Ένα ακόμη ταξίδι στα αχαρτογράφητα νερά της ποίησης

 Ένα ακόμη ταξίδι για τον γνωστό ποιητή, με όχημα την ποίηση, μετά το ταξίδι του στη Βενετία των ονείρων του, στα αχαρτογράφητα νερά της νέκυάς του, ή στο παρελθόν και στα πατρογονικά του χώματα, στη γενέτειρά του, την εύανδρο Ανδραβίδα και στο πατρικό του σπίτι, στην προσωπική, οικογενειακή, συνολική, στη μικρή ή μεγάλη ιστορία του τόπου. Τώρα το ταξίδι γίνεται στη Σκιά, όπως μας λέει ο τίτλος της υπό μελέτη ποιητικής του συλλογής. Αλλά ποια είναι αυτή η Σκιά και ποια η σχέση της με τον ταξιδευτή-ποιητή; Ας κάνουμε μία πρώτη προσπάθεια να την εντοπίσουμε στις σελίδες του βιβλίου του. Κατά το δυνατόν, βέβαια.

   Ας αρχίσουμε από τα τυπικά. Η εν λόγω ποιητική συλλογή αποτελείται από πέντε μεγάλες σε έκταση συνθέσεις που συγκροτούνται, με τη σειρά τους, από ικανό αριθμό ημιαυτόνομων, θα έλεγα, ποιημάτων που τιτλοφορούνται, κάποια  με γράμματα του ελληνικού αλφαβήτου και άλλα με αραβικούς αριθμούς. Άλλος τίτλος, με λέξεις, δεν υπάρχει, εκτός και αν θεωρήσουμε ως τίτλο του καθενός τον πρώτο του στίχο, αν φυσικά θέλουμε να τα δούμε εντελώς αυτόνομα, το καθένα χωριστά δηλαδή, μόνο του και όχι ως μέρος ενός ευρύτερου συνόλου. Αλλά αυτό, είμαι σίγουρος, δεν είναι η επιθυμία του ποιητή αλλιώς θα έπραττε διαφορετικά.

   Η πρώτη σύνθεση, που είναι και η μεγαλύτερη σε έκταση, έχει τον τίτλο «Η βασιλεία των Ουρανών» και αποτελείται από δεκαεπτά επί μέρους ποιήματα. Εδώ, το ταξίδι γίνεται, κατά την επιθυμία του, στον ουρανό, με οδηγούς το πέταγμα των πουλιών και την πνοή του ανέμου. Είναι ταξίδι προς την ελευθερία, που σπάει τα δεσμά της ζωής πάνω στη Γη. Κάθε πουλί, μικρό ή μεγάλο αδιάφορο, είναι και μία αποδημία, με τη διπλή σημασία της λέξης, τη μετάβαση σε έναν άλλο τόπο δηλαδή, αλλά και τη μετάβαση στον άλλο κόσμο. Ο ποιητής έχει και τις δύο σημασίες στο νου του, αλλά εκείνη που τον κερδίζει στο τέλος είναι η δεύτερη. Έτσι νομίζω τουλάχιστον. Αυτή κυριαρχεί στο σύνολο σχεδόν της σύνθεσης και μας θυμίζει τον θάνατο του κάθε ανθρώπου, της φύσης, των πραγμάτων και μονάχα η μνήμη σώζει, προσπαθεί να σώσει ό,τι μπορεί να σωθεί.

   Ο θάνατος είναι υπεύθυνος για όλα, ενώ ο έρωτας, που βρίσκεται στο άλλο άκρο, ως αντίπαλος, πασχίζει για την αιωνιότητα με γυμνά

          «Κορμιά θυμίαμα, και λαμπάδες οστά

          θεμέλιον στους ναούς των αιώνων» (σελ. 15),

και το όνειρο άφαντο, ο άνθρωπος πάντοτε ηττημένος, χάνει εύκολα τις μάχες που δίνει, όσο κι αν προσπαθεί, δεν τις κερδίζει ποτέ, έτσι οι ήττες του είναι αναπόφευκτες

          «γιατί στα μάτια σου τρανότερες φαντάζουν

          από του νικητή το μεγαλείο» (σελ. 17),

ενώ ο βίος του είναι σκηνή θεατρική (μακρινή ανάμνηση από τον Λάμπρο Πορφύρα και από άλλους αρχαίους ποιητές και φιλόσοφους). Κατάληξη πάντα η σιωπή, το αναπόφευκτο τέλος του καθενός. Η Σκιά δεν είναι άλλη από το βασίλειο της σιωπής, ο κόσμος των σκιών και του θανάτου, όπως τον βλέπουμε στον Όμηρο και τη θρησκεία των αρχαίων Ελλήνων.

