεοτόκου, από τη μια άκρη της Ελλάδας μέχρι την άλλη! Ακριβώς έτσι είναι, τρελή χαρά για τη νίκη κατά του θανάτου!

Τι θα μπορούσαμε να πούμε για την συμβολή της Παναγίας στο σχέδιο της σωτηρίας του ανθρώπου;

Η Ενσάρκωση του Θεού έγινε για να «αγιασθεί ο άνθρωπος με το ανθρώπινο του Θεού», όπως λέει ο άγιος Γρηγόριος ο θεολόγος. Η θέωση είναι ένας δρόμος ανοιχτός για όλους μας από τότε. Είναι μια πόρτα ανοιχτή, για να ανακαλύψει το δρόμο του προς το Θεό ο καθένας προσωπικά μέσα στην Εκκλησία και εκεί να νιώσει την ελευθερία.

Αυτή την πόρτα την άνοιξε η Θεοτόκος για το ανθρώπινο γένος παραδίδοντας εν ελευθερία τη θέλησή της στο Θεό. «Γένοιτό μοι κατά το ρήμα σου»! Αυτή την υποταγή δεν πρέπει να την ερμηνεύουμε με όρους δουλικότητας, αλλά σαν μια ελεύθερη απόφαση ένταξης σε μια χαρισματική σχέση ανθρώπου-Θεού! Έτσι , μέσω μιας γυναίκας, γεννιέται η μοναδική ελπίδα για το ανθρώπινο γένος, μέσα σ΄ ένα σκληρό και βίαιο ανδροκρατικό κόσμο.

Η Θεοτόκος Μαρία, καταγόμενη από την Εύα, καταξιώνει κάθε γυναίκα, αφού γεννά τον σαρκωμένο Λόγο, εκπληρώνοντας έτσι τη μεσσιανική ελπίδα σωτηρίας.

Το πρόσωπο της Θεοτόκου κεκλημένης στο υπέρτατο λειτούργημα που αξιώθηκε ποτέ άνθρωπος, προβάλλεται πάντα ως ένδειξη της τιμής που αποδίδεται στη γυναίκα.

Θα ήθελα όμως εδώ να επισημάνω πόσο σπάνια στην σημερινή Εκκλησία επαληθεύονται στην πράξη οι συνέπειες μιας τέτοιας τιμής που θα αντανακλούσαν στις σημερινές γυναίκες. Θα έλεγα ότι πολλές φορές η επισήμανση της τιμής που έγινε στη Θεοτόκο-γυναίκα, χρησιμοποιείται ως πρόσχημα για αποκρύψει μια βαθιά διάβρωση από προκαταλήψεις και φοβίες, εντελώς ασυμβίβαστες με την καινούργια πραγματικότητα που εγκαινίασε ο Χριστός και την εμπιστεύθηκε στην Εκκλησία Του για να την συνεχίσει.

Η Παναγία, είναι η Γυναίκα που γίνεται μητέρα του Υιού και Λόγου του Θεού και βιώνει το Μαρτύριο του παιδιού της με αφάνταστη υπομονή, ζει στην πρώτη Κοινότητα των Ιεροσολύμων, έχει να “πει” κάτι στη Γυναίκα του σήμερα; Στη φεμινίστρια, στην κακοποιημένη, στην γυναίκα που κάνει καριέρα και, κυρίως, στη Μάνα;

Η Θεοτόκος είπε το μεγάλο «Ναι» για λογαριασμό όλης της ανθρωπότητας και ανέβασε το γυναικείο φύλο στην θέση που του ανήκει, αυτήν την απόλυτης ισοτιμίας με τον άνδρα, αφού γίνεται αυτή, μια γυναίκα, η αιτία να μπει ο Θεός στην ιστορία. Η συγκατάθεσή της δεν είναι αυτονόητη, είναι πράξη ελευθερίας. Επειδή το πρόσωπο του ενσαρκωμένου Χριστού ταυτίζεται με το πρόσωπο του Λόγου, η Μαρία δίκαια παίρνει τον τίτλο της Θεο-τόκου. Είναι μητέρα όχι ενός ανθρώπινου γιού, που έχει ενωθεί με το θείο Υιό, αλλά χάρη στην ενσάρκωση η Μαρία είναι πραγματικά «Μητέρα του Θεού».

