Το θέατρο των τριών. Αν και είναι ο Ίψεν που μίλησε για το ιψενικό τρίγωνο, το βλέπουμε το σχήμα κατασπαραγμένο να επανέρχεται και στον Στρίμπεργκ. Κατά μία γλωσσική συγκυρία το όνομα του μεγάλου δραματουργού ταιριάζει με τη ζωή του ή αλλιώς με αυτό που στα ελληνικά λέμε «στριμμένος» ή «στρίγκλα», άνθρωπος με πειραγμένο ψυχικό κόσμο.  Nomen Omen, λέγανε οι Λατίνοι…  

Ο Στρίμπεργκ πέρασε ζωή δύσκολη. Έχασε νωρίς τη μητέρα του, που ήταν υπηρέτρια του πατέρα του, ο οποίος, πριν πενθήσει και περάσει χρόνος από την απώλειά της, ξαναπαντρεύτηκε με την κουβερνάντα των έντεκα παιδιών του, δημιουργώντας τραύμα στη ψυχή του μικρού Αυγούστου. Η κουβερνάντα που έγινε νέα κυρία Στρίμπεργκ είναι επίσης «στριμμένη», μεταφέροντας προφανώς τη δική της μιζέρια, αφού έγινε μάνα έντεκα παιδιών που δεν έχει γεννήσει. Λες και το όνομα άσκησε έλξη -πιστεύω όχι ερωτική- για  κάποιον μάλλον φύσει ανέραστο, συναισθηματικά τουλάχιστον. Η σύντομη περίοδος χηρείας του πατρός Στρίμπεργκ, άλλωστε,  δηλώνει ένα πράγμα. Έχει ανάγκη από σύζυγο, οικονόμο, κουβερνάντα, παραδουλεύτρα, γυναίκα για  όλες τις δουλειές, τέλος πάντων, και μητέρα για τα παιδιά του και τον μικρό Αύγουστο, ο οποίος, με το αυτοκρατορικό του όνομα, μοιάζει με τους  ομώνυμους της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Ο Αύγουστος είναι δυστυχισμένος και η δυστυχία του βγαίνει σε ιδιοτροπία. Είναι ιδιότροπος.  Να μια πιο ευπρεπής  λέξη για να προσδιορίσει τον «στριμμένο». Οι βιογράφοι του τον χαρακτηρίζουν «παιδί υπερευαίσθητο και αντιδραστικό, οξύθυμο και καχύποπτο». Εγκατέλειψε το πανεπιστήμιο και στράφηκε στο θέατρο. Παντρεύτηκε τρεις φορές.

Ψυχίατροι και ψυχαναλυτές θεωρούν το θέατρο ίαση. Έτσι και ο Στρίμπεργκ, αν και μάλλον αγνοούσε τι λένε οι μαΐστορες, στράφηκε προς το θέατρο. Και εκεί βρήκε παρηγοριά, βγάζοντας εσώψυχα και  εσώμυαλα στη σκηνή. Το πνεύμα μου τρέφεται από τις κακουχίες έλεγε  ο Μονταίνιος.  

