Είδα την έκθεση «Η Ηχώ του Μύθου: θησαυροί Χαρακτικής από το Μουσείο-Βιβλιοθήκη Στρατή Ελευθεριάδη-Tériade». Πρόκειται για ένα «Ανοιχτό Βιβλίο» που ταξίδεψε από το Μουσείο-Βιβλιοθήκη Στρατή Ελευθεριάδη-Tériade της Μυτιλήνης στην Αίγινα, και από εκεί θα περιοδεύσει στον κόσμο.

Henri Matisse, Pablo Picasso, Juan Miro, George Braque, Le Corbuzier, Fernand Léger, Marcel Grommer, André Bontan, Marc Chagal, Henri Laurans, Georges Rouault, Juan Gris, Alberto Giacometti. Εικαστικοί που καλύπτουν τέσσερις δεκαετίες στην ιστορία της τέχνης, από το τέλος του κυβισμού ως τους τελευταίους μεγάλους ζωγράφους του 20^ου αιώνα, συνοδεύουν με τις εικόνες τους κείμενα μεγάλων συγγραφέων που χρονολογούνται από την αρχαιότητα – Ειδύλλια του Θεόκριτου, Διάλογοι  του Λουκιανού, η ιστορία αγάπης Δάφνις και Χλόη του Λόγγου, ως σύγχρονούς τους ποιητές – Pierre Reverdy – και θεατρικούς συγγραφείς του σουρεαλισμού –  Alfred Jarry – , αλλά και μεσαιωνικά κείμενα, καθώς επίσης και την τραγωδία Macbeth του Shakespeare.

Η έκθεση συγκροτήθηκε και πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία του Κώστα Μανιατόπουλου, διευθυντή του Μουσείου-Βιβλιοθήκης Στρατή Ελευθεριάδη-Tériade, και της επιμελήτριας Ίριδας Κρητικού, και μεταφέρθηκε στο Λαογραφικό και Ιστορικό Μουσείο της Αίγινας, στα πλαίσια των πολιτιστικών εκδηλώσεων του 13ου Aegina Fistiki Festival.

Τα 41 έργα που την αποτελούν «Ανασκάπτουν με τρόπους διαφορετικούς την ιδέα του αρχαίου ελληνικού Μύθου αλλά και την ίδια την ιδέα του μυθώδους στη σύγχρονη των δημιουργών εποχή», σημειώνει η διοργανώτρια Ίρις Κρητικού.

Teriade – Chagall

Είναι σημαντικό να σημειώσουμε ότι τα συγκριμένα έργα, που αποτελούν επιλογή από τα περίφημα Grand Livres του Tériade, εκτίθενται για πρώτη φορά στο κοινό και δεν έχουν παρουσιαστεί ως τώρα ούτε στο Μουσείο της Μυτιλήνης, όπως μας πληροφορεί η ίδια η Ίρις Κρητικού. Επιλέχθηκαν ως αντιπροσωπευτικά της δημιουργίας των καλλιτεχνών αποτελώντας ένα ευέλικτο σύνολο που έχει την δυνατότητα να ταξιδέψει και να προβάλλει τους πολιτιστικούς θησαυρούς της Λέσβου σε σημαντικά μουσεία και πινακοθήκες.

Ας κάνουμε όμως μια μικρή ιστορική αναδρομή για να δούμε ποιος ήταν ο Στρατής Ελευθεριάδης-Tériade. Ο Στρατής Ελευθεριάδης γεννιέται στη Μυτιλήνη το 1897 και, τη δεκαετία του -20, πάει στο Παρίσι για να σπουδάσει νομικά. Εκεί  συχνάζει στα περιώνυμα καφέ όπου ξημεροβραδιάζεται η πνευματική ελίτ της τέχνης και του μοντερνισμού. Ο Tériade, όπως γίνεται γνωστός εκεί, με γαλλοποιημένο το επώνυμό του, γνωρίζει και συνδέεται με καλλιτέχνες, ποιητές και διανοητές, εντρυφεί μαζί τους πάνω σε θέματα τέχνης και λογοτεχνίας, ωθεί νέους καλλιτέχνες και κερδίζει την εμπιστοσύνη σημαντικών εικαστικών εξασφαλίζοντας συνεργασίες που έμελλε να σημαδέψουν τον 20^ο αιώνα. Γίνεται ένας από τους επιδραστικότερους και πιο τολμηρά δημιουργικούς εκδότες εικαστικών βιβλίων (artist–illustrated books) της εποχής.

