Η τέχνη της ερωτοτροπίας, ή του φλερτ όπως έχει καταλήξει να αποκαλείται, έχει πεθάνει. Από την θρυλική δεκαετία του 60 και μετά, η σεξουαλική επανάσταση μιας μεταπολεμικής γενιάς που πάσχιζε να οικοδομήσει έναν καλύτερο κόσμο με τη βοήθεια της τεχνολογίας, απέρριψε τα περίπλοκα τελετουργικά της προσέγγισης των δυο φύλων ως παρωχημένα. Έκτοτε, μια τάση απλοποίησης και αμεσότητας μορφοποίησε την συμπεριφορά της νεολαίας.
Στις μέρες μας αυτή η τάση τείνει να αποκτήσει το χαρακτήρα μιας ισοπεδωτικής βαρβαρότητας. Καθώς οι παραδοσιακοί ρόλοι των δυο φύλων μπαίνουν πια στο χρονοντούλαπο της ιστορίας και η κοινωνία αναγνωρίζει επιτέλους την ύπαρξη των σεξουαλικών μειονοτήτων, η ανάδυση των καινούργιων τελετουργικών συμπεριφορών που θα περίμενε κανείς, έχει δώσει τη θέση της σε ιντερνετικές εφαρμογές τύπου Tinder και gaydar. Τα προκαταρκτικά μιας γνωριμίας περιορίζονται στην ανταλλαγή αποκαλυπτικών φωτογραφιών και σε λακωνικές συνεννοήσεις που αφορούν κάποιο βολικό σημείο σεξουαλικής συνεύρεσης.
Η γοητεία του πειρασμού έχει ξεχαστεί και η προσμονή της ικανοποίησης ελαχιστοποιήθηκε.
Ωστόσο, μια φορά και έναν καιρό, υπήρξαν κοινωνίες που είχαν αναγάγει την πράξη της ερωτοτροπίας σε μια μορφή ύψιστης τέχνης που χαρακτηριζόταν από εκλεπτυσμένες συμπεριφορές και φαντασμαγορικές κορυφώσεις. Για παράδειγμα, κατά τη διάρκεια του 18ου αιώνα οι Γάλλοι, ειδικά όσοι είχαν το προνόμιο να ανήκουν στην προνομιούχα κοινωνική τάξη της αριστοκρατίας, αλλά και όλοι αυτοί που επιθυμούσαν να τους μιμηθούν, είχαν επινοήσει στην ουσία τον “αιώνα της γοητείας.”
Την εποχή εκείνη, το καλλιτεχνικό κίνημα του Ροκοκό που είχε κατακλύσει τις Ευρωπαϊκές μητροπόλεις με μια πλημμυρίδα πληθωρικού αισθησιασμού. Είχε μεταμορφώσει τη διαδικασία της αποπλάνησης σ’ ένα περίτεχνο παιχνίδι καλλιεργημένης κοινωνικότητας που εξελισσόταν στα ευχάριστα και πολυτελή περιβάλλοντα αστραφτερών σαλονιών και εκθαμβωτικών αιθουσών χορού. Εξάλλου, στα εύπορα στρώματα της Γαλλικής κοινωνίας του 18ου αιώνα, το εκλεπτυσμένο διακοσμητικό αποτελούσε εγγύηση ισχύος, οικονομικής, κοινωνικής αλλά και διανοητικής.
Αυτό το πολιτιστικό χαρακτηριστικό έχει επιβιώσει μέχρι τις μέρες μας. Μια εντυπωσιακά διακοσμημένη έπαυλη, που ακολουθεί τα πιο σύγχρονα αισθητικά ρεύματα της εποχής, κολακεύει τον ιδιοκτήτη της ο οποίος αποφεύγει τη ρετσινιά του κακόγουστου και του νεόπλουτου. Αυτός εξάλλου είναι και ο λόγος που οι διακοσμητές πλούσιων κατοικιών ασκούν ένα τόσο επικερδές επάγγελμα.
Για να επιστρέψουμε στη Γαλλία του 18ου αιώνα ωστόσο, ο πολυτελής τρόπος ζωής που καλλιεργούνταν από την ελίτ, χαρακτηριζόταν από ενδύματα, έπιπλα, και έργα τέχνης που ήταν τόσο γελοιωδώς πολυτελή και πληθωρικά ώστε από μόνα τους να αποτελούν απόλυτα εύλογες αφορμές για την Γαλλική Επανάσταση που ακολούθησε. Όλη αυτή η ματαιοδοξία έπαιζε έναν καίριο ρόλο στην απόκτηση αισθητικής απόλαυσης, μια κατάσταση που λειτουργούσε ως κοινωνικό μέσο οικονομικής συναλλαγής.
Αν ήσασταν λοιπόν ένας πολύ πλούσιος επισκέπτης του Παρισιού εκείνων των καιρών και επιθυμούσατε να αναρριχηθείτε κοινωνικά, θα έπρεπε να ακολουθήσετε την εξής στρατηγική:
Αρχικά θα προσλαμβάνατε έναν δάσκαλο που θα σας δίδασκε τις κοινωνικές δεξιότητες της κομψότητας και της χάρης η οποία θα εκδηλωνόταν μέσω μιας περίτεχνης αμφίεσης, συγκεκριμένων κινήσεων και στάσεων του σώματος, ευφυολογημάτων και λεξιλογίου. Θα μαθαίνατε πώς να χρησιμοποιείτε λεπτεπίλεπτα και πολυτελή αντικείμενα και να ελίσσεστε με χάρη σε ένα σύμπαν εκλεπτυσμένης αισθητικής. Δηλαδή θα αποκτούσατε “τρόπους.”
Το επόμενο και εξίσου σημαντικό βήμα θα ήταν η δημιουργία πολυτελέστατων εσωτερικών χώρων που θα σας πρόσφεραν την δυνατότητα να επιδείξετε τις νεοαποκτηθείσες δεξιότητές σας.
Σε εκείνες τις περίτεχνες αρένες λοιπόν, το φλερτ δεν γινόταν αντιληπτό ως η επιδίωξη μιας χονδροειδούς σεξουαλικής ικανοποίησης αλλά ως μια μορφή ανταλλαγής εντυπώσεων και πληροφοριών κατά τη διάρκεια της οποίας τα ενδιαφερόμενα δυο μέρη επιδίωκαν να αλληλεπιδράσουν και να ευχαριστήσουν αισθητικά το ένα το άλλο εφαρμόζοντας συγκεκριμένα ρεπερτόρια συμπεριφορών που περιλάμβαναν κομψές πόζες, εκφράσεις και συζητήσεις. Η όλη διαδικασία κλιμακωνόταν σταδιακά μέσω μιας χορογραφημένης επίδειξης ενδυματολογικής πολυτέλειας, εξίσου πολυτελούς επίπλωσης και χειρονομιών που ήταν γεμάτες με υπονοούμενα. Για παράδειγμα, ένα φευγαλέο χάδι κατά τη διάρκεια ενός μαθήματος μουσικής ή μια γοητευτική ματιά κατά τη διάρκεια ενός παιχνιδιού με χαρτιά.
Τα πολυτελή ρούχα και τα έπιπλα δεν είχαν στόχο μόνο να ευχαριστούν αλλά και να ερεθίζουν τις αισθήσεις αλλά και το πνεύμα . Κάθε δωμάτιο πρόσφερε μια ολιστική αισθητική εμπειρία με τοίχους που ήταν καλυμμένοι από σκαλιστές επενδύσεις, ή ακριβά υφάσματα, με αστραφτερούς καθρέφτες και μαρμάρινα τζάκια, μπρούτζινους πολυελαίους και πορσελάνινα βάζα, όλα τους συνδυασμένα με ταιριαστά μεταξωτά καθίσματα το καθένα σχεδιασμένο για μια συγκεκριμένη ευχάριστη δραστηριότητα.
Οι περίπλοκοι μηχανισμοί και οι κανόνες που επέτρεπαν την κομψή μετακίνηση ανάμεσα σε αυτόν τον διάκοσμο, προσέφεραν τη δυνατότητα να επιδείξει κάποιος την εκλεπτυσμένη γνώση και γοητεία του καθώς και να αποφύγει γκάφες που θα αποκάλυπταν μια έλλειψη εξοικείωσης με την κωδικοποιημένη εκείνη δραστηριότητα της αισθητικής ψυχαγωγίας.
Όλα εκείνα τα αντικείμενα γίνονταν αντιληπτά ως προεκτάσεις του σώματος του κατόχου τους. Ήταν τα μέρη μιας γκαρνταρόμπας που φορούσε κάποιος και που μεταμόρφωναν τις δραστηριότητές του σε μια αλληλουχία εκδηλώσεων αισθησιακής πειθούς. Η λογοτεχνία της εποχής αντανακλά εκείνη την ιδιόμορφη νοοτροπία με μεγάλη ακρίβεια:
Στην ερωτική νουβέλα του Jean-François de Bastide με τον τίτλο “Το μικρό σπίτι, Μια αρχιτεκτονική αποπλάνηση” ο μάλλον υστερόβουλος Μαρκήσιος de Trémicour βασίζεται στη δύναμη των πολυτελών αντικειμένων με τα οποία έχει διακοσμήσει το “σπίτι του των απολαύσεων” (maison de plaisance) προκειμένου να αποπλανά τις γυναίκες που έφερνε εκεί.
Στη συγκεκριμένη ιστορία, ο πονηρός Μαρκήσιος πολιορκεί τη νεαρή και αθώα Mélite. Καθώς την ξεναγεί στο σπίτι του, η Mélite νιώθει την αποφασιστικότητά της να κλονίζεται καθώς ανακαλύπτει ολοένα και πιο πολυτελή δωμάτια. Μέσα της ξυπνάνε συναισθήματα θαυμασμού και τρυφερότητας προς τον ιδιοκτήτη τους. Η Mélite γοητεύεται τόσο πολύ από την ομορφιά του σπιτιού που σχεδόν καταρρέει σε μια bergère, μια πολυθρόνα και έτσι προσφέρει στον Μαρκήσιο την ευκαιρία να την πλησιάσει. Γονατίζει λοιπόν στα πόδια της, της εξωτερικεύει τα τρυφερά του αισθήματα και τελικά τη ρίχνει στο κρεβάτι του.
Ως αριστοκράτισσα η Mélite είναι εξοικειωμένη με τα πολυτελή αντικείμενα. Ωστόσο εκείνο το “σπιτάκι” (petite maison,) όπως και πολλά άλλα εκείνης της εποχής, υιοθετεί την αισθητική της φύσης ως μοτίβο για να την κατακτήσει μέσω της όρασης. Τα πολλά και μεγάλα παράθυρά του προσφέρουν μια γενναιόδωρη θέα των απέραντων και περιποιημένων κήπων που το περιβάλλουν, ενώ μεγάλοι και στρατηγικά τοποθετημένοι καθρέφτες δημιουργούν την ψευδαίσθηση ότι η παραδείσια φύση του έξω κόσμου εισβάλλει μέσα στο σπίτι.
Η ρομαντική εκείνη αντίληψη της φύσης απεικονίζεται σ’ έναν διάσημο πίνακα της εποχής, του Jean Honore Fragonard. Ονομάζεται “Η Κούνια” και αποπερατώθηκε κατά τα έτη 1767–1768. Στο συγκεκριμένο πίνακα πελώρια δέντρα και τριανταφυλλένιοι θάμνοι περικυκλώνουν μια ερωτοτροπούσα κοπέλα που καθώς κάνει κούνια επιτρέπει σ’ έναν αδιάκριτο νεαρό να κρυφοκοιτάξει τις φούστες της. Ο κήπος είναι ένα ευχάριστο μέρος. Είναι όμορφος και πολύχρωμος, ευωδιαστό και απομονωμένος ιδανικός επομένως για μια ρομαντική συνάντηση.
Για να επιστρέψουμε ωστόσο στην ιστορία μας, το κάθε διακοσμητικό στοιχείο στο σπίτι του Μαρκησίου de Trémicour’s είναι σχεδιασμένο κατά τρόπο τέτοιο ώστε να ερεθίζει όλες τις αισθήσεις συνδυαστικά και συντονισμένα και να μετατρέψει τη νεαρή Mélite σ’ ένα αβοήθητο θύμα. Για παράδειγμα περιέχει βάζα και πορσελάνινα δοχεία που είναι γεμάτα με ποτ-πουρί αρώματα, τοποθετημένα καλλιτεχνικά σε τρίποδα.
Η αλληλεπίδραση της μ’ ένα από αυτά τα αρωματισμένα δοχεία δημιουργεί μια αισθησιακή στιγμή εγγύτητας. Φανταστείτε την Mélite να παίρνει ένα από τα βάζα στα χέρια της: Νιώθει στα δάχτυλά της τις καμπύλες των χερουλιών του με το μοτίβο των συστρεμμένων φύλλων, την απαλή γυαλιστερή πορσελάνη, τη ζωγραφισμένη με λουλουδιασμένα φυτά. Αν σηκώσει το καπάκι του, η μεθυστική ευωδιά των αποξηραμένων λουλουδιών και των μπαχαρικών θ’ αγγίξει τη μύτη της , ένα άρωμα που θα ισχυροποιήσει την αίσθηση ότι ο έξω κόσμος των κήπων και των λουλουδιών μπαίνει μέσα στο σπίτι. Χωρίς εκείνο το συνεχή βομβαρδισμό των αισθήσεων η νεαρή κοπέλα μπορεί να έβρισκε την δύναμη να εγκαταλείψει το σπίτι του Μαρκησίου με την παρθενιά της ανέπαφη. Αλλά τελικά, πέφτει θύμα της αποπλανητικής δύναμης εκείνων των δελεαστικών αντικειμένων που αλληλοενισχύεται και την υπερνικά. Τον 18ο αιώνα βλέπετε, τα αντικείμενα διέθεταν τις ίδιες επιφανειακές ποιότητες που χαρακτήριζαν τα πλουσιοπάροχα ντυμένα σώματα των ιδιοκτητών τους.
Προκειμένου να γίνει ακόμα πιο κατανοητή η νοοτροπία εκείνων καιρών θα πρέπει να ληφθεί υπόψη το γεγονός ότι η κοινωνική πραγματικότητα του Γαλλικού 18ου αιώνα καθοριζόταν από την ανάγκη να βλέπει κανείς και ταυτόχρονα να γίνεται ορατός σε κάθε είδους δημόσια εκδήλωση.
Τζον Μάλκοβιτς - Γκλεν Κλόουζ, από την ταινία "Επικίνδυνες σχέσεις"
Το τζάκι για παράδειγμα, το κεντρικό διακοσμητικό στοιχείο κάθε όμορφου δωματίου, αποτελούταν από ένα περβάζι που ήταν φορτωμένο με όμορφα βάζα, και αυτόματα ρολόγια, καθώς και έναν επίχρυσο ή ασημένιο καθρέφτη που αντανακλούσε αυτούς τους θησαυρούς, ενώ αντανακλούσε και το αστραφτερό φως των κεριών και των πολυελαίων. Άλλοι καθρέφτες, στρατηγικά τοποθετημένοι, έδιναν την ευκαιρία σε όλους όσους μαζεύονταν γύρω από το τζάκι να βλέπουν ποιος μπαίνει και ποιος βγαίνει από το δωμάτιο, χωρίς να χρειάζεται να γυρνάνε το κεφάλι τους.
Μια πλουμιστή κυρία ντυμένη με μια μεταξωτή τουαλέτα για παράδειγμα, καθώς στεκόταν μπροστά στον καθρέφτη, μπορούσε να απολαύσει την ομορφιά της και να την επιδείξει αβίαστα. Γινόταν στόχος παρατήρησης από τους άλλους ενώ παράλληλα τους κοιτούσε λάγνα και διακριτικά.
Η αριστοκρατία της Γαλλίας του 18ου αιώνα λοιπόν, είχε αναπτύξει μια αίσθηση απαράμιλλου στυλ ενώ παράλληλα εφάρμοζε πολλούς και αυστηρούς κανόνες αποδεκτής συμπεριφοράς. Σε εκείνη την εποχή της χαλάρωσης των σεξουαλικών ηθών, οι Γάλλοι είχαν καταφέρει να αναπτύξουν μια περίπλοκη και κωδικοποιημένη τέχνη αποπλάνησης ενώ παράλληλα είχαν αφαιρέσει κάθε είδους αυθορμητισμού από την όλη διαδικασία.
Στην εποχή μας, αυτή η κατάσταση έχει αντιστραφεί ολοσχερώς. Ωστόσο, μπορούμε ακόμα να διδαχτούμε κάτι από όλη εκείνη την τεχνοτροπία του εκλεπτυσμένου ερωτισμού. Για παράδειγμα, την επόμενη φορά που θα υποδεχτείτε κάποιον ή κάποια αγαπημένη στον προσωπικό σας χώρο, ίσως θα μπορούσατε να προσθέσετε κάποια στοιχεία αισθησιασμού στο όλο περιβάλλον, ένα αρωματικό κερί για παράδειγμα, ένα βάζο με ευωδιαστά λουλούδια ή έναν στρατηγικά τοποθετημένο καθρέφτη.
Και πού ξέρετε; Μπορεί η βραδιά σας να εξελιχθεί απρόσμενα ευχάριστα!
