Ο Ερρίκος Σοφράς γεννήθηκε στην Αθήνα το 1964, σπούδασε στη Θεσσαλονίκη μεσαιωνική και νεοελληνική φιλολογία και την τέχνη του βιβλίου. Από το 1990 μεταφράζει συστηματικά ποίηση. Με τον Ώντεν είναι η τρίτη φορά που ασχολείται. Έχει, επίσης, μεταφράσει και 24 σονέτα του Σαίξπηρ.
Ο Ερρίκος Σοφράς μας παραδίδει μία εκτεταμένη εισαγωγή για τον μεγάλο ποιητή και το έργο του καθώς και για την όλη προσωπικότητα με τον κιάρο –σκούρο χρωματισμό της.
Ο Γουίσταν Χιου Ώντεν σπούδασε αγγλική φιλολογία έχοντας τα ποιήματα των Χόπκινς και Χάρντυ στο προσκέφαλό του. Στα είκοσι ένα του χρόνια, το 1928, δημοσίευσε ιδιωτικά την πρώτη του συλλογή, Poems, με εικοσιένα ποιήματα, και τη εξέδωσε κανονικά δυο χρόνια μετά από τον Οίκο Faber and Faber με εισήγηση του Έλιοτ. Η συλλογή περιλαμβάνει εκτός από τα ποιήματα και το έμμετρο θεατρικό έργο Πληρωμένο κι απ’ τις δυο μεριές. Έγραψε ακόμα τρία θεατρικά που ανέβηκαν στο Λονδίνο. Είναι αυτός που δημιούργησε γενιά, τη «Γενιά του Ώντεν» ή αλλιώς τη «Γενιά του ’30», «The Thirties poets» μαζί με τον Μακ Νις, τον Σέσιλ Νταίη Λιούις και τον Στέφεν Σπρέντερ. Όλοι τους απόφοιτοι της Οξφόρδης και αριστεροί, με τον Ώντεν αντιπροσωπευτική φωνή που εξέφρασε την εποχή του.
Ο Ώντεν είναι ποιητής πολυταξιδεμένος και καταξιωμένος, βραβευμένος και ερωτευμένος με το μεσοπολεμικό Βερολίνο, εθελοντής στον Ισπανικό Εμφύλιο, ταξιδιώτης στην Κίνα και στην Ισλανδία. Στα τριάντα του, το 1939, βλέποντας τον ναζισμό να ανεβαίνει και τον πόλεμο να επίκειται στην Ευρώπη, φεύγει από το Λονδίνο για τη Νέα Υόρκη με τον φίλο του Κρίστοφερ Ίσεργουντ.
Το 1940 δημοσιεύει την καλύτερη συλλογή του, Another Time/ Μια άλλη φορά, της οποίας τα δεκαεννέα ποιήματα είναι αφιερωμένα στον νεαρό φίλο του Chester Kallman, με τον οποίο έζησε στη Νέα Υόρκη περιθωριακά και ο οποίος τελικά πέθανε στην Αθήνα το 1975. Ο Ώντεν δεν είχε μόνιμο επάγγελμα ούτε εισόδημα, ήταν παντελώς αδιάφορος για την εξωτερική του εμφάνιση, ενδιαφερόταν όμως πάρα πολύ για το έργο του, στο οποίο επέστρεφε για να διορθώσει κάτι, να αφαιρέσει ή να προσθέσει. Τηρούσε τους κανόνες και τις δεσμεύσεις του σονέτου και του λίμερικ. Έγραψε όλα τα είδη του ποιητικού λόγου, σε όλες τις φόρμες και τα μέτρα αλλά και σε ελεύθερο στίχο. Δίδαξε λογοτεχνία σε πανεπιστήμια, δημοσίευσε βιβλία με κριτικά δοκίμια και στην Οξφόρδη ποίηση, αγαπούσε τη μουσική και έγραψε λιμπρέτα σε συνεργασία με τον Ίσεργουντ και τον Κάλμαν για τον Ιγκόρ Στραβίνσκι, Μπρίττεν, Χέντσε, Ναμπόκοφ. Πέθανε στα 66 του χρόνια στον ύπνο του, τη νύχτα της 28 προς 29η 1973 μετά από μια δημόσια ανάγνωση στη Βιέννη, έχοντας κληρονομήσει τη θέση του Έλιοτ, ο οποίος είχε κληρονομήσει τη θέση του Γέητς.