Ο θαυμασμός του για τις μινιατούρες του 15ου αιώνα τον οδηγεί αρχικά στην ιδέα τευχών καθ’ ολοκληρίαν αφιερωμένων σε έναν καλλιτέχνη. Πρόκειται για έναν έξοχο εκλεκτικιστικό διάλογο, τη διαλεκτική σχέση ανάμεσα στους σημαντικότερους σύγχρονούς του δημιουργούς που σταδιακά έγιναν φίλοι και συνοδοιπόροι του.

Έτσι, δημιουργούνται τα περίφημα Grand Livres και το Verve, που συνδυάζουν λιθογραφίες, οξυγραφίες και γκουάς πρωτοπόρων εικαστικών, όπως ήδη αναφέραμε, με κείμενα της  λογοτεχνίας.

• Pablo Picasso. Le chants de Morts (To Τραγούδι των Νεκρών. 1948). Όπου ο Πικάσο συνομιλεί με τον Pierre Reverdy.

Μια αρμονική συζήτηση ανάμεσα στον Πικάσο, έναν από τους πιο παραγωγικούς και πολύπλευρους εικαστικούς του 20^ου αιώνα, και τον Ρεβερντύ, έναν από τους σημαντικότερους μοντέρνους ποιητές της Γαλλίας. Με την καλλιγραφική του γραφή ο Ρεβερντύ εκφράζει συναισθήματα και σκέψεις του Στο Τραγούδι των Νεκρών, με τον Πικάσο να προσαρμόζει τις πινελιές του περιβάλλοντας με ζωηρό κόκκινο το κείμενο χωρίς να του επιβάλλεται. Εικαστική γλώσσα και ποίηση ανανεώνουν τη σχέση εικόνας – γραφής.

• George Rouault (1871-1958). Divertissement. Με κείμενα του ίδιου του ζωγράφου.

Το βιβλίο Ψυχαγωγία είναι η αρχή του πονήματος «Grand livres” του Tériade, καρπός φιλίας και ώσμωσης ανάμεσα στον καλλιτέχνη και τον άνθρωπο. Ο Rouault, ένας από τους σημαντικότερους ζωγράφους μοντέρνας τέχνης, αποτυπώνει στο προσωπικό του «Τσίρκο» με τεχνικές φοβισμού και εξπρεσσιονισμού, με λαμπερά χρώματα, παχιά πινελιά και μαύρα περιγράμματα, τις βαθύτερες σκέψεις των ανθρώπων του τσίρκου και όχι όσα φαίνονται με την πρώτη ματιά. Ο ζωγράφος και γραφίστας, με τα έντονα συσπειρωμένα γράμματά του αφηγείται με πάθος και τραγικό χιούμορ τη ζωή των τσιρκολάνων. Η τεχνική του επιπλέον λειτουργεί συμβολικά μεταδίδοντας την απέχθειά του για τη βία, την υποκρισία, την ανηθικότητα.

• Henri Laurens (1885–1954). Les Idylles (1945). Ο Laurens συνομιλεί με τον Θεόκριτο (3ος αιώνας π. Χ).

Ο Θεόκριτος, Έλληνας ποιητής γεννημένος στη Σικελία των 3^ο π.Χ. αιώνα, θεωρείται ο πατέρας της βουκολικής ποίησης. Τα Ειδύλλιά του ενέπνευσαν τον Henri Laurens, έναν από τους πρώτους γλύπτες που μετέφεραν στη γλυπτική την καινοτομία του Κυβισμού. Τα Ειδύλλια του Laurens είναι η πρώτη από τις τρεις συνεργασίες με τον Tériade. Ο καλλιτέχνης  δημιουργεί τα πλάσματα του αρχαίου ποιητή με λιτές, έντονες ξυλογραφίες και δυνατά σχήματα. Οι καμπύλες και οι αιχμές της εικόνας του αποδίδουν τη ισχύ της φύσης και την αρμονία της κλασικής παράδοσης. Το βαθυκόκκινο χρώμα που χρησιμοποιεί ο Laurens μας φέρνει στο νου τα ερυθρόμορφα κεραμικά αγγεία της αρχαιότητας.

