Άδραξα την ευκαιρία από το κείμενο της Γεωργίας Παπαδάκη για την «Ελευθερία», δημοσιευμένο στο περιοδικό Περί ου, είδα τις βιβλιογραφικές αναφορές της, το θαύμασα και θα ήθελα να συνεισφέρω στο εικαστικό της που προβάλλεται στο κείμενο.
Και αρχίζω από τα νεότερα πηγαίνοντας προς τα αρχαία χρόνια, για να πω ότι το «άγαλμα της Ελευθερίας που φωτίζει τον κόσμο» και κοσμεί το νησάκι Έλις Άιλαντ στης Νέας Υόρκης το λιμάνι, είναι ένας φάρος, που το πρότυπό του ήταν το άγαλμα του Κολοσσού της Ρόδου που και εκείνο φάρος ήταν και το οποίο είχε πρότυπό του το άγαλμα του θεού Ήλιου που ταυτίζεται με τον Απόλλωνα, ο οποίος πέρα από θεός των Μουσών ή του θανάτου ήταν και θεός του φωτός και προστάτης της Ρόδου. Πληροφορίες για τον αρχαίο Κολοσσό μας παρέχει το έργο De septem orbis spectaculis που αποδίδεται στον Φίλωνα τον Βυζάντιο.
Ο Κολοσσός της Ρόδου ήταν έργο του Λίνδιου γλύπτη Χάρη, 293π.Χ., επιστήθιου φίλου του Λύσιππου, κατασκευασμένο από μπρούτζο και παρίστανε τον θεό Ήλιο. Ήταν άνδρας με ελάχιστο ρούχο, στο ένα χέρι κρατούσε βέλος, στην πλάτη είχε φαρέτρα και στο δεξί χέρι πυρσό.
Η Ελευθερία της Νέας Υόρκης είναι γυναίκα με αρχαιοπρεπές ποδήρες ένδυμα, έργο του Auguste Bartoldi (1834-1904). Ο τίτλος του έργου είναι La Liberté éclairant le monde στα Γαλλικά και Liberty Enlighenting the World στα Αγγλικά.
Οι διαφορές των αγαλμάτων μεταξύ τους είναι ασήμαντες. Η Ελευθερία, κρατάει στο αριστερό χέρι πλάκα με την ημερομηνία «4 Ιουλίου 1776», ημέρα Ανεξαρτησίας της Αμερικής.
Ως προς τις ομοιότητες. Και τα δύο αγάλματα φέρουν στεφάνι με ακτίνες. Ο Κολοσσός της Ρόδου, σύμφωνα με τις αναπαραστάσεις του Johann Bernharnt Fisher von Erlach (1821) και του Sidney Barkley (1880) έφερε μυτερές ακίδες γύρω από το κεφάλι που συμβόλιζαν τις ακτίνες του Ήλιου και εντάσσονταν στην πρακτική του αγάλματος και στη χρηστική παρουσία τους. Το αρχαίο επίγραμμα έλεγε:
Για σένα Ήλιε υψώσανε αυτόν τον χάλκινο κολοσσό
Ως τον ουρανό οι Δωριείς της Ρόδου
……………………………….
Για να ’ναι έτσι ορθό της ελευθερίας το αβρό και αδούλωτο φως ….
(ανέκδοτη μετάφραση Γιώργου Κεντρωτή).
Οι ακίδες όμως στο άγαλμα της Ελευθερίας αποδείχτηκαν αναποτελεσματικές. Ωστόσο ο πυρσός είχε και τη χρησιμότητά του και τον συμβολισμό. Αυτό το φως έβλεπαν οι μετανάστες που κατέφθαναν στην Αμερική, στις αρχές του 20ου αοιώνα.
Το πόσοι τόνοι μέταλλο χρειάστηκε για να στηθεί και να στηριχτεί το άγαλμα, και το πρότυπο και το νεότερο, είναι για τον Κολοσσό 300 τάλαντα σίδερου, ήτοι 12 τόνοι, για την Ελευθερία 229 τόνοι.
Ο Κολοσσός ανήκει στα εφτά θαύματα της αρχαιότητας και η Ελευθερία στα μνημεία της παγκόσμιας κληρονομιάς της UNESCO.