   Το ταξίδι, λοιπόν, είναι για εκεί και η ζωή δεν είναι παρά μία, μακρά σε διάρκεια, προετοιμασία για την οριστική αποδημία στον κόσμο των σκιών. Τον ίδιο ρόλο παίζει και η υπό κρίση ποιητική συλλογή.  Είναι μία μελέτη θανάτου, (και όχι μόνο). Ώριμος πια ο ποιητής αντικρίζει με δέος το επερχόμενο τέλος και προετοιμάζεται ανάλογα. Μαζί του κι εμείς.

   Σκιές, λοιπόν, και οι άνθρωποι, περιφέρονται αμήχανοι στα γνωστά τους τοπία, κάποτε και σε παντελώς τους άγνωστα, και στα παλιά, πατρογονικά τους σπίτια με τα παλιωμένα από τον αδυσώπητο χρόνο έπιπλα, αναζητώντας με επιμονή τα πρόσωπα που αγάπησαν, τα ίχνη τους πάνω στη Γη, κάποιες αγαπημένες στιγμές του παρελθόντος που θέλουν να τις κρατήσουν για πάντα ζωντανές, όπως ακριβώς στο θέατρο, βυθισμένοι πάντα μέσα σε έναν σκοτεινό λαβύρινθο από τον οποίο κανένας δεν επιθυμεί να φύγει και να λυτρωθεί, γιατί όλα βρίσκονται σε τάξη και το πουλί δεν είναι παρά ο χρόνος που αιωρείται δίπλα μας αναλλοίωτος.

   Θέατρο όμως είναι και ο Ουρανός. Αλλά τι θέατρο; Σκιών που

          «χέρι αόρατο κουνάει τις φιγούρες» (σελ. 25).

Μπήκαμε αισίως στη δεύτερη σύνθεση, που τιτλοφορείται «Ο ποταμός» και αποτελείται από έξι ημιαυτόνομα ποιήματα. Ο ποταμός, λοιπόν, είναι η αντανάκλαση της Γης, ενώ η θάλασσα του ουρανού. Ποταμός είναι ο χρόνος που μας έχει δοθεί από το αόρατο χέρι που κινεί τα νήματα της ζωής των ανθρώπων και των πραγμάτων, που κυλάει ανεξέλεγκτος και που πρέπει να τον διαβούμε αναγκαστικά μέχρι το τέλος, συνθέτοντας τις αντιθέσεις και προσπερνώντας τα προσκόμματα που συναντάμε καθημερινά ή ξεπερνώντας τα, γιατί το τέλος αυτό είναι το τέλος  της ζωής, η οποία

          «Κυλά… σε άλλη κοίτη σμιλεύοντας

          απ’ την αρχή το σχήμα της όχθης, φτάνει

          στο τέλος διαχέεται και γυρνά

          χάνεται της ύπαρξης ο ποταμός

          στης ανυπαρξίας τη θάλασσα» (σελ. 34).

   Ιδού, λοιπόν, βρισκόμαστε κιόλας στην Τρίτη σύνθεση της συλλογής, τη «Φωνή των υδάτων», που και αυτή, όπως και η δεύτερη, αποτελείται από έξι ποιήματα, όπου κυριαρχεί και πάλι το νερό, όπως και σε ολόκληρη τη συλλογή, άλλωστε, σύμφωνα με τις αντιλήψεις των υλοζωιστών της Ιωνίας και κυρίως του Θαλή του Μιλήσιου. Ο χρόνος εδώ παίρνει τη μορφή της φουρτουνιασμένης θάλασσας των λαών, της ταραγμένης ιστορίας των ανθρώπων και των αναίτιων, πολλές φορές, συγκρούσεων των κρατών. Τα έθνη πλέουν συνήθως σε σκοτεινά νερά και χάνονται. Να τολμήσω να πω πως είναι μακρινός απόηχος του Αλκαίου και του ποιήματος που συγκρίνει την πολιτική ζωή ενός κράτους με καράβι που κινδυνεύει από την αγριεμένη θάλασσα; Μία μεταφορά που έγινε κοινός τόπος αργότερα, αφού την μιμήθηκαν χιλιάδες ποιητές.