                                                                                                    Laurens. Les Idylls

• Henri Laurens. Λούκιος ή Όνος Loukios ou L’ Ane (1947).  Ο Laurens συνομιλεί με τον Λουκιανό από τα Σαμοσάτα (120-190 μ.Χ)

Το αλάνθαστο ένστικτο του Tériade τον οδήγησε να ζητήσει από τον Laurens να κάνει την εικονογράφηση του Όνου του Λουκιανού από τα Σαμοσάτα της Συρίας. Πρόκειται για ένα φανταστικό αφήγημα όπου ο συγγραφέας μάς διηγείται με συγκίνηση τα παθήματα ενός δυστυχή που η μάγισσα ερωμένη του τον μεταμορφώνει σε γάιδαρο. Ο Henri Laurens μεταφέρει με απλότητα και χιούμορ την ιστορία δίνοντας τη δική του ερμηνεία στο κείμενο, αλλά χωρίς να αποκλίνει από αυτό. Η σχέση του λευκού χαρτιού και της λιτής γραμμής της ξυλογραφίας αποδίδει με ένταση αλλά και μέτρο το πνεύμα του Λουκιανού.

Laurens. Loukios ou L’ Ane

• Henri Laurens. Dialogues (1951) Ο Laurens  συνομιλεί με τον Λουκιανό από τα Σαμοσάτα (120-190 μ.Χ).

O Tériade διάλεξε τρεις από τους Διαλόγους του αρχαίου Έλληνα ρήτορα και συγγραφέα Λουκιανού, τους σατιρικούς, που αναφέρονται στην ελληνική μυθολογία και στους φιλοσόφους. Σκοπός του Λουκιανού ήταν να καυτηριάσει την κοινωνία της εποχής.

Ο Laurens, με τις λιτές γραμμές του, υπό την επιρροή των κυβιστικών κολάζ, απεικονίζει ζεύγη προσώπων που διατέμνονται από χρωματιστά γεωμετρικά σχήματα. Η φόρμα, η στάση των σωμάτων, η τοποθέτηση των προσώπων και οι εκφράσεις τους μεταδίδουν με αμεσότητα τον χαρακτήρα της συζήτησης, τον σαρκασμό της ανθρώπινης φιλοδοξίας.

Henri Laurens. Dialogues

· Henri Matisse Lettres Portugaises (1946). Ο Matisse συνομιλεί με την Marianna Alcaforado.

Οι επιστολές μιας μοναχής από την Πορτογαλία είναι το πρώτο από τα βιβλία του Ματίς που εξέδωσε ο Tériade. Τα ερωτικά αυτά γράμματα πρωτοδημοσιεύτηκαν με μεγάλη επιτυχία το 1669, και έτυχαν πολλών επανεκδόσεων. Ο Ματίς εντυπωσιασμένος, πρότεινε στον Tériade τη δημιουργία ενός βιβλίου όπου, θα παρέθετε τις επιστολές της πληγωμένης Μαριάννας και θα τις διακοσμούσε με σύμβολα και εικόνες.

Βλέπετε μία από τις είκοσι πέντε προσωπογραφίες της μοναχής, όπου ο Ματίς, χωρίς να χρησιμοποιεί καθόλου χρώμα (κάτι σπάνιο για την τεχνοτροπία του), χωρίς να μεταφέρει άλλα στοιχεία από τον περιβάλλοντα χώρο, επικεντρώνεται στα βασικά χαρακτηριστικά του προσώπου. Δείτε πώς, με λίγες μόνο γραμμές, αποδίδει την αναστάτωση, τον πόνο του ανεκπλήρωτο έρωτα.

Henri Matisse Lettres Portugaises

·       Fernande Leger. Cirque (1950) με κείμενα του ίδιου του καλλιτέχνη.

Στο βιβλίο αυτό ο Leger αναμειγνύει παιδικές αναμνήσεις με την πραγματικότητα. Πρόδρομος της PopArt, ο Leger, δημιουργεί με τα ζωντανά του χρώματα μια αίσθηση γιορτής, ελευθερίας, τη φυγή στο φανταστικό. Ο ακροβάτης που αψηφά τη βαρύτητα, η χορεύτρια που δεν πατάει στη γη, σκηνοθετούν μια χορογραφία απελευθερωμένων σωμάτων. Ο άνθρωπος του τσίρκου, το κοινό του, οι θεατές των δημιουργημάτων του, τα πάντα στη ζωή περιστρέφονται γύρω από κάτι. Το τσίρκο και οι εικόνες του αποτελούν το τέλειο γι’ αυτόν μέσο να δηλώσει τον αέναο κύκλο της ζωής.