Και τώρα πάμε λίγο πιο πέρα, ή μάλλον πιο κοντά μας, στις αρχές του 20ου αιώνα, στον Κ. Γ. Καρυωτάκη που έγραψε το περίφημο ποίημα
«Στο άγαλμα της Ελευθερίας που φωτίζει τον κόσμο»
Λευτεριά, Λευτεριά, σχίζει, δαγκάνει
τους ουρανούς το στέμμα σου. Το φως σου,
χωρίς να καίη, τυφλώνει το λαό σου.
Πεταλούδες χρυσές οι Αμερικάνοι,
λογαριάζουν πόσα δολλάρια κάνει
σήμερα το υπερούσιο μέταλλό σου.
Λευτεριά, Λευτεριά, θα σ’ αγοράσουν
έμποροι και κονσόρτσια κ’ εβραίοι.
Είναι πολλά του αιώνος μας τα χρέη,
πολλές οι αμαρτίες, που θα διαβάσουν
οι γενεές, όταν σε παρομοιάσουν
με το πορτραίτο του Dorian Gray.
Λευτεριά, Λευτεριά, σε νοσταλγούνε,
μακρινά δάση, ρημαγμένοι κήποι,
όσοι άνθρωποι προσδέχονται τη λύπη
σαν έπαθλο του αγώνος, και μοχθούνε,
και τη ζωή τους εξακολουθούνε,
νεκροί που η καθιέρωσις τους λείπει.
Το ποίημα ανήκει στη συλλογή Σάτιρες και αρχίζει με την αποκαθήλωση του συμβόλου. Πρώτον με την επαναφορά της λέξης «Λευτεριά, Λευτεριά», έτσι όπως θα την έλεγε ένας ήρωας του 1821, που πιστεύει στα ιδανικά, αλλά το «υπερούσιο μέταλλό» της είναι τόσο βαρύ (229 τόνοι) που ακυρώνει την ιδέα στα αμερικανικά. Το στέμμα της «σκίζει δαγκάνει», το φως της «τυφλώνει» (αν και αποδείχτηκε αδύναμο ακόμα και να φωτίσει). Θα ενδιαφερθούν γι’ αυτό «έμποροι και κονσόρτσια κι Εβραίοι», ενώ «αμαρτίες» και «χρέη» θα ξεπουλήσουν την ιδέα του αγάλματος στην ιδέα του χρήματος. Έτσι σωστά ο ποιητής το παρομοιάζει με το πορτρέτο του Dorian Gray. Η Λευτεριά, τέλος, όπως «τα μακρινά δάση» και οι «ρημαγμένοι κήποι» θα απομείνει ζητούμενο για τους θλιμμένους. Οι έμποροι, τα κονσόρτσια και οι Εβραίοι θα είναι πάντα πίσω από κάθε συναλλαγή. Κι οι Αμερικάνοι (προσέχουμε τον ειρωνικό παρατονισμόˑ όχι οι Αμερικανοί), μπήκαν στον πόλεμο της Ευρώπης, και στον Πρώτο και στον Δεύτερο, στο τέλος, για να ρυθμίσουν την κατάσταση, όταν όλη η Ευρώπη είχε αιμορραγήσει αρκετά και είχε εξοντωθεί. Το υπερούσιο μέταλλο της Ελευθερίας ήταν πολύτιμο και το χρέος της Ευπώπης απέναντι στην Αμερική τεράστιο.
Το δέντρο της Ελευθερίας που λένε πως φύτεψαν ο Σέλιγκ, ο Έγελος και ο Χέλντερλιν, όταν ήταν φοιτητές στηνΤυβίγκη, για να συμβολίζει την ενότητα της καλλιτεχνικής δραστηριότητας με την ύλη και τη μορφή, ένα σύμβολο που μετρούσε πολύ περισσότερο από το ίδιο το δέντρο, ουδεμία ομοιότητα έχει με το άγαλμα που «φύτεψαν» οι Αμερικανοί στη Ν.Υ. Το υλικό της Ελευθερίας, αυτονομημένο και διαχωρισμένο από το τον συμβολισμό του, είχε πλέον μία και μοναδική αξία. Αξία μετρημένη με δολάρια.
Έτσι εκείνες οι ακτίνες του ήλιου στο κεφάλι δεν συμβολίζουν το φως αλλά το πώς με τις αιχμές τους ξεσκίζουν τις ελευθερίες των λαών.
