Από τις εκδόσεις Λειμών κυκλοφόρησε πρόσφατα, με τον παραπάνω τίτλο, ένας ογκώδης τόμος 757 σελίδων, με εξώφυλλο του χαράκτη Α. Τάσσου, με θαυμάσιο φωτογραφικό και εικαστικό υλικό – δεσπόζει η φωτογραφία του ήρωα -, βιβλιογραφία, πηγές και ντοκουμέντα, λαμπρό έργο και επισφράγιση ενός κύκλου ζωής της Χριστίνας Μουστακλή, χειρουργού οδοντιάτρου, συζύγου από το 1967 του αγωνιστή αντιστρατήγου Σπύρου Μουστακλή (1925-1986).
Το σύγγραμμα αρχίζει με τη συγκινητική αφιέρωση της συγγραφέως: στον πατέρα μου που δεν γνώρισα, τον Παρασκευά Δημητρακάκη, Αρκάδα δάσκαλο, θύμα του εμφύλιου σπαραγμού, στις 8/7/1944, και στον σύζυγό μου Σπύρο, που δεν έζησα, σύμβολο και μάρτυρα του αντιδικτατορικού αγώνα, μαχητή της δημοκρατίας και των φιλελεύθερων ιδεών, και προλογίζεται από τον Πρόεδρο της Βουλής Κωνσταντίνο Τασούλα, που εξυμνεί τον ελεύθερο πολιορκημένο, πραγματικό αγωνιστή της ελευθερίας. Συμβολικός και συγκλονιστικός ο παραλληλισμός της ηρωικής εξόδου του Μεσολογγίου (26/4/1826), γενέτειρας του ήρωα, της ιεράς γης, πατρίδας πέντε πολιτικών και πέντε ποιητών, που απαθανατίσθηκε από τον εθνικό μας ποιητή Διονύσιο Σολωμό στους Ελεύθερους Πολιορκημένους με την έξοδο – λύτρωση της ψυχής του βασανισμένου από την κτηνωδία της χούντας, στις 28/4/1986, ανήμερα της Κυριακής του Λαζάρου, εορτής της Εξόδου, άξιου απόγονου των δοξασμένων προγόνων τους ενταχθέντος εύλογα στο Πάνθεον των ηρώων.
Η νεκρώσιμος ακολουθία έγινε στη Μητρόπολη Αθηνών, χοροστατούντος του αρχιεπισκόπου Σεραφείμ, με την παρουσία σύσσωμης της πολιτικής (πρωθυπουργός Ανδρέας Παπανδρέου) και της στρατιωτικής ηγεσίας και με τη συμμετοχή χιλιάδων λαού· επικήδειους λόγους εξεφώνησαν οι Τάσος Μήνης, Γ. Καρούσος, Γ. Κουτσογιάννης, Δ. Μπουλούκος, Ν. Παππάς και η κηδεία του, με τιμές ήρωα, έγινε, εν μέσω γενικού πένθους, στο Μεσολόγγι, στο νεκροταφείο του Αγίου Λαζάρου, με το φέρετερο σκεπασμένο με την ελληνική σημαία και την ιαχή του πλήθους «αθάνατος – αθάνατος».
Το σύγγραμμα είναι δομημένο σε 28 κεφάλαια, όπου περιγράφονται διεξοδικά η ζωή, η δράση, η ένταξή του σε αντιστασιακές οργανώσεις και οι αγώνες του ήρωα, φωτεινό σύμβολο του αγώνα του λαού μας για λευτεριά και δημοκρατία· μια βιογραφική, βιωματική αλλά και οδυνηρή εξιστόρηση της συγγραφέως, με βάση ένα πλούσιο βιβλιογραφικό υλικό, ημερολόγια και κείμενα συνεντεύξεων, γραμμένη, με συγκινησιακή φόρτιση, νοσταλγική αναπόληση και παραστατικότητα, σε άρτιο νεοελληνικό λόγο, διανθισμένο με παραθέματα αρχαίων συγγραφέων, που ρίχνει άπλετο φως στην προσωπικότητα του ηρωικού συνταγματάρχη.