Fernande Leger. Cirque

• Marc Chagal. Fables (1952). Ο Chagal συνομιλεί με τον Jean de la Fontain (1621-1695)

Οι μύθοι του λα Φονταίν συγκαταλέγονται ανάμεσα στα αριστουργήματα της γαλλικής λογοτεχνίας. Ο συγγραφέας έγραψε 243 μύθους εμπνευσμένος από Έλληνες, Ινδούς, Πέρσες, Άραβες και Κινέζους μυθοπλάστες. Ο προφορικός αυτός θησαυρός της Ανατολής μεταφέρθηκε από την αρχαιότητα μέσω των Μύθων του Αισώπου, πέρασε στον Μεσαίωνα και, χάρις στην απόδοση του Λα Φονταίν, συνέχισε να διαδίδεται ευρύτερα.

Ο Tériade θεωρεί ιδανικό εικονογράφο τον Σαγκάλ, αυτός δέχεται και δημιουργεί ασπρόμαυρες οξυγραφίες που, με αγάπη και σεβασμό, εκφράζουν τη φαντασία και την αισθητική του Λα Φονταίν. Η ρωσοεβραίικη καταγωγή του Σαγκάλ τον βοηθούν να μεταφέρει όλη τη μαγεία των μύθων.

Chagal, Fables de la Fontain

• Marc Chagall. Daphnis & Chloé (1961). Ο Chagall συνομιλεί με τον Λόγγο (3^ος αιώνας μ. Χ.)

Όταν ο Tériade ανέθεσε στον Σαγκάλ την εικονογράφηση του ποιμενικού ειδυλλίου Δάφνις και Χλόη, του αρχαίου Έλληνα συγγραφέα Λόγου, ο καλλιτέχνης επισκέφθηκε, γεμάτος ενθουσιασμό, δύο φορές την Ελλάδα. Χρειάστηκαν εννέα χρόνια για να καρποφορήσει και να υλοποιηθεί αυτό το αριστούργημα.

Χρώμα και φως κυριαρχούν στο έργο, ένας θαυμαστός ονειρικός κόσμος, οι δύο νέοι πλέουν μέσα σε νερά, σε θάλασσες, πετούν σε ουρανούς και πάνω από βουνά, ανάμεσα σε πουλιά και ζώα της φύσης, ανάμεσα σε μνημεία και μυθολογικές μορφές.

Ο έρωτας του ζευγαριού, μέσα σε ένα περιβάλλον ευδαιμονίας, μεταφέρει επιπλέον κάποια αλληγορικά νοήματα για τον αρχαίο κόσμο και τον ελληνικό πολιτισμό.

Chagall, Daphnis & Chloé

• Juan Gris. Au Soleil du Plafond (1955). Ο Gris συνομιλεί με τον Pierre Reverdy

Το βιβλίο αυτό είδε το φως της δημοσιότητας το 1955, τριάντα περίπου χρόνια μετά τη στιγμή που οι δημιουργοί του συνέλαβαν την ιδέα του. Ο ποιητής Pierre Reverdy επιθυμούσε να τυπώσει τα χειρόγραφα ποιήματά του πάνω σε μεγάλες επιφάνειες, κάτι που όμως ποτέ δεν πραγματοποιήθηκε σε αυτή τη μορφή. Ο Reverdy απευθύνθηκε στον Tériade και εκείνος βρήκε τον ιδανικό για αυτόν συνεργάτη στο πρόσωπο του Juan Gris. Ο Reverdy κατατάσσεται στους Κυβιστές, λόγω της δομής και του «ωμού» τρόπου που εκφράζει τις πνευματικές του αμφιβολίες για το μυστήριο του σύμπαντος. Ο Γκρις από την άλλη, ως γνήσιος εκπρόσωπος του Συνθετικού Κυβισμού, συγκροτεί, με ακριβείς υπολογισμούς, εικόνες αυστηρές με όψεις πολύπλευρες που κάνουν την εικονογράφηση να διευρύνει το ποίημα. Και μολονότι ο Γκρις πέθανε το 1927, έχει ήδη προφθάσει να εικονογραφήσει έντεκα από τα είκοσι προτεινόμενα ποιήματα του Reverdy.

