Ένα μυθιστόρημα σε 19 μέρη, σαν σίριαλ, αλλά και σαν ιστορία μιας ζωής. Όπως μας ειδοποιεί ο συγγραφέας στο οπισθόφυλλο,  η πολιτεία δεν κατονομάζεται. Το καφενείο «Η Ωραία Ελλάς» όμως είναι γνωστό σε κάθε Αθηναίο ή παρεπιδημούντα  εις το κλεινόν άστυ, ή, ακόμη, και σε όποιον, λιγότερο ή περισσότερο, έχει διαβάσει την ιστορία των Αθηνών. Πάλι, στο οπισθόφυλλο, διαβάζουμε ότι οι ηλικιωμένοι πελάτες του καφενείου ενημερώνονται και καλούνται να υπογράψουν με την πολιτεία ένα συμβόλαιο τιμής. Όποτε η πολιτεία το αποφασίσει, θα συμμετάσχουν σε μια ομαδική ευθανασία. Και ποιο είναι το αντίτιμο; Οι πολίτες θα απολαύσουν εν ζωή τις τιμές, που, κατά κανόνα, αποδίδονται  μετά θάνατον.

Κάτι  πολύ σοβαρό όμως συμβαίνει και αυτοί οι ηλικιωμένοι αποφασίζουν να κάνουν Αντίσταση και ετοιμάζουν κινητοποίηση…

Η λέξη «Αντίσταση» για τον σημερινό αναγνώστη παραπέμπει σε συγκεκριμένη στάση και εποχή… Κάποιος όμως από μέσα, όπως γίνεται πάντα  κελάηδησε… Γιατί, το σκουλήκι μέσα στον καρπό γεννιέται, όπως η αρρώστια που δεν φαίνεται απέξω παρά μόνον όταν είναι αργά.

Η πολιτεία αντέδρασε και η πλατεία  έγινε τόπος διαδηλώσεων -Κλαυθμώνος, ας πούμε- και τα γεγονότα στο μυθιστόρημα άρχισαν να τρέχουν προς τα πίσω, για να μας πουν τι έγινε κάποτε στην Κέα και τι στην Αθήνα στον Πελοποννησιακό Πόλεμο.

Ο συγγραφέας δηλαδή θα φτάσει μέχρι τον αρχαίο λοιμό, αλλά θα παραπέμψει και σε άλλα βιβλία επιφανών ξένων όπως στην Πανούκλα του Αλμπέρ Καμύ και στον Έρωτα στα χρόνια της χολέρας του Γκαμπριέλ Γκαρσία Μαρκές. Λοιμός, πανούκλα, χολέρα, στην κυριολεξία και στη μεταφορά τους, οι λέξεις στήνουν ντεκόρ για την υπόθεση. 

Για να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή, ο ήρωας του έργου, ο Στέφανος Καλλικλής τριγυρνάει στην πόλη, βλέπει τα συνθήματα στους τοίχους, βυθίζεται στις αναμνήσεις, θυμάται παλιές δύσκολες εποχές, καταφύγια και βομβαρδισμούς και αναδύεται πάλι στο παρόν. Οι φίλοι του «προσκολλημένοι σε ένα χτες που αποδείχτηκε πλάνη», εν μέρει σαν καβαφικοί ήρωες, του ζητούν να επανενταχτεί σε ομάδα … .

Φτάνουμε τη στιγμή που η τηλεόραση θα κάνει τη μεγάλη ανακοίνωση, αλλά ο συγγραφέας αξιοποιώντας τη γνωστή τακτική της retardatio, κοινώς επιβράδυνσης, αλλά και πώς να ξεστομίσεις αυτό που έχεις να πεις; πώς θα σερβίρεις την είδηση; Διότι, εδώ που τα λέμε, δεν λέγεται εύκολα αυτό που είναι έκτακτη είδηση: «Το είπε ξανά και ξανά και …και το έλεγε πάλι και πάλι» και επιτέλους: Θα τιμήσει με μεταθανάτιες τιμές τους εν ζωή ηλικιωμένους αν υπέγραφαν το Συμβόλαιο για «ομαδική ευθανασία».

Ο Μάριος Μιχαηλίδης με χιούμορ (;) μας λέει κάτι που ήδη γίνεται. Είναι τηρουμένων των αναλογιών η πρόωρη σύνταξη. Η πολιτεία θα εξασφαλίσει θέσεις εργασίας για τους νέους και με την ευθανασία θα γλιτώσει τις συντάξεις και θα πληρώσει μισθούς. Θα λύσει το εργασιακό.   Όπως είπε γνωστός πολιτικός κάποτε στην τηλεόραση οι συνταξιούχοι είναι πολλοί και δεν πεθαίνουν κιόλας!!!