Ο Ώντεν μίλησε στην απλή καθημερινή γλώσσα, πολιτικά, δραματικά, τολμηρά και ριψοκίνδυνα. Μελέτησε Φρόυντ και Μαρξ, στην αρχή, Κίρκεγκαρντ και Χάιντεγκερ, αργότερα, Σαίξπηρ και Καβάφη, με την παρατήρηση ότι ορισμένα ποιήματά του θα τα είχε γράψει αλλιώς ή δεν θα τα είχε γράψει καθόλου, αν δεν είχε γνωρίσει τον Αλεξανδρινό. Προλόγισε τα ποιήματα του κόρπους του. Κινήθηκε ανάμεσα στον μαρξισμό και στο χριστιανισμό, την παράδοση και τη ριζοσπαστικότητα, την οικουμενικότητα και τον αντιφασισμό. Ηθικός που επιζητούσε μια συστηματική ιδεολογία οδηγητική στον εχθρικό κόσμο της εποχής του. Για σαράντα του χρόνια αισθανόταν σαν μοναδική πατρίδα του την Ποίηση, τα ενδιαφέροντά του, όμως, επεκτείνονταν και στη φύση και στην κοινωνία, στις ασθένειες και τις θεραπείες, το τοπίο, τα ορυχεία, τις μηχανές.
«Αυτό που τον έκανε μεγάλο ποιητή ήταν ότι υπέκυψε αδιαμαρτύρητα στη “συμφορά” του να είσαι ευάλωτος στη “ανθρώπινη αποτυχία”… στις φαύλες επιθυμίες, στις απιστίες της καρδιάς, στις αδικίες του κόσμου». Η γλώσσα του ήταν απλή και ανεπιτήδευτη, η φωνή χρησμοδοτική και προφητική με ενορατικό βάθος.
Από τα ποιήματά του εμπνεύστηκε το «Who is Who» από τη βιογραφία του Λίντελ Χαρτ, Λώρενς της Αραβίας, αλλά και από τη συνάντηση του Βαρόνου ντε Σαρλύ με τον Ράφτη Ζυπιέν στο Σόδομα και Γόμμορα του Αναζητώντας του Προυστ, αν και έχει απόηχους επίσης από τον Φλωμπέρ. Ο «Ρεμπώ» μελοποιήθηκε από τον Χέντσε. Στο «Νανούρισμα», από τα γνωστότερα λυρικά του ποιήματα, όπου συναντάμε και τον αποσυμβολισμό του όρους της Αφροδίτης. Το «Musée des Beaux Arts» γράφτηκε μετά από επίσκεψη στο Βασιλικό Μουσείο Καλών Τεχνών, όπου είδε πίνακες του Πήτερ Μπρέγκελ του Πρεσβύτερου με θρησκευτικά και μυθολογικά θέματα. Επίσης, μας παραθέτει πλούσιες πληροφορίες για τις εκφράσεις.Εκφράσεις ονομάζονται οι περιγραφές έργων τέχνης μέσα σε κείμενα, όπως είναι η περιγραφή της ασπίδας του Αχιλλέα από τον Όμηρο, του Αινεία από τον Βιργίλιο κ.ά και στα νεότερα χρόνια της «Ωδής σε μία ελληνική υδρία» του Τζων Κητς. Ο Σοφράς δεν θα σταματήσει εδώ, αλλά θα αναφερθεί και στον Ρόμπερτ Μπράουνινγκ («Η τελευταία μου Δούκισσα»), στον Όσκαρ Ουάιλντ («Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέυ»), στον Τζων Άσμπερυ («Αυτοπροσωπογραφία σε κυρτό κάτοπτρο»), στον Ουίλλιαμ Κάρλος Ουίλλιαμς («Τοπίο με την πτώση του Ίκαρου, εμπνευσμένο από τον πίνακα του Μπρέγκελ). Θα επεκταθεί και σε εκφράσεις που απαντούν στα ποιήματα του Καβάφη («Τα ζωγραφισμένα», «Τεχνουργός κρατήρων» και «Εικών εικοσιτριετούς νέου..», του Καρυωτάκη («Η πεδιάς και το νεκροταφείον»), του Ουράνη (Eduard VI»), της Καρέλλη («Ο έφηβος των Αντικυθήρων»), της Λαϊνά («Τοιχογραφία»). Επίσης μας λέει πως ο Σεφέρης γράφει το ποίημα στο Θερινό Ηλιοστάσι Β΄ και ειδικά τους στίχους «ένιωσες το πυκνό βάρος του χορευτή/να πέφτει στο ποτάμι του καιρού-/το φοβερό παφλασμό», έχοντας κατά νου τον πίνακα του Μπρέγκελ, σύμφωνα με μαρτυρία της Μαρώς, και το ποίημα του Ώντεν. Προεκτείνοντας την παραπάνω πληροφορία, προσθέτω ότι η σκηνή στην ταινία Η σκόνη του καιρού του Θόδωρου Αγγελόπουλου, όταν ο Μπρούνο Γκαντς πέφτει με φοβερό παφλασμό από το ταχύπλοο στο «ποτάμι του καιρού» εκεί, σ’ αυτούς του σεφερικούς στίχους έχει την πηγή της.
