Από τις εκδόσεις Άτων* στην Αθήνα, και στο πλαίσιο του εορτασμού των 200 χρόνων από την ελληνική επανάσταση, κυκλοφόρησε πρόσφατα, με τον παραπάνω ερεθιστικό και αλληγορικό τίτλο, το επιστημονικό πόνημα (190 σελίδες) του Θεοδόση Τάσιου, ομότιμου καθηγητή του Ε.Μ.Π., πολιτικού μηχανικού διεθνούς ακτινοβολίας, μέλους της Ακαδημίας Επιστημών του Torino, συνεργάτη της Ένωσής μας. Το βιβλίο, με επιμέλεια του Σπ. Στάικου, αφιερωμένο στον γιο του συγγραφέα Παναγιώτη, κοσμείται με θαυμάσιο εικαστικό υλικό και κατανέμεται σε πέντε κεφάλαια, με βιβλιογραφία και ευρετήριο ονομάτων και τόπων. Ως προς το περιεχόμενο, αναφέρεται στις πνευματικές καταβολές της εθνεγερσίας, προβάλλοντας τον τεράστιο ρόλο της παιδείας στην ελληνική επανάσταση, αναπόσπαστο τμήμα του ευρωπαϊκού Διαφωτισμού και της ανθηρής ελληνικής Διασποράς, η οποία συνέβαλε στη δημιουργία του Φιλελληνισμού στην Ευρώπη και στον καθοριστικό του ρόλο στην αίσια έκβαση του απελευθερωτικού αγώνα. Είναι η συμβολή της γνώσης και της επιστήμης στο όραμα του 1821 και, όντως αναφέρει χαρακτηριστικά ο συγγραφέας, αξίζει να ξαναμελετήσουμε την «πένα πριν απ’ τη «σπάθα», δηλαδή το Πνεύμα πριν απ’ το Αίμα του Εικοσιένα.
Αναλυτικότερα, στο κεφάλαιο 1 (Η πνευματική παρασκευή της ελευθερίας του Γένους), γίνεται λόγος, εισαγωγικά, για τις κυριότερες και άμεσες προϋποθέσεις αναζωπύρωσης της εθνικής συνείδησης των Ελλήνων, μετά την Άλωση, όπως για τον ρόλο της Εκκλησίας, των Ελλήνων Επιστημόνων, του φιλελευθερισμού, των πνευματικών κινημάτων της Ευρώπης και της σημασίας της λαϊκής τέχνης.
Στη συνέχεια, το Α΄ μέρος, (Επιστήμη και παιδεία στην προεπαναστατική Ελλάδα), πραγματεύεται, με επιστημονική πληρότητα, την ελληνική πνευματική αναγέννηση (1600-1825), κλιμακούμενη σε τρεις φάσεις: την πρώτη (1600-1700), με τον Θεόφιλο Κορυδαλέα (1570-1646), κληρικό φιλόσοφο, τη δεύτερη (1700-1775), με τη στροφή των λογίων του Φαναρίου προς τα ανθρώπινα, με κορυφαίες πνευματικές μορφές τους: Μεθόδιο Ανθρακίτη, Βικέντιο Δαμοδό, Ευγένιο Βούλγαρη, Νικηφόρο Θεοτόκη, και στην τρίτη (1775-1825), το αποκορύφωμα της ελληνικής πνευματικής αναβίωσης, με φωτισμένους εκπροσώπους τους: Δημήτριο Καταρτζή, Αθανάσιο Ψαλλίδα, Ιώσηπο Μοισιόδακα, Ευγένιο Βούλγαρη. Ακολουθούν οι δύο μεγάλοι στυλοβάτες του Ελληνισμού: ο εθνομάρτυρας Ρήγας Φεραίος – Βελεστινλής (1757-1798) και ο χιακής καταγωγής, διδάσκαλος του Γένους, Αδαμάντιος Κοραής (Σμύρνη 1748-Παρίσι 1833), ενώ στην κατηγορία των «προτρεπτικών κειμένων» εντάσσεται η Ελληνική Νομαρχία (1806).