Juan Gris. Au Soleil du Plafond

• Le Corbuzie. Le Poeme de l’ Angle Droit (1955). Με κείμενα του ίδιου.

Ο Tériade εκτιμούσε ιδιαίτερα τον Ελβετό Λε Κορμπυζιέ, τόσο για την αρχιτεκτονική του όσο και για τις αντιλήψεις του πάνω σε θέματα τέχνης. Ο Λε Κορμπυζιέ συνέγραψε ο ίδιος το Ποίημα της Ορθής Γωνίας, τους τίτλους και τον τύπο γραφής των κειμένων. Και έκανε βέβαια τις εικονογραφήσεις. Όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία αντανακλούν τη φιλοσοφία του, το προσωπικό του όραμα. Ο Λε Κορμπυζιέ πιστεύει ότι θα κατανοήσουμε τα πάντα μόνο αφού κατανοήσουμε τους νόμους της φύσης. Το ποίημα του συνδυάζεται πλήρως με τις λιθογραφίες του που σκιαγραφούν τον τρόπο που αντιλαμβάνεται την οικουμενική αρμονία, τη συμφιλίωση της φύσης με τα έργα των ανθρώπων.

Le Corbuzie. Le Poeme de l’ Angle Droit

• Marcel Gromer. Macbeth (1958). Ο Gromer συνομιλεί με τον Shakespeare

Η ασπρόμαυρη γκραβούρα είναι το ιδανικό υλικό για να εκφράσει ο ζωγράφος την αυστηρότητα που διακρίνει τόσο την ίδια την τέχνη του όσο και την αιματοβαμμένη τραγωδία του βάρδου. Ο Γκρομέρ ακολουθεί το κείμενο με καθαρότητα και συνέπεια δημιουργώντας εικόνες που αφήνουν τον κύριο λόγο στο κείμενο. Το έργο του διακρίνεται από μια απίστευτη αμεσότητα, τα γεωμετρικά σχήματα, η μαύρη δυσοίωνη γραμμή τους, πάλλεται γεμάτη από την ένταση και τα σκοτεινά συναισθήματα της τραγωδίας του Μακμπέθ.

• Marcel Gromer. Dix Contes de Gaspard de la Nuit (1962) συνομιλεί με Aloysius Bertrand (1807-1841)

Marcel Gromer. Dix Contes de Gaspard de la Nuit

• André Bontan. Sylvie (1960). Ο Bontan συνομιλεί με τον Gérard de Nerval (1805-1855)

Το 1854 ο Gérard de Nerval συγγράφει το έργο Les Filles du Feu. Μία από τις ιστορίες είναι η Sylvie, κείμενο γεμάτο συμβολισμούς, εμπνευσμένο από όνειρα και φαντασιώσεις. Η γαλήνη και η ευαισθησία, ο «υπερφυσικός» κόσμος του έργου, που βρίσκεται σε στενή σχέση με τον πραγματικό, συγκινούν τον Andre Bontan που, με απλές εικόνες και χωρίς τεχνάσματα, με τη δυνατή μόνο φόρμα των μορφών του, καταφέρνει να δημιουργήσει ένα έργο που εκφράζει το όνειρο και το άγνωστο αφαιρώντας του το παράλογο και το παράδοξο. Έτσι ο κόσμος που δημιουργεί μοιάζει στον θεατή πραγματικός.

André Bontan. Sylvie

• Juan Miro. Ubu Roi (1966). Ο Miro συνομιλεί με τον Alfred Jarry (1873-1907)

Το 1896 ανεβαίνει η παράσταση του θεατρικού συγγραφέα Alfred Jarry. Το έργο σημειώνει τεράστια επιτυχία, καθιερώνει τον Jarry και αποτελεί ορόσημο στην ιστορία του Συμβολισμού και αργότερα δίνει τροφή στο έργο ντανταϊστών, σουρεαλιστών και φουτουριστών. Πρόκειται για μια παρωδία του Μακμπέθ, όπου πρωταγωνιστής είναι ένας κακόψυχος και μοχθηρός γέρος που αποτελεί την προσωποποίηση της ανοησίας, της ανικανότητας, της απληστίας και της άγνοιας. Φυσικά το έργο του Jarry έχει την έμπνευσή του σε κάποιο πολιτικό της εποχής – αυτοί υπάρχουν παντού και πάντα.