Οι ηλικιωμένοι  αντέδρασαν… ταραχή μεγάλη, όπως όταν ο Ιησούς είπε: Κάποιος από σας θα με προδώσει απόψε. Φαίνεται και στον Μυστικό Δείπνο του Λεονάρντο Ντα Βίντσι… Και οι σοφοί αρχαίοι μας έλεγαν : «ην εγγύς έλθει θάνατος ουδείς βούλεται θνήσκειν» και τούτοι δω οι γέροντες γλίτωσαν από τα Δεκεμβριανά, τις εξορίες και τόσες ταλαιπωρίες και θα πάνε τώρα γυρεύοντας;  Πρόκειται γι’ αυτούς που έχουν περιβραχεί απ’ την ιστορία –λέει ο Ελύτης στο ποίημα «Ως Ενδυμίων». Από την άλλη,  είναι οι  εθελοντές που  θα γλιτώσουν τους πόνους από την επάρατο, την ακράτεια, την άνοια και «με μια ενεσούλα» θα γλιτώσουν  τον εξευτελισμό … Σου έρχεται να γελάσεις, όμως αυτά είναι πολύ σοβαρά και τα ξέρει όποιος έπαθε και όποιος γηροκόμησε…

Ο Στέφανος και ο διανοούμενος φίλος του «σακατεμένοι καθώς είναι μοιάζουν να πιάνονται από την άκρη του ονείρου» (κι εδώ ο αφηγητής γίνεται ποιητής που έτσι κι αλλιώς είναι).  Όμως, δεν είναι φυσικά τα πράγματα αυτά. Κι επήλθε διχασμός. Οι μισοί έτσι, οι άλλοι αλλιώς, και οι ηλικιωμένοι αρχίζουν να ζωντανεύουν. Θυμηθείτε τον Οδυσσέα του Τένισον:

Στο λιμάνι εκεί κάτου το καράβι / περιμένει…/ είμαστε γέροι, αλλά δεν απολείπουν από τα γηρατειά το χρέος κι η δόξα/ …

Κι ο Ρίτσος στο Εμβατήριο του Ωκεανού παρομοίως.

Ένας μόνιμος λοχίας, ένας δάσκαλος, ένας κτηματομεσίτης, ένας διανοούμενος. Τα ονόματα  πλασμένα με φαντασία είναι γεμάτα από την ουσία του ήρωα που τα φέρει και να μη μας διαφεύγει  ο παραπλέων θάνατος. Ο Λάζαρος Ευελπίδης –νεκραναστημένος ήρωας από τους Όρνιθες του Αριστοφάνη-  ανοίγει την κασέλα, βγάζει τη στολή του, τη φοράει, στέκεται μπροστά στον καθρέφτη, χαιρετάει στρατιωτικά. Ήθελε να γίνει ιπποκόμος του βασιλιά αλλά βασιλιά δεν έχουμε. Πώς λοιπόν η πολιτεία θα του εκπληρώσει αυτή την επιθυμία; Από την άλλη ο Ελασίτης ξάδελφος της μητέρας του και Δήμαρχος δεν ήθελε να μετονομάσει την πλατεία από Άρη Βελουχιώτη σε Λάζαρου Ευελπίδη…

 Συνυποψήφιος για το όνομα της πλατείας είναι και ο εν αποστρατεία πτέραρχος  Άρης Βλαχιώτης. Βελουχιώτης, Βλαχιώτης, ονόματα ταιριαστά. Ο Δήμαρχος για να συνδυάσει τα ασυνδύαστα έκανε μια μίξη: σε ένα άγαλμα, έβαλε το όνομα του Ευελπίδη με τη φάτσα του Άρη Βλαχιώτη. Ο Ευελπίδης έγινε έξω φρενών και θέλει να τον καλέσει σε μονομαχία… «Πιστόλι ή ξίφος ; ». Ο Βλαχιώτης ήταν, λέει,  απόγονος του υπασπιστή του Καραϊσκάκη ή του Κολοκοτρώνη, αλλά ο φανατικός για Ιστορία δάσκαλος έψαξε και δεν βρήκε κάτι τέτοιο. Ο Ευελπίδης, προσβάλλεται, σκηνοθετούν μια μονομαχία με άσφαιρα,  αποτυγχάνει η απόπειρα κι αυτός αυτοκτονεί.