Ακολούθως, στο β΄ μέρος (Οι φορείς και τα ρεύματα της πνευματικής παρασκευής) γίνεται εκτενής αναφορά στις συνιστώσες της Εθνεγερσίας: την πνευματική δύναμη της Εκκλησίας, με τον θεσμό της Εθναρχίας και τις θυσίες Πατριαρχών και νεομαρτύρων, την εθνική λαϊκή τέχνη και τα δημοτικά τραγούδια, που θα εξυμνήσει, το 1824, ο Γάλλος Φωριέλ· ακόμη, γίνεται λόγος για τα σχολεία και τα τυπογραφεία πριν από την Επανάσταση, στον ελλαδικό, βαλκανικό και ευρωπαϊκό χώρο, τον τεράστιο ρόλο των Ελλήνων λογίων, σε συνάρτηση με τον Φιλελληνισμό των ξένων αγωνιστών στην Ελλάδα, και τη συγγραφή βιβλίων υμνητικών γι’ αυτήν από Ευρωπαίους περιηγητές και ελληνολάτρες συγγραφείς. Επιπρόσθετα, γίνεται λόγος για την ανάπτυξη του εταιρισμού, την εξάπλωση της Φιλικής Εταιρείας και τη λειτουργία εθνικών φιλελεύθερων κινημάτων των Ελλήνων της Διασποράς.
Ακολουθούν ξεχωριστές ενότητες για εμβληματικές προσωπικότητες του αγώνα. Συγκεκριμένα, το δεύτερο κεφάλαιο (Ανάμνησις Ιωάννου Βαρβάκη) αναφέρεται στον εθνικό ευεργέτη από τα Ψαρά Ιωάννη Βαρβάκη, (1745-1825), ο οποίος αφιέρωσε ένα σημαντικό μέρος της ζωής του στην ελευθερία του Γένους και την κοινωνική δικαιοσύνη: τεράστιες δωρεές υπέρ του αγώνος, ίδρυση σχολείων, όπως η ιστορική Βαρβάκειος Πρότυπος Σχολή, στην οδό Αθηνάς που το οίκημα πυρπολήθηκε το 1944, ανέγερση εκκλησιών, κατασκευή κοινωφελών έργων, κ.α. Στην κηδεία του, στη Ζάκυνθο (12/1/1825), τον κατευόδωσε ο εθνικός μας ποιητής Διονύσιος Σολωμός.
Το τρίτο κεφάλαιο (Τα διλήμματα του Υψηλάντη και ο Πούσκιν) αναφέρεται στον Αλέξανδρο Υψηλάντη (1792-1828), από το Φανάρι, τον μεγάλο αυτό άνδρα, με δημοκρατικό ήθος, υπασπιστή του Τσάρου Αλεξάνδρου Α΄ – που πολεμώντας με τον ρωσικό στρατό, έχασε τον δεξιό του βραχίονα· τον πρωτεργάτη της Επανάστασης, επί κεφαλής του Ιερού Λόχου, που εξύμνησε ο Κάλβος στην Ωδή του – στο Δραγατσάνι της Βλαχίας. Ο επιφανής αυτός Έλληνας και Ευρωπαίος πρίγκιπας είχε συνδεθεί με τον φιλελεύθερο στρατηγό και κόμητα Μιχαήλ Ορλώφ και με τον σπουδαίο Ρώσο ποιητή Αλέξανδρο Πούσκιν (1799-1837), ο οποίος θαύμαζε την προσωπικότητά του, ζωγραφίζοντας τη μορφή του και γράφοντας δυνατούς στίχους,… και ο μονόχειρ πρίγκηψ απ’ το Κίσνιοφ / για τον Μοριά τα σχέδιά του ανοίγει.
