Παραμονές Χριστουγέννων 2022 στην Αθήνα και στη σκηνή του Μεγάρου, στην επιβλητική αίθουσα «Νίκος Σκαλκώτας», παίχτηκε και συνεχίζει να παίζεται η Πανσέληνος (παλαιότερος τίτλος, Η Πανσέληνος του Λαζάρου). Το έργο ανήκει στην παρισινή τριλογία της οποίας ένα μέρος, ο Τουλούζ Λωτρέκ-η Φαντασία της Αμαρτίας, ανέβηκε επίσης με επιτυχία πρόσφατα στο Δημοτικό Θέατρο Ολύμπια «Μαρία Κάλλας».
Εκεί, λοιπόν στο Παρίσι του 1970, στο ατελιέ της Βεατρίκης συναντάμε μια παρέα Ελλήνων εμιγκρέ καλλιτεχνών. Είναι όλοι εκείνοι που έφυγαν για να γλιτώσουν από την χούντα. Η υπόθεση του έργου όμως , αν και έχει σαν κέντρο τη συγκεκριμένη εποχή, θα εξακτινωθεί σε άλλες χρονικές περιόδους πολύ μακρινές, αλλά και κοντινότερες με χαρακτήρες και καταστάσεις σε χρόνια έντονα και σημαδιακά. Ο συγγραφέας και σκηνοθέτης προτίμησε αυτήν την εποχή, παρόλο που έζησε στο Παρίσι μια δεκαετία αργότερα, γιατί αυτή φαίνεται πως έχει επηρεάσει βαθιά τη δημιουργία του. Ειρήσθω εν παρόδω ότι ο Χριστοφής βραβεύτηκε με το Βραβείο ΚΑΡΟΛΟΣ ΚΟΥΝ 2021 -2022, από την Ένωση Κριτικών Θεάτρου και Μουσικής.
Η παράσταση αρχίζει. Τα φώτα χαμηλώνουν στο κοίλον και ανάβουν στη σκηνή. Χώρος, το ατελιέ της ζωγράφου Βεατρίκης. Όνομα και χάρη. Μια νέα γυναίκα απροσδιόριστης ηλικίας, χαμένη κάπου ανάμεσα στο εδώ και στο χάος. Ο καναπές κρεβάτι, η πολυθρόνα, μια παρδαλόχρωμη καρέκλα, ρούχα εδώ κι εκεί και πάρα πολλά έργα σε διπλωμένους καμβάδες, σε ρολά, σε δοχεία σαν ανθοδέσμες. Η Βεατρίκη με το εμβληματικό όνομα δεν είναι σε θέση να πάρει μια απόφαση, να δείξει έναν δρόμο, να φωτίσει τους άλλους στο δρόμο τους, όπως η συνονόματή της που οδήγησε τον Δάντη στον Παράδεισο, αντίθετα και η ίδια όπως και η ακολουθία της –ο Ξάνθος, η Μαρίνα, ο Χοσέ, ο Λάζαρος- όλοι κινούνται σε θολά συναισθηματικά και ερωτικά νερά.
Η Βεατρίκη ξεδιπλώνει στο πάτωμα έναν τεράστιο χάρτη και δείχνει πού ήταν η Βακτριανή, τοπόσημο με βαρύνουσα σημασία όπου έφτασε ο Μέγας Αλέξανδρος και όπου έφερε την ελληνική λαλιά, όπως είπε ο Καβάφης στο ποίημα «Στα 200 π.Χ.»: «Και την Κοινήν Ελληνική Λαλιά/ ως μέσα στην Βακτριανή την πήγαμεν, ως τους Ινδούς». Στον χώρο μπαίνει ο Ξάνθος, ήταν μοντέλο της παλαιότερα, του έκανε πολλά προσχέδια αλλά τίποτα δεν τελείωσε, του τα έδωσε, αλλά αμέσως του τα πήρε πίσω, γιατί δεν είναι τελειωμένα και πρέπει να τα ξαναδεί.
Από τις κουβέντες τους, όπως είναι προφανές, ανεβαίνουν πρόσωπα της ιστορίας στην επιφάνεια του σήμερα –καμιά φορά αρκεί και μόνο ένα όνομα, όπως ο Ξάνθος-, οι χρόνοι εσκεμμένως μπερδεύονται, τα γεγονότα και οι συμπεριφορές ανακατεύονται, στα ευρωπαϊκά στέκια των καλλιτεχνών βρίσκουμε ονόματα Ελλήνων, ο Τσαρούχης π.χ., τα πολιτικά και αυτά επί σκηνής, ο Χοσέ και η δικτατορία στην Ισπανία. Έτσι, με αυτόν τον φλου τρόπο, η Σκηνή Σκαλκώτα απλώνει και δεν περιορίζεται μόνο τον λαμπερό Παρίσι αλλά εκτείνεται και γίνεται απέραντη χρονικά και τοπικά, για να χωρέσει όλη την ιστορία και όλη την ανθρώπινη περιπέτεια.
