Ο τόμος αφιερώνεται Στη μνήμη όλων εκείνων, Ελλήνων και Ξένων, που αγωνίστηκαν για την Ελευθερία της Ελλάδας.

 1821*200 χρόνια ελεύθεροι * δημιουργούμε το αύριο* 2021* επετειακές δράσεις 1821-2021

Προμετωπίδα: Νικόλαος  Γύζης, Η Δόξα

Την Ανθολόγηση έκανε ο Θανάσης Γαλανάκης και ο  Πάνος Κουμής, τον υπομνηματισμό ο Γαλανάκης και  τα Κοσμήματα και τα  Επεξηγηματικά Υπομνήματα η Ηρώ Νικοπούλου.

Όπως βλέπουμε από τους τίτλους η Συνεργασία του Ιδρύματος Τάκης Σινόπουλος με την Τράπεζα Πειραιώς έφερε τον θαυμάσιο, πολυτελή, ογκώδη, μεγαλοπρεπή αυτό τόμο στα χέρια μας, αντάξιο της μεγάλης επετείου που εορτάζουμε φέτος. Προσεγμένος στις λεπτομέρειες –στο χρώμα, στο χαρτί,  στα εικαστικά, στον πλούσιο υπομνηματισμό, στην επιλογή των κειμένων- ο τόμος αυτός, σχεδόν 1000 σελίδες, μπορεί να αναμετρηθεί με όλους τους άλλους που έγιναν ήδη και για τον ίδιο σκοπό, δίνοντας ένα ακόμα δείγμα τιμής στη μνήμη εκείνων που αγωνίστηκαν για την Ελλάδα εκ μέρους των Νεοελλήνων που ανταποκρίθηκαν με συγκίνηση στο κάλεσμα μνήμης.

Εύλογο είναι έναν τέτοιο τόμο να προλογίζουν ο Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου της Τράπεζας Πειραιώς, κ. Γιώργος Χατζηνικολάου, Ο Διευθύνων Σύμβουλος της Τράπεζας Πειραιώς, κ. Χρήστος Μεγάλου και ο Πρόεδρος του Ιδρύματος Τάκης Σινόπουλος-Σπουδαστήριο Νεοελληνικής Ποίησης, κ. Ξάνθος Μαϊντάς.

Ο  Γιώργος Χατζηνικολάου τονίζει ότι η Ανθολογία «είναι ένα σεμνό προσκύνημα στην αθέατη, αλλά εξίσου σημαντική με τα γεγονότα της ιστορίας πλευρά εκείνης του πνεύματος, των αξιών, των ιδεών των οραμάτων…». Ακόμα κάνει λόγο για τον άνισο αγώνα, για τα ηρωικά κατορθώματα, το νέο κράτος που γεννήθηκε από έναν αρχαίο λαό και τη λογοτεχνική έκφραση –ποίηση και πεζογραφία- που τον ύμνησε. Δεν ξεχνά το  Μεσολόγγι και τον Μπάιρον, τον Γκαίτε, τον Σέλλεϊ, τον Κητς, αλλά και τους μεγάλους οραματιστές, τον Ρήγα,  τον Κάλβο, τους λόγιους και να φτάσει στους νεότερους, οι οποίοι οφείλουν να είναι φορείς των αξιών του Ελληνισμού.

Ο Χρήστος Μεγάλου ασχολείται με  το πολύπτυχο πρόγραμμα, στο οποίο εντάσσεται και ο παρών τόμος, ελάχιστο χρέος απέναντι στην ελληνική κοινωνία, αλλά και στη διατήρηση της πολιτισμικής μας κληρονομιάς, την οποία χαρακτηρίζει εθνική υπόθεση. Στον τόμο ανθολογούνται περίπου 200 Έλληνες και ξένοι ποιητές και χαρακτηρίζει το έργο «έκδοση αναφοράς» σχετική με τη ποιητική παραγωγή του Αγώνα του 1821.

Ο Ξάνθος Μαϊντάς χαρακτηρίζει τη συνεργασία της Τράπεζας Πειραιώς με το Ίδρυμα αγαθή τύχη διότι «Είναι η ποίηση που, μετά το μεγαλειώδες γεγονός … μετράει τον βαθύ πόθο της ελευθερίας  με το ανάστημα του θανάτου … Η επιβεβαίωση έρχεται με τους πρώτους στίχους του Ύμνου εις την ελευθερίαν…». Τέλος, θεωρεί την Ανθολογία «ταπεινή απότιση φόρου τιμής τους ανθρώπους που αγωνίστηκαν και θυσιάστηκαν για την ελευθερία της πατρίδας μας».