Το τέταρτο κεφάλαιο (Ο ήρωας μηχανικός Μιχαήλ Π. Κοκκίνης) είναι αφιερωμένο στη μνήμη του Έλληνα μηχανικού, από τη Χίο, L’ ingénieur grec, Μιχαήλ Κοκκίνη, ο οποίος έγινε διάσημος από το οχυρωματικό τεχνικό του έργο που εφάρμοσε στην Ιερά Πόλη του Μεσολογγίου. Στην πολιορκούμενη πόλη συνέταξε την τεχνική μελέτη όλης της οχύρωσης (αντιτειχίσματα και προμαχώνες), με βάση τη σχετική γαλλική βιβλιογραφία, διευθύνοντας τις ολονύχτιες επισκευές και ενισχύσεις του τείχους.
O Κοκκίνης, ως οργανωτής, συνέβαλε στην οχύρωση της πόλης, ώστε να καταστεί απόρθητη, διαπνεόμενος από αδελφική αγάπη και θαυμασμό για τον λαό του Μεσολογγίου και τους μαχητές, και αντιμετωπίζοντας τις οικονομικές δυσκολίες με τη συμπαράσταση πολλών φιλελλήνων οι οποίοι είχαν κλεισθεί στην πόλη και πολλοί σκοτώθηκαν στην Έξοδο. Δικαίως, οι Μεσολογγίτες, σε ένδειξη ευγνωμοσύνης, τον ανεκήρυξαν επίτιμο πολίτη του Μεσολογγίου και του απονεμήθηκε ο στρατιωτικός βαθμός του Χιλιάρχου.
Ο Κοκκίνης σκοτώθηκε μαχόμενος κατά την ηρωική Έξοδο, στις 10 Απριλίου 1826, ακολουθώντας τη φάλαγγα του Νότη Μπότσαρη.
Το πέμπτο κεφάλαιο (Επιστήμονες αγωνιστές της Επανάστασης) αναφέρεται συνοπτικά σε έξι διανοούμενους που αγωνίσθηκαν, με κάθε τρόπο, για την επανάσταση. Τον αρχιτέκτονα Σταμάτη Κλεάνθη (1802-1862), που έλαβε μέρος ως Ιερολοχίτης, στη μάχη του Δραγατσανίου, θεμελιωτή της πολεοδομίας των Αθηνών, τον πολιτικό μηχανικό Λάμπρο Ζαβό (1791-1850), τον στρατιωτικό μηχανικό Θεόδωρο Βαλλιάνο (1796-1857), τον υπολοχαγό του γαλλικού στρατού, μαθητή του ζωγράφου Νταβίντ και συνεργάτη του Καποδίστρια Σταμάτη Βούλγαρη (1774-1842), τον αρχιτέκτονα Κομνηνό Κάλφα (1770-1821), που σφαγιάσθηκε την ίδια μέρα με τον απαγχονισμό του πατριάρχη Γρηγορίου Ε΄, και τον ιατρό, ιδρυτή νοσοκομείων Πέτρο Στεφανίτζη (1791-1863).
Εν κατακλείδι, το εμπεριστατωμένο και επιστημονικά τεκμηριωμένο βιβλίο του Θεοδόση Τάσιου, δεν απευθύνεται μόνο στους ειδικούς, αλλά και στο ευρύτερο αναγνωστικό κοινό, με ιδιαίτερη φιλομάθεια, και ευελπιστούμε ότι θα κοσμήσει τις δημόσιες και ιδιωτικές βιβλιοθήκες όλης της χώρας, αλλά και τις σχολικές, αποτελώντας προσφιλές ανάγνωσμα στους διδάσκοντες και διδασκομένους όλων των βαθμίδων της Εκπαίδευσης. Εκφράζουμε, εκ βάθους καρδίας, ab imo pectore, τα ολόθερμα συγχαρητήρια στον αγαπητό συγγραφέα, ευχόμενοι ολόψυχα συνέχιση, διά βίου, της πνευματικής του δημιουργίας.
*Άτων: αιγυπτιακή θεότητα, διάδοχη του ηλίου θεού Ρα.
Ο Αναστάσιος Αγγ. Στέφος, είναι δ.φ. Αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Ενωσης Φιλολόγων και του Συλλόγου «Οι Φίλοι του Μουσείου Δ. Δροσίνη»
