«Ο καθένας έχει και μια ιστορία να πει ή να κρύψει»
Το αντιστασιακό σθένος που επέδειξαν χιλιάδες Έλληνες μέσα στην παραφροσύνη της ναζιστικής κατοχής εναλλάσσεται και συνυπάρχει με τις συνθλιπτικές επιπτώσεις του θανατηφόρου λιμού του χειμώνα του 1941-1942. Σε πολλές, ωστόσο, περιπτώσεις, όχι μόνο αμβλύνεται κάθε διάθεση για αντίσταση, αλλά διαρρηγνύεται σημαντικά και η ηθική ακεραιότητα. Η επίταση των απάνθρωπων πολεμικών συνθηκών, αντί να φέρνει κοντά όσους δοκιμάζονται, συνεπιφέρει έναν «έτερο εχθρό»: την καθυπόταξη του ανθρώπου και την ευθραυστότητά του μπροστά στον φόβο: «ο λιμός επέφερε την φυσικήν φθοράν, την εκμηδένισιν του σώματος, ο έτερος όμως εχθρός επέφερε την ψυχικήν αποκαρδίωσιν, την ηθικήν εκμηδένισην». Αυτή την ανθρωπολογία της καθημερινής επιβίωσης με τα εκφυλιστικά της απότοκα πραγματεύονται οι δέκα αξιοπρόσεκτες ιστορίες της Ελισάβετ Χρονοπούλου.
Η συγγραφέας πλέκει έναν πολυδύναμο θεματικό ιστό αλληλεξαρτήσεων, ανελκύοντας στην επιφάνεια την αντιηρωική (μα βαθιά ανθρώπινη) διάσταση αυτής της πρωτοφανούς δοκιμασίας. Διεισδύοντας στις σκιές των ιστορικών αναφορών και των προσωπικών εξομολογήσεων, η πολύτροπος επίδειξη λιποψυχίας που οδηγεί σε ατιμωτικές ενέργειες, συνιστά το κοινό νήμα που διατρέχει τα διηγήματα. Η πόλη της Αθήνας, με όλες τις κατοχικές της πληγές, φαίνεται πως παραδίδεται στα χέρια ενός ανεξέλεγκτου φόβου και μιας αναπόφευκτης οπισθοδρόμησης σε επίπεδο ηθικό, χωρίς να καταφέρνει να αποσοβήσει την εξοικείωση με το αποτρόπαιο. Η Χρονοπούλου πλάθει, με λογική συνέπεια και ακρίβεια, έναν κόσμο φοβισμένο και τραυματισμένο που συνταράσσεται από πάθη, εξευτελισμούς και αδυναμίες, καθώς το ένστικτο της ατομικής επιβίωσης αναδύεται συχνά δυνατότερο: «Μας έφτανε που, όταν θα ξημέρωνε η μέρα και θα πηγαίναμε στον μπακάλη με το δελτίο, θα παίρναμε τρεις μερίδες ψωμί κι όχι δύο κι όσο κανείς δεν μάθαινε ότι η γιαγιά είχε πεθάνει, κανείς δε θα διόρθωνε πάνω στο δελτίο τα άτομα από τρία σε δύο».
Η διαβρωτική επενέργεια του κινδύνου και του πανικού δημιουργεί παθολογικές καταστάσεις υπέρμετρου βαθμού: Η άνθηση της μαύρης αγοράς, η καταφυγή στην πορνεία, η κατάδοση ενός φίλου στους Γερμανούς, η απόκρυψη ενός θανάτου για να μη χαθεί μια επιπλέον μερίδα ψωμιού στο καθημερινό συσσίτιο, η αναλγησία μιας μητέρας λόγω της υπερβολικής αγάπης για το παιδί της, η άδοξη λύση ενός γάμου εξαιτίας ντροπιαστικών αισθημάτων, αποτελούν σπαράγματα ενός δράματος στο οποίο το ψυχικό ελλειμματικό υπόβαθρο είναι διαρκώς παρόν. Στην ολότητά τους, οι πολύπλευρες αναφορές στον τρόπο που επέδρασε η δυσχερής ιστορική πραγματικότητα και ο οδυνηρός της απόηχος στις συνειδήσεις, ελκύουν ασίγαστα το ενδιαφέρον και προκαλούν έντονες συγκινησιακές φορτίσεις.
Με σκεπτικιστική στόχευση και με μια διαυγή και συγκροτημένη πραγμάτευση του ακριβού αφηγηματικού υλικού, η Χρονοπούλου προσεγγίζει διερευνητικά την ανθρώπινη φύση και το εύρος των ψυχικών ταλαντεύσεων υπό το κράτος της ασιτίας, του τρόμου και της εμπόλεμης καθημερινότητας, που στο σύνολό τους ασκούν ανασχετική επίδραση στη διαφύλαξη των ατομικών ιδιαιτεροτήτων. Αποδίδεται λιτά και ρεαλιστικά, με γραφή ρέουσα και χωρίς περιττολογίες, εκείνη η λεπτή γραμμή που ακαριαία καθιστά τρωτές τις ηθικές αντιστάσεις και οδηγεί στην αποκτήνωση. Η συγγραφέας κινείται με άνεση στην υιοθέτηση πολυφωνικών πρωτοπρόσωπων αφηγήσεων, στην προσπάθειά της να αναψηλαφήσει τις ανεπούλωτες κρυφές πληγές («Ο καθένας έχει και μια ιστορία να πει ή να κρύψει») και να καταγράψει τα προσωπικά δράματα, στα οποία και παραστέκεται τρυφερά.