   Η τέταρτη σύνθεση («Κατά μόνας») αποτελείται από εφτά ημιαυτόνομα ποιήματα. Ο ύπνος δεν έρχεται εύκολα, η μοναξιά είναι μεγάλη, η νύχτα αργή, ατελείωτη, οι σκιές καταργούν τον χρόνο, μονοπάτι κανένα για την έξοδο από τα αδιέξοδα, Τειρεσίες δεν υπάρχουν πια, όπως παλιά, που να έχουν εύκολες τις λύσεις και να στις φέρνουν έτοιμες στο πιάτο. Σκοτεινός καθρέφτης ο εσωτερικός μας κόσμος, εγκλωβισμένος σε φανταστικά και πραγματικά αδιέξοδα, από όπου αναδύονται συχνά πυκνά οι σκιές και οι εφιάλτες που μας στοιχειώνουν κι ο κόσμος ξαναφτιάχνεται στα σκοτεινά. Τουλάχιστον μέσα μας. Το σκοτάδι και το φως δεν είναι παρά οι δύο όψεις του ίδιου νομίσματος που πρέπει να πληρώνουμε για να επιβιώσουμε σε τούτον και να μεταβούμε στον άλλο κόσμο.

   Πέμπτη και τελευταία σύνθεση «Το φθινόπωρο» που την συγκροτούν εννέα ποιήματα. Όλα βρίσκονται πλέον κοντά στο τέλος, απομένει μόνο ο χειμώνας, που δεν θα τον δούμε σε αυτή την ποιητική συλλογή. Τώρα οι ίσκιοι μεγαλώνουν, το φως χαμηλώνει, όλα προμηνύουν τον χειμώνα που πλησιάζει, το τέλος, τα πάντα είναι σκηνή ονείρου  και ο άνθρωπος πορεύεται κατ’ ανάγκην προς τον βυθό του χρόνου. Η ζωή βρίσκεται προς το τέλος της πια και όλα μετατρέπονται σε ανάμνηση.

   Σκιά είναι, λοιπόν, η αποδημία, το ταξίδι προς το τέλος της ζωής και η πορεία προς τον θάνατο. Μία διαδρομή που πρέπει να την κάνουν οι πάντες γιατί δεν γίνεται αλλιώς. Το όνειρο είναι ένα σημείο αντίστασης, αλλά το ταξίδι, η πορεία είναι προδιαγεγραμμένη από την στιγμή της γέννησης του καθενός. Εικόνες ποιητικές μέσα από την ποίηση των υλοζωιστών της Ιωνίας και λόγος αποκαλυπτικός σαν του Ιωάννη της Αποκάλυψης κάποτε. Η ποίηση προετοιμάζει τον άνθρωπο ικανοποιητικά γι’ αυτό το ταξίδι, το ίδιο και το «σκάπτειν εαυτόν» του Μάρκου Αυρηλίου. Ένα ακόμη δείγμα:

          «Ένα φύλλο χαρτί από της ζωής σου το δέντρο.

          Γράψε πάνω του ό,τι χάνεις

          αυτά που φοβάσαι να χάσεις.

          Παρακολούθησε την κίνηση, τον μετεωρισμό,

          τον στροβιλισμό αυτών που χάνεις κι έπειτα

          σωρός τα φύλλα των απωλειών, στρώμα παχύ

          επάνω τους να ξαπλώσεις

          με ό,τι έχασες να σκεπαστείς καλά» (σελ. 62).

   Συμβουλές σοφές για να γίνει το ταξίδι της ζωής ευκολότερο και, φυσικά, περισσότερο ευχάριστο. Η ποίηση μίλησε για μία ακόμη φορά. Και μίλησε καλά.