Ο υπαινικτικός τίτλος του έργου –Πανσέληνος- που σημαίνει ολόγιομο φεγγάρι, ολόκληρο φεγγάρι, έχει διπλό ρόλο. Αφενός φωτίζει πολύ καλά τη νύχτα, από την άλλη σβήνει όλα τα άλλα και μένει μόνο, οπότε δεν καταφέρνουμε να καταλάβουμε ούτε τις αληθινές προθέσεις ούτε την αλήθεια των προσώπων ούτε την ταυτότητά τους, ερωτική ή άλλη, ούτε την κυρίαρχη επιλογή τους. Η εμβληματική Βεατρίκη, λίγο κουφή, λίγο τυφλή, πολύ αναποφάσιστη, ερωτευμένη με τα μοντέλα της, αρσενικά ή θηλυκά ή όχι, νυστάζει, κοιμάται ή προσποιείται, κινείται στη σκηνή σαν άστρο χαμένο στο χάος. Και οι άλλοι όλοι, ένας χορός, ένα γαϊτανάκι, περιφέρονται γύρω της σε μια σχέση έλξης και απώθησης, γοητείας και πλάνης, έρωτα και μη έρωτα. Μια ρομαντική εποχή που αφήνει πίσω της τα πάντα μισά, μισοτελειωμένα, ερείπια, που αρχίζει κάτι αλλά δεν το ολοκληρώνει ποτέ
Ένα έργο γεμάτο μυστήριο, θολή ατμόσφαιρα, μπερδεμένες καταστάσεις. Όλα στον μύλο, όλα γυρίζουν, όλα ισχύουν και όλα δεν ισχύουν, γιατί όλα τα πρόσωπα είναι το αποτέλεσμα ενός δημιουργικού μείγματος, της καλλιτεχνικής φαντασίας του Χριστοφή. «Όλα έτσι είναι, αλλά και δεν είναι. Τι λείπει; Ένα τίποτα και αυτό το τίποτα είναι το παν», έλεγε ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ στο Άγνωστο Αριστούργημα.
Η Βεατρίκη, είναι εμπνευσμένη από μια διάσημη εικαστικό της εποχής εκείνης, την οποία ο συγγραφέας αργότερα, φοιτητής στο Παρίσι, γνώρισε και έγινε μαθητής και μοντέλο της.
Στο λειτουργικό ατμοσφαιρικό σκηνικό, κάτι που συμβαίνει σε όλα τα έργα του Χριστοφή, στο πρώτο επίπεδο έχουμε το εδώ και τώρα της παράστασης, ενώ, στο εκεί και τώρα, έξω από τη σκηνή, παρακολουθούμε τι γίνεται τον δρόμο. Είναι ο περιφερόμενος έρωτας, τα ελευθεριάζοντα ήθη, κάτι στο οποίο μας δίνει πρόσβαση το αστραφτερό σατέν, λαμέ, μαύρο ριντό που επιτρέπει στο μάτι του θεατή αλλά και στον ηθοποιό να γλιστρήσει μαλακά, απαλά και εύκολα από το ένα επίπεδο στο άλλο και να το επηρεάσει. Ο Ξάνθος, η Μαρίνα, ο Χοσέ, ο Λάζαρος, θα γυμνωθούν ψυχικά και σωματικά αλλά ποτέ δεν θα καταλάβουμε οριστικά το τι και πώς… Ο Λάζαρος μόνο με την παρενδυσία του θα κάνει αισθητότερη την ιδιαιτερότητά του, αλλά και πάλι «στα ρηχά» σαν «ένα καμακωμένο χταπόδι τίναξε μελάνι…», όπως αποτυπώνει ο Σεφέρης την περίσταση, στο ΙΑ΄ από τα Τρία Κρυφά Ποιήματα. Αν ισχύει το ότι το καμακωμένο ψάρι συμβολίζει την αγωνία του θανάτου, την οδύνη και την ηδονή, ο Λάζαρος με το εμβληματικό όνομα, μεταξύ ζωής και θανάτου, είναι το κρυπτογράφημα μια εποχής που αιμορροεί ανάμεσα στο είναι και μη είναι της.
Στη σκηνή, στην άκρη, διακριτικά στήθηκαν οι μουσικοί –φωνή και όργανα- υπογραμμίζοντας τις ιδιαιτερότητες, ενώ οι χορευτές σαν να ’τανε αόρατοι άφηναν το άρωμά τους στον χώρο.
Ο σκηνοθέτης καθοδήγησε πολύ καλά τους ηθοποιούς του. Οι ήρωες μπήκαν στο πετσί του ρόλους τους. Η Βεατρίκη μας έπεισε πως έχει χάσει τα νερά της και οι άλλοι γύρω της πως δεν ξέρουν πού πατούν και πού βρίσκονται.
Τα συγχαρητήρια σε όλους πολλαπλά.
Το κείμενο, για τον φιλέρευνο θεατή, που θέλει να δει ποιοι και πού είναι οι αληθινοί ήρωες της ζωής που τα ονόματά τους αναφέρονται στην παράσταση, βρίσκεται στα Θεατρικά έργα του Χριστοφή στις εκδόσεις Νίκας.