Οι αντικειμενικές παράμετροι που οδήγησαν στην επιλογή των ποιημάτων, ήταν η ποιότητα και η αντιπροσωπευτικότητα. Ερευνώντας τις πηγές χωρίζοντας και κατατάσσοντας το υλικό σε περιόδους και χωρίς διάκριση μείζονος ή ελάσσονος ποίησης, ελληνικής και φιλελληνικής, φάνηκε η παγκόσμια διάσταση του γεγονότος.  Στην επιλογή βοήθησαν τους δύο ανθολόγους σημαντικοί φορείς του ποιητικού χώρου, και ο Πρόεδρος Ξάνθος Μαϊντάς, ο Γιώργος Ρουμελιωτάκης, ο Τάσος Γαλάτης, ο Συμεών Σταμπουλού, οι οποίοι βοήθησαν και στη μετάφραση των ξένων ποιημάτων. Ο Σταμπουλού ειδικά βοήθησε και στα πραγματολογικά υπομνήματα και εντόπισε σημαντικές βιογραφικές πληροφορίες. Να τονιστεί ότι η Ανθολογία θα φανεί πολύ χρήσιμη στον αναγνώστη, αλλά  και, κυρίως,  στον μελετητή που ενδιαφέρεται για τον απόηχο που είχε το μεγάλο γεγονός στους ποιητές, στο εθνικό υποσυνείδητο και την ακτινοβολία του στους δύο αιώνες που ακολούθησαν. Τέλος οι ανθολόγοι δεν στοχεύουν απλώς «στο αισθητικό κομμάτι του βίου … αλλά στη διαμόρφωση ενός νέου κοινωνικού/πολιτικού υποκειμένου…».

Σημαντικότατες οι πληροφορίες που μας παρέχει η έρευνα της Ηρώς Νικοπούλου, σχετικές με τις ονομασίες όπλων, πλοίων, στοιχείων της ελληνική φορεσιάς, αντλημένες από ποικίλες επίσημες πηγές.

Κρατώ για παράδειγμα, την πολύ σημαντική πληροφορία του γλύπτη Λάζαρου Σώχου, κρυμμένη στην περικεφαλαία του Κολοκοτρώνη: «παρά τη θέλησή του  Σώχου, Κολοκοτρώνη, ξαναφόρεσε την  περικεφαλαία, Paris, 1909», έχοντας προφανώς κατά νουν ότι ο Γενναίος Στρατηγός χωρεί έφιππος στα χρόνια και διδάσκει πώς οι δούλοι γίνονται ελεύθεροι, με την περίφημη αγγλική περικεφαλαία του, με την οποία τον έχει ταυτίσει και ο ελληνικός λαός.

Η Νικοπούλου ακόμη σχεδίασε τα κοσμήματα που σηματοδοτούν το τέλος κάθε εγγραφής.

Δεν πρέπει να παραλείψουμε τους εξαιρετικούς έγχρωμους πίνακες των διασήμων ζωγράφων, οι οποίοι κοσμούν την Ανθολογία, προβάλλουν από μία άλλη Τέχνη την ανταπόκριση που είχε το ιστορικό γεγονός στο καλλιτεχνικό και λειτουργούν και ως ανακουφιστικά διαλείμματα  στο μάτι και το πνεύμα του αναγνώστη.

Τέλος ο μακρύς κατάλογος των ονομάτων, μεταξύ των οποίων τα γνωστά σε όλους μας αλλά και πολλά άγνωστα μεν αλλά πολύ σημαντικά. Κρατώ για παράδειγμα τον Καζιμίρ Ντελαβίνιε, ο οποίος με τον τίτλο «Στα ερείπια της αρχαίας Ελλάδα» παραπέμπει ευθέως στον περίφημο πίνακα του Ευγένιου Ντελακρουά, «Η Ελευθερία στα ερείπια του Μεσολογγίου» και, για να πάμε και σε έναν άλλο διαφορετικό τομέα, τη Μουσική, στη μουσική σύνθεση του Λούντβιχ Βαν Μπετόβεν «Στα ερείπια των Αθηνών».  Είναι πολλοί και διαφορετικοί οι δρόμοι που εκκινούν από την ίδια πηγή και εκβάλλουν στο γεγονός-καλλιτέχνημα, δημιούργημα, Ανθολογία.