Το ποίημα «Πένθιμο Μπλουζ» μελοποιήθηκε από τον Μπρίτεν και ακούστηκε στην ταινία «Τέσσερις γάμοι και μια κηδεία». Το «Επίγραμμα σ’ έναν τύραννο» γράφτηκε την εποχή που δρούσαν ο Χίτλερ και ο Φράνκο, το «προσφυγικό Μπλουζ» αναφέρεται στον διωγμό των Εβραίων, το ποίημα «Στη μνήμη του Γ. Μπ. Γέητς» είναι μια σύνθεση σε τρία μέρη: στο πρώτο, το έργο γίνεται ανεξάρτητο από το δημιουργό του, στο δεύτερο αφήνεται στην ερμηνεία των αναγνωστών. Το τρίτο είναι συνθεμένο με «του Μπλέηκ τους ρυθμούς». «Η πτώση της Ρώμης» αναλογεί στην πτώση του σύγχρονου πολιτισμού. Στο ποίημα «Το όραμα της αγάπης»/ «Vision of agape» μιλάει για την αγάπη προς τον πλησίον.
«Ο Ώντεν είναι ο ποιητής του δυτικού κόσμου που ανέδειξε σε νέο πλαίσιο το ιδεώδες της αρχαιοελληνικής πολιτείας» Η επίδραση της αρχαίας ελληνικής παράδοσης είναι πολύ μεγάλη και επαληθεύεται από τις άμεσες ή έμμεσες αναφορές στον Όμηρο, Πίνδαρο, Πλάτωνα, στον Ευριπίδη, Θουκυδίδη, στην μυθολογία, αρχαία ιστορία και λατινική γραμματεία.
Ο γενικός τίτλος της συλλογής και Η ασπίδα του Αχιλλέα περιέχει ποιήματα, πολιτικά και ερωτικά, ανθολογημένα από τον ίδιο. Από αυτά τα έντεκα ανήκουν στο συλλογή Μια άλλη φορά, και τα υπόλοιπα προέρχονται από άλλες συλλογές.
Ο τόμος περιλαμβάνει εξαιρετικά σχόλια για τα ποιήματα «Σ’ αυτό το νησί»/ «In this island» που αναφέρεται στην Μεγάλη Βρετανία, νησί ένοχο. Tο ποίημα «Οι Βρυξέλλες το χειμώνα»/ «Brusseles in winder» είναι μία θρηνωδία για την ερημιά των μεγαλουπόλεων. Στο «Lullaby»/ «Νανούρισμα», από τα γνωστότερα λυρικά ποιήματα, όπου και το όρος της Αφροδίτης, με τον συμβολισμό του. Το «Funeral blues»/ «πένθιμο Μπλουζ», μελοποιήθηκε από τον Μπρίτεν και ακούστηκε στην ταινία «Τέσσερις γάμοι και μια κηδεία». Το «Επίγραμμα σ’ έναν τύραννο» γράφτηκε την εποχή που δρούσαν Χίτλερ και Φράνκο. Στη «Στη μνήμη του Γ. Μπ. Γέητς» είναι μια σύνθεση σε τρία μέρη: στο πρώτο, το έργο γίνεται ανεξάρτητο από το δημιουργό του, στο δεύτερο αφήνεται στην ερμηνεία των αναγνωστών. Το τρίτο είναι συνθεμένο με «του Μπλέηκ τους ρυθμούς». Το ανάλογο στα ελληνικά είναι το «Ηχήστε οι σάλπιγγες» που συνέθεσε ο Σικελιανός για τον Παλαμά. Εδώ θα μπορούσε να γίνει μία εκτενέστατη αναφορά στα σημαντικότατα σχόλια και τις πάρα αναφορές στον Νιζίνσκι, στην Ελλάδα, στον Θουκυδίδη και πολλά άλλα.
Ο Ερρίκος Σοφράς, αν μη τι άλλο, μας έδωσε ένα πολύ ωραίο, καλογραμμένο και πλατιά ενημερωμένο βιβλίο.
Η έκδοση είναι δίγλωσση και ο κάθε αναγνώστης μπορεί να συγκρίνει το πρωτότυπο με το μετάφρασμα με ό,τι ξέρει, ό,τι έχει διαβάσει και ό,τι ο ίδιος έχει επιχειρήσει. Ο καθείς και η προσωπική του αίσθηση.
Τα παραδείγματα:
Από το ποίημα που δίνει και τον τίτλο στη συλλογή:
