Η αυτοχειρία του Κώστα Γ. Καρυωτάκη στις  21 Ιουλίου 1928 έβαλε την πόλη της Πρέβεζας στον χάρτη της Νεοελληνική Ποίησης και η πόλη έγινε σύμβολο.  Έτσι αρχίζει το «Σημείωμα του εκδότη», ο οποίος μας ενημερώνει ότι η Ανθολογία περιέχει 110 ποιήματα, ότι πρόκειται για την βελτιωμένη έκδοση της προηγούμενης που περιείχε 48 και φυσικά είναι ανοιχτή σε κάθε επόμενη.

Της Ανθολογίας προτάσσεται κείμενο του καθηγητή Γιάννη Παπακώστα, με τίτλο «Τα διατρέξαντα», ο οποίος, παρακάμπτοντας τα άλλα αίτια της αυτοκτονίας του ποιητή, εστιάζει την έρευνά του στις υπηρεσιακές πιέσεις που δεχόταν, ως Γραμματέας στην Επιτροπή  Αποκαταστάσεως Προσφύγων, για όσα είχε επισημάνει και άφηνε να διαρρεύσουν στον τύπο. Το άρθρο του μάλιστα «Ανάγκη χρηστότητος» που ο Παπακώστας εντόπισε, ήταν ένα σαφώς πολιτικό, καταγγελτικό  κείμενο. Οι δυσμενείς μεταθέσεις, οι κρατήσεις μισθού –τα  πρόστιμα, προκάλεσαν στον ποιητή «συναισθηματική έκρηξη», γράφει, η οποία καταδηλώνεται και στο πεζό κείμενό του «Κάθαρσις»,  ένα κείμενο «από όπου αναβλύζει οργή και θυμός». Η συλλογή Ελεγεία και Σάτιρεςκαι τα κείμενα «Ανάγκη χρηστότητος» και «Κάθαρσις» «που ο Τέλος Άγρας … το χαρακτήρισε πολιτικό» συνιστούν έναν αυτοτελή κύκλο. Πολιτικά, επίσης,είναι τα ποιήματα «Η πεδιάς και το νεκτοταφείον» που αναφέρεται στην περίοδο της διακυβέρνησης της χώρας από τον Πάγκαλο, το ποίημα «Εις ΑνδρέανΚάλβον» με επίκεντρο την Μικρασιατική καταστροφή, αλλά και το ποίημα «Στο άγαλμα της Ελευθερίας που φωτίζει τον κόσμο», όπου φαίνεται ότι κάθε αξία μετριέται με το οικονομικό της αντίκρισμα, σύμφωνα με την επικρατούσα αντίληψη των διεθνών οικονομικών αρχόντων του κόσμου. Η αναφορά του Παπακώστα στον Καρυωτάκη και το έργο του «έχει την έννοια της  απενοχοποίησης της Πρέβεζας ως συντελεστικού παράγοντος στην αυτοκτονία του, καταλήγοντας  στο ότι η Πρέβεζα περιήλθε οριστικά στην επικράτεια του Καρυωτάκη του οποίου η ποίηση καθόρισε ‘’εξακολουθητικά’’ την πορεία των ποιητικών μας πραγμάτων και  η πόλη κατέστη «σύμβολο της νεοελληνικής ποίησης».

Ακολουθεί η «Εισαγωγή» της Ανθολογίας που γράφει ο ποιητής ΣτέλιοςΜαφρέδας, ο οποίος αποδίδει στον Καρυωτάκη την είσοδο της πόλης στην ποίηση. Όμως  «Η έλευση και η παραμονή του  στην πόλη, τον τελευταίο μήνα της ζωής του και το τραγικό γεγονός του αυτοχειριασμού του, είναι οι συμπτώσεις της σύνδεσης της πόλης με την νεοελληνική ποίηση και το διαβατήριο για να καταλάβει  η πόλη θέση περίοπτη και ζηλευτή στον χώρο αυτόν». Ο δεσμός του ποιητή με την πόλη, γράφει ο Μαφρέδας , χωρίς να το θέλει ούτε η πόλη ούτε ο ποιητής, υπήρξε «στρεβλός και δυνατός». Η πόλη, βεβαίως, δεν ήταν η αιτία, αλλά του έδωσε την ευκαιρία να αποδείξει την ειλικρίνεια του έργου του. Κι ακόμα η πόλη δεν θα είχε τίποτα να επιδείξει αν δεν υπήρχε ο Καρυωτάκης.

Ο σύντομος απολογισμός που κάνει ο Μαφρέδαςδείχνει ότι η  ποιήτρια Κλεαρέτη Δίπλα –Μαλάμου γεννήθηκε στην Πρέβεζα αλλά έζησε στη Λευκάδα (και ας μην αναφέρουμε το ποιημάτιο που της «αφιερώνει» ο Κ. ). Ο Νικόλαος Κονεμένος έδρασε στην Κέρκυρα, Πάτρα και Αθήνα. Τέλος, χρόνια πολλά πριν γεννηθεί ο Καρυωτάκης, ο Γεώργιος Ζαλοκώστας έλαβε μέρος στον Ράλειο διαγωνισμό με το ποίημα «Το στόμιον της Πρεβέζης» χωρίς να υπάρξει καμία περαιτέρω εξέλιξη. Επομένως είναι ο Καρυωτάκης που έβαλε τον θεμέλιο λίθο στη σχέση της Πρέβεζας με την ποίηση,  80 χρόνια μετά.

Η είδηση του θανάτου του συντάραξε τους λογοτεχνικούς  κύκλους δίνοντας απάντηση στον Βογάσαρη που πολύ ανυπομονούσε: «Αν τα τραγούδια του έχουν ειλικρίνεια γιατί δεν αυτοκτονεί». Ωστόσο πιστεύουμε πως δεν το εννοούσε κιόλας. Κι ενώ το γενικό κλίμα στην πόλη δείχνει συγκίνηση και συμπάθεια για τον ποιητή και το γεγονός φαίνεται απίστευτο, η εικόνα για την Πρέβεζα γίνεται αρνητική μετά το 1930, όταν δημοσιεύεται το ποίημα «Πρέβεζα» και αποσπάσματα των επιστολών του προς την Μαρία Πολυδούρη, στην οποία γράφει ότι η πόλη είναι «ένα άσχημο χωριό» με μικρούς δρόμους και  «μεγαλειώδη ονόματα: οδός Γαλλίας, οδός Γεωργίου Α΄, οδός Μεγάλου Αλεξάνδρου», και οι κάτοικοι χαρακτηρίζονται «όλοι πρωτοξάδελφοι του Μπαρμπαγώργου», προσπαθώντας να δώσει γελοιογραφική εικόνα της πόλης και του τοπικού γλωσσικού διώματος. Τη δημοσίευση θα ακολουθήσει αντίδραση αλλά τα πράγματα θα πάρουν τις σωστές τους

διαστάσεις όταν έγκριτοι κριτικοί θα προσδιορίσουν τους λόγους μεταξύ των οποίων και ο Ι. Μ. Παναγιωτόπουλος, ο οποίος θα γράψει πως «η αυτοκτονία στην Πρέβεζα είναι μια σύμπτωση. Μια απλή σύμπτωση και τίποτε άλλο».

Το γεγονός πάντως είναι ότι «η Πρέβεζα πέρασε στη λογοτεχνική επικράτεια και αναδείχτηκε σε ποιητικό σύμβολο  τραυματικών καταστάσεων και αρνητικών συναισθημάτων». Ένας τόπος«μιζέριας και τυπικότητας, όπου διασώζεται η εξουσία και χάνεται ο άνθρωπος».