Θεωρώ ότι μεγαλύτερο « φεμινιστικό» μήνυμα, από αυτό της στάσης της Θεοτόκου απέναντι στο γεγονός της κυοφορίας του Υιού του Θεού δεν υπάρχει! Η Θεοτόκος Μαρία, καταξιώνει κάθε γυναίκα. Και εξηγούμαι: Μια νεαρή κοπέλλα –και μάλιστα στην εποχή για την οποία μιλάμε- σηκώνει το βάρος μιας εγκυμοσύνης εκτός γάμου, παίρνει το ρίσκο να εκτεθεί στην κοινωνία της εποχής . Παίρνει το ρίσκο να μπει στην περιπέτεια της άγαμης μητέρας, υπακούοντας ελεύθερα στο κάλεσμα της αγάπης του Θεού. Αυτό είναι πραγματική ελευθερία από συμβάσεις και τύπους , από στερεότυπα και πρότυπα, ακόμα και για τη σημερινή εποχή, πόσο μάλλον για τα χρόνια εκείνα, όπου η θέση της γυναίκας δεν είναι απλώς υποβαθμισμένη, αλλά κυριολεκτικά ανύπαρκτη. Για την κοινωνία της εποχής η γυναίκα, είναι “res» , αντικείμενο προς χρήση.

Στη γυναίκα λοιπόν της κάθε εποχής, η Θεοτόκος διδάσκει την ελευθερία για αυτοδιάθεση, την απαίτηση του σεβασμού των επιλογών της-είναι εκείνη που ζητά από τον μνήστορα Ιωσήφ να «την παραλάβει εις τα ίδια», να ζήσει μαζί της γνωρίζοντας ότι δεν είναι δικό του το παιδί που κυοφορεί- διδάσκει την εν ελευθερία υπακοή, την υπέρτατη πράξη αγάπης και αυτοπαράδοσης. «Ιδού η δούλη Κυρίου, γένοιτό μοι κατά το ρήμα Σου». Δεν υπάρχει καμμιά κακομοιριά και δουλικότητα σ ΄αυτή τη φράση. Είναι μια γενναία πράξη ελευθερίας , πράξη πίστης-εμπιστοσύνης προς το αγαπώμενο Πρόσωπο. Είναι όπως λες, η «αγία τρέλα» αυτή που σε κάνει να παραδίδεσαι στην αγάπη χωρίς όρους.

Στον Παρακλητικό κανόνα ακούμε:

Προς τίνα καταφύγω άλλην Αγνή;
πού προσδράμω λοιπόν και σωθήσομαι;
πού πορευθώ; […]
Εις σε μόνην ελπίζω,
εις σε μόνην καυχώμαι,
και επί σε θαρρών κατέφυγον.

τις μέρες που προηγούνται το ψελλίζουν χιλιάδες άνθρωποι με λαχτάρα. Τι είναι άραγε αυτό που κάνει την Παναγιά μας το κατ’ εξοχήν οικείο πρόσωπο στο οποίο όλοι τελικά στρεφόμαστε για παρηγοριά;

Είναι πάνω από πεντακόσια τα ονόματα που ψελλίζουν οι άνθρωποι τις μέρες αυτές.

Η Παναγία είναι «Γλυκοφιλούσα»,»Θρηνωδούσα», «Ελεούσα» , «Γιάτρισσα», «Μεγαλόχαρη», «Ορφανή», «Παρηγορήτρια», «Οδηγήτρια». Ανέφερα και παραπάνω ότι οι άνθρωποι καταφεύγουν στην προσευχή και την μεσιτεία της Παναγίας , ακριβώς γιατί την θεωρούν το πιο κοντινό προς το Χριστό πρόσωπο και ελπίζουν στην μεσιτεία της . Η Παναγία δεν είναι θεός, είναι όμως ο μόνος άνθρωπος που έχει δεχθεί την Χάρη του Θεού και είναι ήδη θεωμένη. Γι‘ αυτό και ονομάζεται Παν-αγία. Οι άνθρωποι ταυτίζονται μαζί της, κυρίως στους πόνους και τις ατυχίες της ζωής τους. Επειδή αυτή δέχτηκε τον μεγαλύτερο πόνο. Τα προσωνύμιά της δείχνουν καθαρά την προσέγγιση που κάνουν οι πιστοί προς το πρόσωπο της Θεοτόκου.

Όμως εδώ πρέπει να πούμε και κάποια πράγματα με το όνομά τους.

Η Θεοτόκος δεν είναι Θεός, και μπορεί να σώσει τον άνθρωπο μεσιτεύοντας γι΄ αυτόν προς τον Θεό. Όμως αυτό δεν γίνεται μαγικά, είναι έργο της συνέργειας της χάρης του Θεού με την ελευθερία του ανθρώπου. Η εναπόθεση των ελπίδων μας στην Παναγία,οφείλεται ακριβώς στο ότι είναι η μεσίτρια προς τον Χριστό και «πρεσβεύει υπέρ ημών».

Είναι ευθύνη της Εκκλησίας που κατηχεί το λαό, χωρίς να αλλοιώσει σε τίποτα τον αυθορμητισμό και την αγάπη των πιστών προς το πρόσωπο της Θεοτόκου, να διδάξει σωστά τις αλήθειες της Εκκλησίας. Η Παναγία μεσιτεύει και εισακούεται από τον Υιό της, όταν αυτό είναι προς το «συμφέρον της αιτήσεως», όπως αναφέρεται σε κάποιον ύμνο του Παρακλητικού Κανόνα. Δεν υπάρχει εδώ τίποτε μαγικό κι αυτό είναι ακριβώς που πρέπει να συνειδητοποιείται. Δεν είναι συναλλαγή: Σου φέρνω τάμα, οφείλεις να απαντήσεις. Αυτό εμπεριέχει παγανιστικά στοιχεία . Ο Θεός δια της Θεοτόκου απαντά στα αιτήματά μας, όταν αυτά είναι «προς το συμφέρον» της πνευματικής μας πορείας και της ολοκλήρωσής μας ως ανθρώπων. Αυτό το «συμφέρον» δεν το γνωρίζουμε πάντα οι άνθρωποι. Γι΄ αυτό και διατηρούμε με τους αγίους και προπαντός με την Θεοτόκο μια «μαγική» σχέση. Τι δουλειά έχουν π.χ έξω από τα προσκυνήματα τα λογής-λογής φυλαχτά, ματόχαντρα κλπ; Δεν θέλω με αυτό να μειώσω την αξία της πίστης των χιλιάδων ανθρώπων που συρρέουν στα προσκυνήματα της Παναγίας μας το Δεκαπενταύγουστο. Αυτό το ξέρει ο Θεός, «ο ετάζων καρδίας και νεφρούς». Θέλω όμως να τονίσω πόσο ακατήχητος είναι ο λαός της Εκκλησίας σήμερα, να επισημάνω την ευθύνη όλων μας γι΄ αυτό και να χτυπήσει ίσως κάποιο καμπανάκι του κινδύνου, να εκτραπεί η τιμή προς το πρόσωπο της Θεοτόκου σε παγανιστική λατρεία, ανεξάρτητη ακόμα κι από τον ίδιο τον Χριστό.

Σας ευχαριστώ πολύ για την συζήτηση αυτή. Εύχομαι, Πρεσβυτέρα, η Παναγία να σκεπάζει το σπίτι σας αλλά και όλο τον κόσμο. Άλλωστε εκείνη δεν κάνει διακρίσεις και ελπίζουμε σ’ αυτό όλοι.
Καλή Παναγιά σε σας και σε όλους!

ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΓΓΕΛΙΚΗΣ ΤΖΟΥΒΑΛΗ-ΚΑΡΙΩΤΟΓΛΟΥ

Η Αγγελική Καριώτογλου κατάγεται από το Μεσολόγγι Αιτωλοακαρνανίας. Σπούδασε θεολογία στις Θεολογικές Σχολές του Πανεπιστήμιου Αθηνών και Mṻnster της Γερμανίας. Ειδικεύτηκε σε θέματα διδασκαλίας του μαθήματος των Θρησκευτικών. Είναι αριστούχος διδάκτωρ της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών. Δίδαξε επί 35 χρόνια στο Κλασσικό Αρσάκειο Λύκειο Ψυχικού, του οποίου διετέλεσε και Υποδιευθύντρια.Με τη διδακτορική της διατριβή , η οποία φέρει τον τίτλο « Αυθεντία και ελευθερία στο μάθημα των θρησκευτικών» ( εκδ. Γρηγόρη, Αθήνα 2009) έδωσε νέα ώθηση στην κατανόηση της θεμελίωσης του μαθήματος με βάση τη διδασκαλία των Νηπτικών Πατέρων της Εκκλησίας και τα πορίσματα της επιστήμης της παιδαγωγικής. Έχει γράψει βοηθήματα για μια ορθότερη κατανόηση των σχολικών εγχειριδίων του Γυμνασίου και του Λυκείου, το βιβλίο «Το ομότιμον του άνδρα και της γυναίκας» (1984), το βιβλίο «Ζωντανό Σχολείο» (1997) και ένα αριθμό άρθρων.Η επιτυχία της στο χώρο της εκπαίδευσης συνίσταται στην προσπάθεια εισαγωγής ορθόδοξων κριτηρίων σε σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας που βασίζονται στο δημιουργικό διάλογο με τα παιδιά.

Είναι παντρεμένη με τον π. Αλέξανδρο Καριώτογλου και μητέρα τεσσάρων παιδιών.