Συγκεκριμένα, το βιογραφικό, ιστορικό χρονολόγιο της δράσης του αρχίζει από την ηλικία των 17 ετών, όταν ανέβηκε στα βουνά και εντάχθηκε στις αντάρτικες ομάδες του στρατηγού Ναπολέοντος Ζέρβα (1943-45), έλαβε μέρος σε πολλές μάχες, τραυματίσθηκε στην Άρτα και νοσηλεύθηκε σε στρατιωτικό νοσοκομείο στο Μπάρι Ιταλίας. Αργότερα, φοίτησε στη Σχολή Εφέδρων Αξιωματικών Κερκύρας και έλαβε τον βαθμό του ανθυπολοχαγού· ως αξιωματικός συμμετείχε σε μάχες κατά των Γερμανών και τιμήθηκε με παράσημα και εύφημες μνείες για τη δράση του. Το 1950 προήχθη σε υπολοχαγό και υπηρέτησε στο τάγμα εκστρατευτικού σώματος Ελλάδος στην Κορέα ως αξιωματικός λόχου και αξιωματικός επιχειρήσεων (1952-53). Στη συνέχεια, ως λοχαγός υπηρέτησε στους νομούς Ροδόπης (Κομοτηνή) και Έβρου (Σουφλί και Αλεξανδρούπολη), στον Σχιστόλιθο Σερρών και στη Νυμφαία, στις υπώρειες της οροσειράς Ροδόπης (1956-’58), στην Ερμούπολη της Σύρου (1959-1962) και το 1963, ως ταγματάρχης, στο Σιδηρόκαστρο του νομού Σερρών και στα ελληνοβουλγαρικά σύνορα. Το 1965, τη αιτήσει του, μετέβη στη μαρτυρική μεγαλόνησο, την Κύπρο, τη θαλασσοφίλητη: Μπογάζι και Τρίκωμο της Αμμοχώστου, χωριό του Γρίβα Διγενή, στις προσβάσεις της Καρπασίας. Παντού αναδεικνύεται ως γενναίος αξιωματικός, ικανός ηγέτης, αθάνατος αγωνιστής, δημοκράτης και φίλος, αρωγός των ενδεών, σε άμεση επαφή με τους υφισταμένους του, εμπνέοντας εμπιστοσύνη, αποφασιστικότητα και θάρρος, κραταιό σύμβολο αγωνιστικότητας, σθένους, αυταπάρνησης αλλά και αδελφοσύνης.
Από την Κύπρο ανακαλείται στην Ελλάδα, τοποθετείται, για δεύτερη φορά, στη Σύρο το 1965 και διατάσσεται εις βάρος του ΕΔΕ, γιατί εξεφράσθη ειρωνικά για τον αρχηγό του στρατιωτικού οίκου των ανακτόρων, αντιστράτηγο Κ. Δόβα. Η 21η Απριλίου 1967 τον βρίσκει σε αυτεπάγγελτη διαθεσιμότητα. Για πρώτη φορά συλλαμβάνεται από τη Χούντα των συνταγματαρχών στις 7/6/1969, στο σπίτι του στο Παγκράτι (Αρχιμήδους 2), για τη συμμετοχή του στην οργάνωση Ελεύθεροι Έλληνες. Καταρχάς, απομονώθηκε στη Βαρυμπόμπη (1969-’70) και, στη συνέχεια, εκτοπίσθηκε στη Σαμοθράκη (δύο φορές), στον Άγιο Νικόλαο (Καστρί) Κυνουρίας του νομού Αρκαδίας, στις υπώρειες του Πάρνωνα. Το 1973 συνελήφθη για τη συμμετοχή του στο κίνημα του Ναυτικού και στην Ελληνική Αντιδικτατορική Νεολαία. Βασανίζεται ανελέητα στο ΕΑΤ-ΕΣΑ, «Κρανίου τόπος», σύμβολο της αγριότητας της χούντας των συνταγματαρχών, στη Γενική Ασφάλεια (Μπουμπουλίνας και Μεσογείων) και νοσηλεύεται στο 401 ΓΣΝΑ, στην Πολυκλινική Αθηνών και, αργότερα, μετά την αναπηρία του στις Η.Π.Α. Αμερικής, για θεραπεία λόγου, «Οδύσσεια του ταξιδιού». Εξαιτίας των βασανιστηρίων έμεινε διά βίου ανάπηρος – παραπληγικός ώς τον θάνατό του, το 1986, «αυτοβούλως θανούμενος». Ήταν μοιραίο τα ιδανικά και η αρετή, η ανδρεία και ο ηρωισμός, η αυταπάρνηση και η αξιοπρέπεια να μείνουν αιχμαλωτισμένα για πάντα στην αναπηρική καρέκλα ενός ήρωα. Ως εικός, το δράμα και το μαρτύριο του Σπύρου Μουστακλή δόνησαν τις χορδές του πατριωτισμού και της ανθρωπιάς του λαού μας, πολύπαθου και υπερευαίσθητου σε παρόμοια θέματα. Ο παράλυτος ήρωας ήταν η ζωντανή μαρτυρία της βαρβαρότητας της επάρατης χούντας των συνταγματαρχών της 21ης Απριλίου, καθώς και της εθνικής προδοσίας στην Ελλάδα και στην Κύπρο, που ήταν συνέπεια της απριλιανής δικτατορίας.