Η Ανθολογία λοιπόν έχει θέμα της την πόλη και τον ποιητή, και τα 110 ποιήματα, γραμμένα  από παλιούς και νεότερους ποιητές, δείχνουν τη γονιμοποιό του επίδραση. Φυσικό είναι να υπάρχουν και άλλα ποιήματα όπως και εκείνα που θα γραφτούν στο μέλλον, εφόσον ο Καρυωτάκης μοιάζει να απευθύνεται σε κάθε εποχή και να συγκινεί τις νεότερες γενιές.

Τέλος, ο Στέλιος Μαφρέδας  ευχαριστεί θερμά τον ποιητή Θωμά Ιωάννου, ο οποίος με τις γνώσεις του, τις υποδείξεις και παρεμβάσεις του βοήθησε στη συγκρότηση της Ανθολογίας στην οποία συμμετέχει  με τρία ποιήματα. Ακόμα ο Μαφρέδας  εκφράζει την ευγνωμοσύνη του και τις  ευχαριστίες του στον πρόεδρο του Ιδρύματος Ακτία Νικόπολις, Νίκο Δ. Καράμπελα, ρέκτη του πολιτισμούκαι της ιστορίας της πόλης που διασώζει στις μέρες μας την ιδιότητα του ευπατρίδη, και είναι αυτός που συμπεριέλαβε την παρούσα Ανθολογία στις εκδόσεις του Ιδρύματος.

Αναμενόμενο είναι η Ανθολογία να ανοίγει με το εμβληματικό ποίημα «Πρέβεζα» που συνδέει τον  Καρυωτάκη με την πόλη και το θάνατό του.  Τα ποιήματα, διαφορετικής ευαισθησίας, οπτικής και στόχου, ήθους και ύφους, με  χιούμορ, πικρία,  συναίσθημα, κάνουν λόγο κατά κανόνα για τον ποιητή. Κάποια προσπαθούν  να τον «διορθώσουν», σαν για να αποκαταστήσουν την τιμή της πόλης. Άλλοι  βλέποντας τουριστικά και φυσιολατρικά,  παρακάμπτουν  το μέγα γεγονός και προβάλλουν απλώς τις χάρες της. Γενικώς έχει ενδιαφέρον αυτή η συνύπαρξη τόσο διαφορετικών  γραφών. Το πλήθος πάντως δείχνει τη μακρά σειρά ποιητών που έτσι ή αλλιώς επηρεάζονται από τον Κώστα Καρυωτάκη Από αυτό το πλήθος επιλέγω δειγματοληπτικά: του Δημήτρη Αγγελή το  ποίημα «πάνω σ’ ένα τραγούδι της Βιτάλη» και το στίχο «λιγοστεύοντας θα ’ρθει πιο γρήγορα ο καιρός που θα ξαναβρεθούμε». Την,  πριν λίγες μέρες, πρόωρα χαμένη Γιώτα Αργυροπούλου, που δεν γράφει για τον Καρυωτάκη ευθέως αλλά για την συμπατριώτισσά της Μαρία Πολυδούρη, η οποία  «δεν προφυλάχτηκε και άφησε τη σφαίρα από την Πρέβεζα / και τη δική της την καρδιά να διαπεράσει».  Στην Μαρία Πολυδούρη αναφέρεται και  ο Νάσος Βαγενάς, στο μικρό ειρωνικό βιογραφικό για την «Μαρία Βερελή», που έζησε κι έκανε οικογένεια (δυστυχώς) και  «το πιο θλιβερό/ ήταν ότι δεν πέθανα στα εικοσιοχτώ μου» (για να γίνει ποιήτρια).

