Όπου κι αν βρίσκομαι, /είμαι αυτό που λείπει
Η δεκαετία του 1960 θεωρείται πλούσια σε όλα και σε όλο τον κόσμο. Στον τομέα της Τέχνης και ειδικά στην ποίηση έχουμε λαμπρά δείγματα. Τέτοιο και ο Καναδό-Αμερικανός Μαρκ Στραντ (1934-2014), του οποίου τα ποιήματα εκδόθηκαν στην Ελλάδα, σε μετάφραση της Ασημίνας Ξηρογιάννη, από τις εκδόσεις Βακχικόν.
Ο Αναστάσης Βιστωνίτης, που προλογίζει την έκδοση, θεωρεί τον Στραντ ποιητή πρώτης γραμμής, ανάμεσα στον Γκίνσμπεργκ, Κόρσο, Φερλινγκέτι, αλλά και Σίλβια Πλαθ και Αν Σέξτον.
Ο Στραντ πρωτοδημοσίευσε το 1964 και όλοι θεώρησαν πως αυτός συνέχιζε τον Ουάλας Στίβενς. Είναι απαισιόδοξος αλλά «η ουσία είναι πως γράφοντας ποιήματα δημιουργούμε για τον εαυτό μας μια ταυτότητα που δεν έχουμε στην πραγματική ζωή». Ο Στραντ δεν είναι εξομολογητικός ποιητής και δεν αυτοβιογραφείται.
Στο εργοβιογραφικό του σημείωμα, οι πάνω από είκοσι εκδόσεις ποίησης, πάνω από δέκα πεζογραφίας, μεταφράσεις, επιμέλειες, βραβεία, πανεπιστημιακή καριέρα, διακτινισμένη σε πάμπολλα πανεπιστήμια, συνθέτουν το ψηφιδωτό της δημιουργίας του. Ειδικότητά του η αγγλική και συγκριτική λογοτεχνία.
Η Προσωρινή αιωνιότητα είναι μια ανθολογία την οποία επιμελήθηκε και μετέφρασε η Ασημίνα Ξηρογιάννη και με φροντίδα, αγάπη και ευαισθησία μετέφερε στην Ελλάδα και στα Ελληνικά, γνωρίζοντάς μας έναν σπουδαίο ποιητή.
Ο τίτλος Προσωρινή αιωνιότητα εμπεριέχει μια γοητευτική αντίφαση, μια αντινομία που στα ελληνικά έχει προσφυώς και μεγαλοφυώς αποδοθεί ως Νυν και Αεί. Το ένα δεν υπάρχει χωρίς το άλλο, το στιγμιαίο χωρίς το ατέρμον, το μικρό που πέφτει μέσα στο μεγάλο. Συγκεκριμένα, ο Στραντ κάνει λόγο για την παλιά «Ιστορία», για το φεγγάρι τα αστέρια, το γκαζόν, για έναν άντρα που εκλαμβάνει τη σκιά του σαν «στάχτη του εαυτού του που πέφτει», όπως «τα λεπτά που πεθαίνουν, οι ώρες και τα χρόνια». Εν ολίγοις ο χρόνος που περνά είναι αυτή η ιστορία του κάθε ανθρώπου που γεννιέται και πεθαίνει. Και αν για να πεθάνει κανείς πρέπει να υπάρχουν λόγοι, ο πρώτος είναι το ότι γεννήθηκε.
Παρακολουθώντας ο ποιητής τη χιονόπτωση, δεν βλέπει παρά το χιόνι που πέφτει πάνω στον εαυτό του∙ «είναι η πτώση των στιγμών σε στιγμές, η ταφή του ύπνου, η κάθοδος του χειμώνα, το αρνητικό της νύχτας».
Το ποίημα «Απομεινάρια» μας δίνει ένα πολύ καλό δείγμα της στοχαστικής εικόνας του Στραντ. Απομονώνω στίχους : «Αδειάζω τον εαυτό μου από τα ονόματα των άλλων/…Τη νύχτα γυρίζω πίσω τα ρολόγια… Οι γονείς μου σηκώνονται από τους θρόνους τους/ μες στα λευκά δωμάτια από σύννεφα… Αδειάζω και πάλι ίδιος μένω./ Αδειάζω τον εαυτό μου απ’ τη ζωή μου/ και η ζωή μου εξακολουθεί να υπάρχει». Παρακολουθώντας τον επαναλαμβανόμενο ενεστώτα χρόνο του ρήματος «αδειάζω» που σηματοδοτεί τη συνεχή ροή, ο νους μου τρέχει στη μορφή μιας στάμνας κλεψύδρας που αδειάζοντας γεμίζει τον ωκεανό με το περιεχόμενό της…
Θ’ αδειάσουμε τη στάμνα, θα γίνουμε γλαυκοί δωρητές του πελάγους… είναι το γαλανό νερό και η θαλασσινή εικόνα, με την οποία ο Οδυσσέας Ελύτης δίνει την βαθιά σημασία του «αδειάζω» ή ο Σεφέρης «Σαν το στεγνό πιθάρι στο σκαμμένο χώμα», αποδίδοντας το «άδειο» στη στεριανή παραθαλάσσια Ασίνη. Παρά την έκδηλη απαισιοδοξία του όμως ο Στραντ, πίσω από τις στάχτες και τις μικρές ή μεγάλες απελπισίες, κατάφερε να δώσει λίγο χώρο στο θετικό, όπως πολύ καλά φαίνεται στον «Ερχομό του φωτός»:
Συμβαίνει έστω και αργά:
Ο ερχομός του έρωτα, ο ερχομός του φωτός.