Ο επιμελητής Θανάσης Γαλανάκης μας ενημερώνει για τις δύο διακριτές ενότητες, -149 ελληνικές εγγραφές και 43 ξένες εγγραφές, πλην ελαχίστων όλες ταυτισμένες με τους ποιητές. Μιλάει για τη μορφή της γλώσσας, τον τονισμό, τη  στίξη και την ορθογραφία, συγκρίνει τις πρωτότυπες εκδόσεις  με τις επανεκδόσεις, κάνει λόγο για τις παρεμβάσεις όπου υπάρχει ανάγκη, τα αποσπάσματα, τις πηγές, τις επεξηγήσεις, τα βιογραφικά των ποιητών και η λέξη «Άγνωστος» αντί «Ανώνυμος» για τα ποιήματα των οποίων δεν γνωρίζουμε τον δημιουργό. 

Σχολιάζει και επαινεί την εργασία όλων των συνεργατών του τόμου, τους οποίους ευχαριστεί και παραθέτει αλφαβητικό κατάλογο με βιογραφικό σημείωμα για τον κάθε ήρωα καθώς και για την Φιλική Εταιρεία, η οποία επανέρχεται στα ποιήματα του τόμου.

Προηγούνται τα Δημοτικά, με τα δήθεν αφελή ερωτήματα, τα οποία σκοπό έχουν να δείξουν τη λεβεντιά του ήρωα.

Παράδειγμα «Ο Ζήδρος»:

Ζήδρο μ’ εσύ σουν φρόνιμος, ήσουν και παλληκάρι

Εις την κλεψιά κι αρματωλιά και σ’ όλα τα πρωτάτα  …

Κι όσα βουνά περπάτησες, όλα βοτάνια τάχουν

Δεν το ξέρες κακόμοιρε, να φας να μην πεθάνεις.-

Τι λες πουλί, κακό πουλί, γιατί με καταριέσαι,

Σαράντα χρόνους έζησα αρματωλός και κλέφτης

Το Χάρο δεν φοβήθηκα, το Χάρο δεν φοβούμαι∙

Σαράντα χρόνους νάζουσα, πάλε θε να πεθάνω

………………………………………………

Η λεβεντιά και η υπερηφάνεια  είναι απαραίτητα χαρίσματα:

Μάνα σου λέω δεν μπορώ τους Τούρκους να δουλεύω

Δεν ημπορώ, δεν δύναμαι, εμάλλιασε η καρδιά μου∙

Θα πάρω το ντουφέκι μου, να πάω να γίνω κλέφτης

……………………………………………………..

Του Αριστοτέλη Βαλαωρίτη, ο «Αθανάσης Διάκος» σαν σε όνειρο ανυψώνεται και δικαιώνεται στους ουρανούς:

Κοιμάται ακόμα η Αρβανιτιά, χορτάτη, αποσταμένη,

μες στην πυκνή τη χλωροσά. Όσες χιλιάδες κόσμος,

κι ούτε ένα όνειρο γλυκό, ούτ’ ένα καρδιοχτύπι!

………………………………………………….

Ακόμα η πούλια είναι ψηλά και της αυγής ακόμα 

τ’ ορνίθι δεν ελάλησε. Προτού να βασιλέψει

το δρέπανο του φεγγαριού, σ’ ενός βουνού τη ράχη

εστάθηκε για μια στιγμή και πικραμένο ρίχνει 

την ύστερή του τη ματιά στο έρμο το Ζητούνι

………………………………………………………

 ……………………..με τα πανιά απλωμένα

σχίζει την άβυσσο ο νεκρός στο ξυλοκρέβατό του…

Ο Ιωάννης Καμπούρογλους γράφει για τον Ανδριάντα του Ρήγα Φεραίου:

Η τελευταία μου χορδή της λύρας  δεν εκρούσθη

και μυριόστομος μακράν φωνή λαού ηκούσθη,

εν όνομα προφέρουσα ! ………………..

εν όνομα, εν όνομα –Ο Ρήγας ο Φεραίος –

Τις σελίδες της μεγαλοπρεπούς Ανθολογίας διασχίζουν  ονόματα πολλά, ΠΟΙΗΤΩΝ πρωτίστως (με δευτερεύουσα ιδιότητα τη δοκιμιογραφία, πεζογραφία ή φωτογραφία) –ποιητική άλλωστε είναι Ανθολογία-  με ποιήματα γεμάτα από αγώνες, ήρωες, θυσίες, αίμα, πόνο και συγκίνηση.