Ο Φώτος Γιοφύλλης μάλλον γράφει με μάτι τουριστικό και παλιά βιβλιογραφία. Ο Μιχάλης Γκανάς, στο «Ελεγείο ή Σάτιρα;», βλέπει τις ειδήσεις – κάργες να «χτυπιούνται στην Πρέβεζα, στη Δράμα, στα Χανιά». Η Μαρία Βαχλιώτη παρατηρεί ότι τη  Μόσχα και την  Πρέβεζα (Μαγιακόφσκι-Καρυωτάκη) ενώνει «μια σφαίρα δρόμος». Ο Κώστας Βούλγαρης παίζει παραλλαγές, στη «Μικρή Ασυμφωνία σε Άλφα μείζον» σε «Μεγάλη παράφραση σε Κ-μείζον», τονίζοντας πως «το ‘Άπειρο, με το Μηδέν/ δεν συμφιλιώνεται». Ο Γιάννης Δάλλας συμμετέχει με εφτά ποιήματα στην Ανθολογία. Και αν ο Μιχαλιός, ο Μαρής και ο Παναγιώτης πήγαν να βρουν το θάνατοστον πόλεμο, πέρα και ο  Καρυωτάκης  για την Πρέβεζα ξεκίνησε μια μέρα, δείχνοντας την ποικιλία των δρόμων του θανάτου.  Εγκώμιο γράφει ο Ανδρέας  Εμπειρίκος: «Είναι μεγάλος ποιητής ο Κώστας Καρυωτάκης». Ο Θωμάς Ιωάννου συμμετέχει με τρία ποιήματα, όπως ήδη είπαμε. Στο πρώτο ο Καρυωτάκης, αφού ήπιε τη μοίρα του μονορούφι, «άφησε τον οβολό του φιλοδώρημα/ … Και  χάθηκε στα έγκατα  της νύχτας/  Πετώντας το ψάθινο καπέλο του / Στον ουρανό της Πρέβεζας» («Δευτέρα Παρουσία». Να λάβουμε υπόψη μας πως το καφενείο που κάθισε για τελευταία φορά ήταν «Ο ουράνιος κήπος»). «Του έλαχε μια «βιαστική ψυχή, («Βιαστική ψυχή») και «Δεν ήταν της υπομονής/ Σφαίρα τον πήγαινε ο χρόνος» («Γεωγραφικό στίγμα»).  Ο Στέλιος Μαφρέδας οραματίζεται «αφίξεις πλοίων και υποδοχές» αλλά «Από την Πρέβεζα δε γύρισε κανένας ποιητής». Ο  Παντελής Μπουκάλας γράφει για την «Επιστροφή»: «ΤΟΠΟΣ ΑΓΑΠΗΜΕΝΟΣ νύχτα κρυφά μην και τρομάξεις με τέτοιον έρωτα. Τόπος αδέκαστης ουτοπίας». Ο Σωτήρης Σαράκης «γύρισε το κλειδί, κατέβηκε τη σκάλα/ πρώτη φορά που γνώριζε καλά/το δρόμο». Τελειώνω με το «Κρυφό σονέτο» του Αντώνη Φωστιέρη:  «Ίδια η σκανδάλη, της καρδιάς/ Ή του κροτάφου. Και μια/ Πατρίδα η Πρέβεζα/ Του κρότου/ Και του τάφου».

Η Ανθολογία έκλεισε για την ώρα. Η περιδιάβαση ήταν ωραία, συγκινητική και ενδιαφέρουσα, με όλες τις ψηφίδες της διακριτές.  Άλλοι ποιητές τώρα και ποιήματα θα έρθουν να την εμπλουτίσουν γιατί το σίγουρο είναι πως ο Καρυωτάκης, τελεσίδικα, σημάδεψε την πόλη αλλά και την ποίηση και θα την σημαδεύει και στο μέλλον.  Ο ήχος της σφαίρας δεν έχει και ούτε πρόκειται να ξεχαστεί. Ο ήχος και η καπνιά από την εκπυρσοκρότηση βρίσκονται ακόμα στον αέρα.

Η υδατογραφία του Ιωάννη Αρ. Βαλαωρίτη στο εξώφυλλο συμβάλλει στην αισθητική της όλης δημιουργίας.

Βιογραφικό σημείωμα