Ξυπνάς και τα κεριά είναι αναμμένα σαν από μόνα τους
εκλύοντας δέσμες ζεστού αέρα.
Έστω κι αργά τα κόκαλα του σώματος λάμπουν
και η σκόνη του αύριο γίνεται αναπνοή.
Δεν είναι λοιπόν όλα τόσο σκοτεινά. Μας δίνει δείγμα της χαράς που αξιώθηκε να λάβει σαν σώμα, όπως και από την ποιητική πράξη σαν πνεύμα, την οποία όμως καταφέρνει να μεταλλάξει σε σκύλο, «Τρώγοντας ποίηση»: «Μελάνι τρέχει από τις γωνίες του στόματός μου./Δεν υπάρχει ευτυχία σαν τη δική μου./Τρώω ποίηση διαρκώς./ … Τα σκυλιά είναι στις σκάλες του υπογείου και ανεβαίνουν… Η βιβλιοθηκάριος ουρλιάζει».
Ο Νίτσε έλεγε πως τα σκυλιά είναι δεμένα στο υπόγειο. Λοιπόν ο Στραντ τα απελευθέρωσε και το αποτέλεσμα τρομάζει. Τι μπορεί να κρύβει μια ανθρώπινη ψυχή ή ένα ποίημα!
Δεν μας εκπλήσσουν καθόλου τα πολλά ψήγματα της υπερρεαλιστικής του διάθεσης στα έργα του, εφόσον ο Στραντ σπούδασε ζωγραφική και συνδέθηκε με τους υπερρεαλιστές ζωγράφους Μαξ Έρνστ, Ρενέ Μαγκρίτ και Τζόρτζιο ντε Κήρυκο. Έτσι, απωθημένες επιθυμίες, όνειρα, μια πραγματικότητα που ξεφύγει από το καθημερινό της πλαίσιο, η θλίψη μπροστά σ’ αυτό που έγινε και βλέπει στον καθρέφτη, σ’ αυτό που η μάνα δεν του είπε όταν ζούσε, στον άντρα που ήρθε να χορέψει στο δωμάτιό του και το κόβοντάς του κομματάκια- λίγο λίγο τον μεταφέρει από το εδώ στο αλλού, η επανερχόμενη εικόνα του γυμνού μπρος στον καθρέφτη και άλλα συναφή της καθημερινής χρήσης, αναβαθμισμένα σε ποιητικά σύμβολα δείχνουν τη σχέση του με το μεγάλο ρεύμα που κινητοποίησε τη σκέψη και τη δημιουργία στην Ευρώπη.
Οι συμβουλές προς εαυτόν σημαντικές: «στην τελική ροή του κρύου ανάμεσα στα μέλη σου,/ πες του/ πως αγαπάς αυτό που είσαι». Με άλλα λόγια: αποδέξου αυτό που είσαι∙ θνητός. Και πάλι: «Βλέπω τον εαυτό μου/ βλέπω τη λάμψη του σκοταδιού στο μέτωπό μου./Κάποτε ήμουν ολόκληρος, κάποτε ήμουν νέος». Σαφής και πάντα συνεπής στον προσανατολισμό του.
Σύμφωνα με την παρατήρηση του Γιώργου Βέη «Η πραγματικότητα … δεσμεύεται να συν-υπάρχει κι αυτή ως απείκασμα της δημιουργικής στιχουργίας. Σε απόλυτο μάλιστα βαθμό. Η δε ρηματική δράση και η όλη εξέλιξη της αναπαράστασης του ένδον συμβάντος, της καθαρά συγκινησιακής δηλαδή ύλης, τελείται με σύνεση και προσήλωση στους κανόνες που έχει ήδη θεσπίσει η πρόνοια του δημιουργικού καθεστώτος» (προσεχής ανάρτηση στο περιοδικό Καρυοθραύστις).
Η Ασημίνα Ξηρογιάννη, επιλέγοντας ποιήματα για την Ανθολόγηση, καταγράφοντας λέξεις, για τη σύνθεση μιας άδηλης ψυχογραφίας, της ψυχογραφίας του ανθρώπου, συνθέτοντας ένα πολύ καλό Επίμετρο, στο οποίο έχει επισημάνει τα σημεία και τα ποιήματα που φιλοτεχνούν το πορτρέτο του Στραντ, τη σκέψη και τη διάθεσή του, τα όνειρα και τις βεβαιωμένες πίστεις του πάνω στο τι είναι και τι του μέλλεται, συνέβαλε τα μέγιστα στη γνωριμία του ελληνικού κοινού με το Στραντ και του κάθε εγώ με τον εαυτό του. Εν τέλει, μας έστειλε να κοιταχτούμε στον καθρέφτη και να δούμε αυτό που θα λείπει στο μέλλον.