Στο εξαίρετο πόνημα, παράλληλα με τις προσωπικές, βιωματικές εμπειρίες και μαρτυρίες της συγγραφέως, μιας γυναίκας συμβόλου, ως ελάχιστου φόρου μνήμης και τιμής στον σύζυγό της, αλλά και στα ηρωικά και αθώα θύματα όλων των εποχών, καταχωρούνται εμπεριστατωμένα κείμενα, δίκην δοκιμίων, σημαντικών εκπροσώπων ευρέος φάσματος. Παρελαύνει ένας μεγάλος αριθμός προσώπων της πολιτικής ζωής: υπουργοί, βουλευτές, νομάρχες, της στρατιωτικής ηγεσίας όλων των βαθμών και των τριών σωμάτων, ανθρώπων των γραμμάτων: καθηγητές πανεπιστημίου, συγγραφείς, νομικοί, δικηγόροι, δημοσιογράφοι, αμφοτέρων των φύλων (όπως η Οριάνα Φαλάτσι)· ακόμα άρθρα θεραπόντων ιατρών, φίλων και συναδέλφων, συμμαχητών και συναγωνιστών του, όπως οι Αλέξανδρος Παναγούλης, Ιπποκράτης Σαβούρας, Τάσος Μήνης, Ηλίας Δημητρακόπουλος. Έγραψαν, επίσης, για του Μουστακλή, σε ειδικό κεφάλαιο του βιβλίου, αφιερωματικά κείμενα οι: Κάρολος Παπούλιας, Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Σπύρος Κανίνιας, αντιεισαγγελέας Εφετών, Ανδρέας Φραγκιάς, Γενικός Γραμματέας της Επιτροπής Εθνικής Ακεραιότητας, Γιάννης Χαραλαμπόπουλος, Βουλευτής, Υπουργός και 12 ακόμη επίλεκτοι συγγραφείς.
Ο ταγματάρχης ήρωας ανακηρύχθηκε επίτιμος δημότης Σύρου, τιμήθηκε από την Αμερικανή, Ελληνική και Κορεατική Κυβέρνηση, για την υπηρεσία του στον πόλεμο της Κορέας, καθώς και με πολλές ηθικές αμοιβές και τιμητικές διακρίσεις, μετάλλια, αριστεία, παράσημα, ενώ πάρκα και πλατείες, πήραν το όνομά του σε Αττική, Σύρο και Αιτωλοακαρνανία, έγιναν 25 ονομασίες οδών σε διάφορα μέρη της Ελλάδας, καθώς και αποκαλυπτήρια προτομών του.
Συμπληρωματικά, στο εκπληκτικό αυτό βιβλίο, παράλληλα με την προβολή του ακατάβλητου μαχητή της Δημοκρατίας, εξιστορούνται γεγονότα της ιστορίας της Ελλάδας, δίκην πολιτικού εγχειριδίου, άρρηκτα συνδεδεμένα με την προσωπικότητα του ήρωα, από τα χρόνια του εμφυλίου πολέμου ώς το 1980, όπως επιβολή της εφτάχρονης δικτατορίας, κίνημα ναυτικού, μεταπολίτευση και αποκατάσταση της Δημοκρατίας, ακρωτηριασμός της μεγαλονήσου: Ἑάλω ἡ Κύπρος ὑπὸ τῶν ἀλλοφύλων καὶ τῶν ὁμοφίλων, η δίκη και καταδίκη των πρωταιτίων και βασανιστών της χούντας, με Πρόεδρο του στρατοδικείου τον Γιάννη Ντεγιάννη, όπου συγκλονιστική κατάθεση έκανε και ο βουβός συνταγματάρχης.
Κρίνεται, λοιπόν, σκόπιμο, με πρωτοβουλία της Πολιτείας, το σύγγραμμα να διανεμηθεί, για διαιώνιση της ιστορικής μνήμης, στους σπουδαστές των Στρατιωτικών Σχολών (Ευελπίδων, Ικάρων, Δοκίμων), καθώς και στα Λύκεια Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης όλης της χώρας, χρηστικό βοήθημα, στο μάθημα της Ιστορίας, για διδάσκοντες και διδασκομένους.
Περαίνοντας, εκφράζουμε εκ βάθους καρδίας, ab imo pectore, τα θερμότατα συγχαρητήρια στην κυρία Χριστίνα Μουστακλή, μητέρα της Ναταλίας (1972), για τον εκδοτικό της άθλο, για τον σύζυγό της, «τον αϊτό της Ρωμιοσύνης», πρωταγωνιστή της εντιμότητας και της ηθικής, αταλάντευτο μαχητή της ελευθερίας, που έγινε με την αντίστασή του ολοκαύτωμα και ταυτίστηκε με το αντίστοιχο του Μεσολογγίου. Μια μορφή που παραμένει αθάνατη και επιστέφεται με το ηρωικό πνεύμα, την αγωνιστικότητα και τις δημοκρατικές αρχές. Στο πρόσωπο της ηρωικής και μαρτυρικής συζύγου, που τιμήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας Κάρολο Παπούλια, στις 16/7/2014, ενσαρκώνονται τέλεια η δύναμη, η αξιοπρέπεια και οι αγώνες όλων των γυναικών για τη προάσπιση των ιδανικών της ελευθερίας και της δημοκρατίας.
Αναστάσιος Αγγ. Στέφος, δ.φ. Αντιπρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων και του Συλλόγου «Οι Φίλοι του Μουσείου Γ. Δροσίνη»