                                                  *

Αυτό το πνεύμα, με μια περιήγηση στον εαυτό του και στον εγγύς περίγυρό του, μοιάζει σαν να ολοκλήρωσε τον γύρο του κόσμου και κατέγραψε  κάθε πρόβλημα που εμφιλοχωρούσε μέσα στις ψυχές και δεν τολμούσε να βγει από τους τοίχους ενός, σαλονιού, ενός αστικού σπιτιού, το οποίο διαθέτει όλο το φαίνεσθαι της κοινωνικής επιφάνειας, αλλά τίποτα από ανθρώπινη ουσία και οικογενειακή αγάπη ή έστω αλληλεγγύη. Τέλειο το άνετο σαλόνι, ο καναπές, οι πολυθρόνες τα πολύφωτα, τα κηροπήγια, οι κουρτίνες τα χαλιά, το πιάνο. Τέλεια τα φορέματα της κυρίας και, ειδικά, το πρώτο, από  πλούσιο πτυχωτό ταφτά με ουρά. Για την περίσταση∙ την επέτειο γάμου που πρέπει να εορτάσουν, χωρίς φαγητά, ποτά, γλυκά και καλεσμένους,  χωρίς χρήματα, χωρίς τα παιδιά τους κοντά τους, χωρίς υπηρέτρια, παρά μόνοι οι δυο τους με την εσωτερική τους αντιδικία, την πίκρα για ό,τι δεν έκαναν, εξόριστοι στο κόσμο μέσα και έξω συγχρόνως. Δεν είναι τυχαίο ότι ζουν σε ένα σπίτι που κάποτε ήταν φυλακή και αυτό το σπίτι –φυλακή βρίσκεται σε ένα νησί,  χωρίς τηλέφωνο, με έναν ασύρματο μόνο που περιμένουν να στείλει σήμα ή να σιγήσει. Να τολμήσω να πω πως μας θυμίζει το παλάτι του Άδη;

 Εκείνος είναι Λοχαγός, δεν μπόρεσε να γίνει ταγματάρχης. Φοράει τη στολή και τις μπότες του συνεχώς, δεν βγαίνει από το σχήμα του ούτε στον ύπνο. Είναι άρρωστος αλλά δεν το παραδέχεται. Εκείνη, η Άλις ήταν κάποτε ηθοποιός και παίζει πιάνο, εγκατέλειψε το θέατρο για κείνον, είκοσι χρόνια νεότερη και γι’ αυτό αλαζονική και επιθετική.  Εκείνος αγνοεί ή θέλει να αγνοεί πως δεν έχουν εδώ και πέντε χρόνια κάβα.

 Εκείνη δεν παύει να του υπενθυμίζει την ανεπάρκειά του. Μια διακριτική κόντρα στην αρχή σε ανιούσα κλίμακα, η οποία θα κορυφωθεί, όταν θα μπει στη σκηνή ο Κουρτ, ωραίος και νέος που έλκει την Άλις και γίνεται το όργανο που θα κεντρίσει τον Λοχαγό, ο οποίος θα κάνει ό,τι μπορεί για να βλάψει τον Κουρτ και σε οικογενειακό και σε επαγγελματικό επίπεδο.

Η παλάντζα θα χάσει πολλές φορές την ισορροπία της, οι συσχετισμοί θα αλλάξουν, αποδεικνύοντας κάθε κρυφή πτυχή των ηρώων∙ τη σκληρότητα, την αντιπαλότητα, την ανελέητη εχθρικότητα. Ο Κουρτ αηδιασμένος θα φύγει, ενώ το ζευγάρι κατά το μαζί δεν κάνουμε και χώρια δεν μπορούμε θα μείνει μόνο στο σπίτι του κάνοντας ανακωχή, μέχρι που ο λοχαγός θα πεθάνει με μια φράση χριστιανική στα χείλη,

                        Άφες αυτοίς, ου γαρ οίδασι τι ποιούσι.

                                                *

Η Βαλεντίνη Λουρμπά σκηνοθέτησε καλά τον απομονωμένο χώρο, την αφόρητη μοναξιά και ως εκ τούτου τις συνέπειες τής κατ’ ανάγκην αποκοπής από την κοινωνία, της Άλις ανάμεσα σε ηθοποιούς και κοινό, συγγενείς και φίλους. Η απομόνωση καταντά αρρώστια που γδέρνει τις ψυχές των ανθρώπων. Ο Κουρτ, το τρίτο πρόσωπο, κρατά μάλλον ίσες αποστάσεις, συμπαραστέκεται και στους δύο, απεμπλέκεταικαι  από την αρρωστημένη κατάσταση και βγαίνει από το πλάνο. Υπομονετικός αντιμετωπίζει με στωικότητα τα δεινά του.

