(…) Τη γάτα που μας κοίταξε μες στα σκοτεινά

                                                       (Οδυσσέας Ελύτης, Το Μονόγραμμα ΙΙ)

Ο τίτλος είναι στίχος από το δεύτερο απόσπασμα του μεγάλου «ερωτικού» ποιήματος του Οδυσσέα Ελύτη Το Μονόγραμμα, πένθιμου και εγκωμιαστικού συνάμα για έναν  έρωτα που το εκκρεμές της τύχης δεν τον άφησε να ανθήσει.

Το ποίημα αρχίζει με το ρήμα «Πενθώ». Τον Ήλιο και τα χρόνια που έρχονται  «χωρίς εμάς». Και από τα χρόνια τα ευτυχισμένα, που πέρασαν, «αν είναι αλήθεια», η μνήμη θα ανασύρει εκστατικές στιγμές· σώματα ερωτευμένα, σαν βάρκες που «έκρουσαν γλυκά», σαν «κιθάρες που αναβόσβησαν κάτω από τα νερά», σαν μουσική που αναδύθηκε από τα «πίστεψέ με» και τα «μη», χέρια, σαν «δυο μικρά ζώα» που ανέβαιναν το ένα στο άλλο και, γύρω γύρω,  η γλάστρα, οι θάλασσες, οι ξερολιθιές, οι φράχτες, η «ανεμώνα στο χέρι σου», «εάν αυτά είναι αλήθεια τραγουδώ»  το «ξύλινο δοκάρι», «το τετράγωνο φαντό», «τη γοργόνα με τα ξέπλεκα μαλλιά»,

Τη γάτα που μας κοίταξε μες στα σκοτεινά

Την ώρα που βραδιάζει στων βράχων το απλησίαστο

Πενθώ το ρούχο που άγγιξα και μου ήρθε ο κόσμος.

Δεν είναι της ώρας ούτε της περίστασης η μελέτη αυτού του συγκλονιστικού ποιήματος, που θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι μια άλλη μορφή του Ηρωικού και Πένθιμου Άσματος ή της Μαρίας Νεφέλης και του Αντιφωνητή της.

Ακροθιγώς, λοιπόν, αυτή η γάτα, μες στα σκοτεινά, δεν μπορεί να είναι μια λέξη μέσα στις πολλές. Όλα, βεβαίως, τα αναφερόμενα με το όνομά τους σε ένα ελυτικό ποίημα,  αποκτούν βαρύτητα και υπόσταση μεγαλύτερη από όση τους προσδίδει η τρέχουσα σημασία τους. Η γάτα, όμως, είναι το μόνο ζωντανό πλάσμα μέσα στο ποίημα και, επιπλέον, βλέπει μες στα σκοτεινά, όπου το ερωτικό σύμπλεγμα αρτιώνεται και ολοκληρώνεται, προφυλαγμένο από τα βέβηλα μάτια των άλλων που δεν βλέπουν μες στα σκοτεινά. Τα μάτια της γάτας γίνονται αδιάψευστοι μάρτυρες  του έρωτα που ιερουργεί την αιώνια φύση.

Μυστικά τα κλοπιμαία του χρόνου / Να περάσω πάσχισα

Στις διχάλες ενός κοριτσιού το ακήρυχτο ακόμη καλοκαίρι

(Το Φωτόδεντρο… «Διέξ το μύρτον»)

Μυστικά/, σκοτεινά είναι λέξεις που οδηγούν στην καταγωγική πράξη της ζωής, στο μυστήριο του  έρωτα,  με τη θρησκευτική του έννοια και μάρτυρα τη γάτα για μια επιβεβαίωση της αιωνιότητας της ιεροπραξίας που μόνο εκείνη με το ένστικτο που εκ φύσεως και μεταφυσικής κληρονομίας διαθέτει είναι ικανή   να νιώσει, και ας ξεχάστηκε μέσα στην πλήρη απομυθοποίηση του κόσμου μας η από αλλού και από μακριά φερμένη δύναμή της. Ο ποιητής βλέπει τη γάτα που τους βλέπει και ξέρει ότι και η γάτα ξέρει. Η διασταύρωση των βλεμμάτων είναι η κατακύρωση της αλήθειας της πράξης.

Το ποίημα τελειώνει σε ώρα και τόπο έσχατο·  στο «απλησίαστο», με το ίδιο ρήμα που άρχισε: «Πενθώ». Εκεί, στο «απλησίαστο», ο ποιητής πενθεί:  Πενθώ το ρούχο που άγγιξα και μου ήρθε ο κόσμος. Πενθώ εκείνο το παρθενικό, πρώτο, άγγιγμα και το θάνατό του.  «Πενθώ» από τον πρώτο ως τον τελευταίο στίχο. Το ποίημα είναι Άσμα ερωτικό και πένθιμο.

.