Ιδανικός εικονοποιός ο σουρεαλιστής Χουάν Μιρό που, απελευθερώνοντας τη φαντασία του, γεμίζει την εικόνα χρώμα και σχηματική ρευστότητα. Τα αφύσικα χαρακτηριστικά που προσδίδει στα πρόσωπα ο Μιρό εξωτερικεύουν τον αλλόκοτο, γελοίο εσωτερικό τους κόσμο όπου βασιλεύει η υπερβολή, ενώ ο χώρος απ’ όπου αναδύονται τα  πλάσματά του παραπέμπουν στο υποσυνείδητο. Ο βίαιος ονειρικός χαρακτήρας των έργων καταπλήσσει και διεγείρει τη φαντασία και το πνεύμα του θεατή, όπως ακριβώς συνέβη με την πρώτη παράσταση του θεατρικού έργου του Jarry.

Juan Miro. Ubu Roi

• Juan Miro. Ubu aux Baléares με κείμενα του ίδιου.

• Juan Miro. L’ Enfance d’ Ubu (1975) με κείμενα του ίδιου.

• Alberto Giakometti. Paris Sans Fin (1969) με κείμενα του ίδιου.

Ο γλύπτης Τζιακομέτι δούλεψε με μεγάλο ενθουσιασμό το βιβλίο για την πόλη του Παρισιού που του πρότεινε ο Tériade. Μέσα σε οκτώ χρόνια, τα τελευταία της ζωής του, ο Τζιακομέτι έφτιαξε 150 σχέδια σε λιθογραφικό χαρτί. Ο θάνατός του διέκοψε το έργο, το οποίο  δημοσιεύτηκε με τις προπαρασκευαστικές μόνο σημειώσεις του, χωρίς το τελικό κείμενο.

Ο θεατής έχει την αίσθηση ότι ακολουθεί βήμα προς βήμα τον καλλιτέχνη καθώς αυτός περιηγείται στην πόλη που αγάπησε με πάθος. Στα καφέ, στα μπαρ, στα εστιατόρια, στα εργαστήρια, στις γωνιές όπου περπατάει ο ζωγράφος. Με γρήγορα και απλά σχέδια, χρησιμοποιώντας μόνο λιθογραφικό μολύβι, ο Τζιακομέτι σχεδιάζει ανθρώπους, αντικείμενα, αποτυπώνει στιγμές, αναμνήσεις μιας πόλης που τον ενέπνευσε να βρει τη δική του αλήθεια. Θα έλεγε κανείς ότι το έργο αυτό δεν είναι μόνο μια περιγραφή του «Παντοτινού Παρισιού», αλλά και μια ζωντανή «βιογραφία» του καλλιτέχνη.

Η έκθεση Η Ηχώ του Μύθου, που είχα το προνόμιο να δω πριν μερικές ημέρες, ο ανεπανάληπτος και τόσο πρωτοπόρος για την εποχή του συνδυασμός κειμένου και εικόνας, αποτελεί τον μόνο διαχρονικά βιώσιμο δρόμο, αυτόν της τέχνης, που ένας Έλληνας στο Παρίσι χάραξε και χαράσσει, ενώνοντας το ευρωπαϊκό πνεύμα με το ελληνικό. Μια έκθεση που δεν θα μπορούσα να χάσω, και που μόλις την πρόφτασα την προτελευταία ημέρα της διοργάνωσης στην Αίγινα σε ένα ταξίδι αστραπή.

Σας συστήσω ανεπιφύλακτα να την δείτε σε κάποιο από τους σταθμούς της περιήγησής της.

Υ.Γ. Η χαρακτηριστική εικόνα είναι του Marc Chagall. Daphnis & Chloé, Printemps au Pré.

Κάποιες από τις εικόνες είναι δικές μου φωτογραφίες με το κινητό από την έκθεση και για το λόγο αυτό ίσως να μην είναι τόσο καθαρές. Ωστόσο πιστεύω ότι το αυθεντικό έργο έχει, ακόμα και έτσι, μεγαλύτερη αξία από μια εικόνα του διαδικτύου.

Παρενθετικά να αναφέρω εδώ ότι οι φωτογραφίες δεν επιτρέπονταν, ωστόσο πήρα την άδεια για μερικές ως συντάκτρια του Περιοδικού μας.