Ο Στρίμπεργκ θεωρείται μοντέρνος συγγραφέας. γιατί τελικά μοντέρνος θα πει πως είναι του καιρού του και το θέμα που παρουσιάζει στον Χορό του θανάτου είναι μοντέρνο σε όλες τις εποχές.  Σαν να εισχωρεί στην ψυχή των ανθρώπων για να ξυπνήσει ό,τι κοιμάται βαθιά και να γκρεμίσει κάθε αυταπάτη στην καθημερινή ευπρεπή ζωή.

Απόσπασμα  από το έργο:

 ΑΛΙΣ: Τι να πω; Ότι πέρασα μια ζωή φυλακισμένη μέσα σ’ αυτό τον πύργο, πλάι σ’ ένα άντρα που πάντα μισούσα και που τώρα μισώ τόσο βαθιά που θα ηρεμήσω τη μέρα που θα πεθάνει;

ΚΟΥΡΤ: Γιατί δεν χωρίσατε;

ΑΛΙΣ: Καλή ερώτηση. Χωρίσαμε δυο φορές όταν ήμασταν αρραβωνιασμένοι, και από τότε κάθε μέρα προσπαθούμε να χωρίσουμε. Τώρα πια μόνο ο θάνατος θα μας χωρίσει. Αυτό το ξέρουμε και οι δύο, και γι’ αυτό τον περιμένουμε σαν λυτρωτή….

Το βαρύ και επιβλητικό σκηνικό ανέδειξε τον χώρο του σπιτιού αλλά και της ψυχής, ακούστηκε κάποια  στιγμή και το danse macabre  του Saint Saens, ντύνοντας  και ηχητικά την ιδέα του έργου. Οι ηθοποιοί –Μάνος Χατζηγεωργίου Λοχαγός, Αμαλία Κλημοπούλου Άλις- έπαιξε πιάνο, χόρεψε-  και Βασίλης Ασημάκης Κουρτ-  υπηρέτησαν σωστά τους ρόλους τους και ανέδειξαν τι «θησαυρό» κρύβει ο καθένας στην ψυχή του. Οι φωτισμοί του Γιάννη Ζέρβα, τα κοστούμια και τα σκηνικά της Σωτηρίας Λάμδα, η μουσική του Νίκου Ανδρουλή,   συνέβαλαν στην ανάδειξη της περίστασης.

Η μετάφραση ανήκει στον Θίασο Λεπτουργείον, η Διασκευή στη  Γιούλη Χρονοπούλου. Φωτογραφία και teaser  Ζώης Τριανταφύλλου-Σφακιανάκης και Γιάννος Καλτσονούδης.

Τέλος να πούμε πως η σκηνοθέτις Βαλεντίνη Λουρμπά, σ’ αυτούς του μίζερους καιρούς, επιμένει να φέρνει στη σκηνή τα μεγάλα κλασικά έργα, θυμίζοντάς μας πως το κλασικό είναι το πιο μοντέρνο θέατρο, το πιο επίκαιρο και το πιο ψυχοθεραπευτικό.

Ο Επισκέπτης Καθηγητής Θεατρικής Κριτικής στο Εθνικό Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών, Κωνσταντίνος Μπούρας αποκάλεσε την Βαλεντίνη Λουρμπά «γνήσια αρχετυπική ακόλουθο τής Εκάτης που μεγαλουργούσε με τη σεληνιακή της μαγεία …Εξειδικευμένη στον Ίψεν και στον Στρίντμπεργκ, κεντάει φέτος ενός μεσογειακών επιπτώσεων Χορό τού Θανάτου με άκρα εκφραστικότητα, εκδηλωτικότητα από τους τρεις υποδηλωτικούς και ισότιμους πρωταγωνιστές της σε ρόλους τού πρωταρχικού τριγώνου: πατέρας – μητέρα – υιός (παιδί – κριτής, διαιτητής στην αέναη διαμάχη τού κρίσιμου ζεύγους) Δες https://konstantinosbouras.gr

Συγχαρητήρια  για την προσφερθείσα  μέθεξη.