Το σκηνικό αλλάζει και πάει πίσω «Στο αρωματοπωλείο του Λεύκιππου», όπου ο Σόλων συζητάει με τον Εύμολπο για τη Σεισάχθειά του. Ο λαός πανηγυρίζει αλλά ο Εύμολπος είναι σκεφτικός, γιατί βλέπει μακριά στο μέλλον τους απανωτούς σεισμούς που θα συμβούν στην πόλη. Η πρόταση –δήθεν- του Σόλωνα «μήπως να ρίχναμε τους φτωχούς και τους ηλικιωμένους στον Καιάδα και να λέγαμε πως αυτό το είδος ανθρώπων δεν υπάρχει πια στην Αθήνα;» δεν πείθει τον Εύμολπο. Το ίδιο συμβαίνει με τις αυτοχειρίες των φτωχών και των ηλικιωμένων.

Μια αλληγορία είναι η ιστορία του βιβλίου με προεκτάσεις και πολιτικά δεινά προς τα πίσω αλλά και στα καθ’ ημάς.

Το Καφενείον η Ωραία Ελλάς. Πόσο ειρωνικά ακούγεται ο τίτλος που  παραπέμπει στο «Καφενείον η Ελλάς, περάστε κόσμε»!!!

Ο μόνιμος λοχίας, ο δημοδιδάσκαλος, ο κτηματομεσίτης, και οι άλλοι εκπρόσωποι του κοινωνικού  ιστού, τίτλοι παρωχημένοι, μυρίζουν στυπόχαρτο, μούχλα και  συντηρητισμό εκεί που ένας Στέφανος Καλλικλής και ένας  διανοούμενος δεν βρίσκουν θέση.

Η αφήγηση είναι δραματική, υπαινικτική, ειρωνική, τραγική κωμική. Συχνά, προτάσεις και φράσεις έχουν ποιητικό βηματισμό, ρυθμό και μέτρο  ανάλογο με το περιεχόμενο∙ είναι στίχοι ποιητικοί…

Βαρύ το φορτίο της θλίψης. Και το  άλγος δυσβάσταχτο.

Αναγνωρίσιμο και το κρυφό διακείμενο, πλούσιο, πάντα παρόν το λογοτεχνικό παρελθόν, υποφώσκει, παίζει τον ρόλο του υποβολέα στον σύγχρονο αφηγητή που μας οδηγεί σε άλλους ποιητικούς ήρωες …

 Μερικά παραδείγματα:

Για τον Βαχλιώτη θα μιλάμε τώρα;»  (για Λακεδαιμονίους να μιλούμε τώρα;…διερωτάται ο Καβάφης, αμέ για ηλιοτρόπια; για  Ελένες; ο Ελύτης, «Ad libitum 5:»)

–         Τις νύχτες ο ύπνος αργούσε να ’ρθει. Μα να και πάλι όταν ερχόταν, τον συνόδευαν οι δαίμονες των ενυπνίων

(Οι ευθύνες αρχίζουν από τα όνειρα λέει ο Σεφέρης, μεταφράζοντας τον Γέητς)

–         Η ποίηση έρχεται και σε βρίσκει… Τίτος Πατρίκιος. Μέγας ποιητής.

–         Την οργή των νεκρών να φοβάστε και των βράχων τα αγάλματα

Τρεις φορές ο στίχος του Ελύτη από το Άξιον Εστί, σημαίνει το καμπανάκι της τιμωρίας που θα έρθει από τον τόπο γι’ αυτούς που ασέβησαν. 

 Ο Μάριος Μιχαηλίδης έχει ένα μέγα ταλέντο. Έχει αφομοιώσει τις ποιητικές φωνές στον σκληρό δίσκο της μνήμης του. Και ανάλογα με το περιεχόμενο της κάθε  φράσης, επιλέγει από τον ποιητικό του θησαυρό τη φωνή που του δανείζει το απαιτούμενο ύφος και την αρμόζουσα λέξη. Σαν σε ανοιχτή ακρόαση ακούμε μέσα από τις λέξεις του τις φωνές των άλλων που αγαπήσαμε.

 Έτσι, αυτό το μικρό βιβλίο, «Το Συμβόλαιο»,  είναι πλεγμένο από ιστορία παλιά και νεότερη. Από λοιμούς και ιούς, αρχαίους και σύγχρονους, κυριολεκτικούς και μεταφορικούς. Από ηλικιωμένους και φτωχούς που το σύστημα τους έχει πεταμένους στα σκουπίδια, στον Καιάδα ή τους υπόσχεται την Ευθανασία  για να απαλλαγεί από αυτούς. Και δεν είναι υποχρεωτικό να ισχύει αυτό για την Ωραία  Ελλάδα μόνο, αλλά για τον κόσμο όλο που, παρά την πρόοδό του, παραμένει προβληματικός και γεμάτος αδιέξοδα.

Αν και τα υλικά του Συμβολαίου  είναι ιστορικά και λογοτεχνικά, το βιβλίο του Μάριου Μιχαηλίδη, είναι  βαθιά πολιτικό και βαθιά ανθρώπινο.