Ένα έργο τέχνης μόνο με ένα άλλο έργο τέχνης κρινόμενο φανερώνει την αξία του και ο πολυτάλαντος σκηνοθέτης Χριστόφορος Χριστοφής και συγγραφέας θεατρικών έργων και λιμπρέτων για την όπερα – παιδί της διασποράς, μεγαλωμένος στην Αθήνα, σπουδασμένος στη Σορβόννη, πολυταξιδεμένος, βραβευμένος, με σκηνοθετικές εργασίες, όπως Η χαμένη Άνοιξη του Τσίρκα και η σειρά Βιζυηνός-η σιωπή των Αγγέλων για την ελληνική τηλεόραση, η Χρυσόμυγα, mayfly, στο Old Vic του Λονδίνου, η γνωριμία του με την σκηνογράφο και ζωγράφο Lila de Nobili και η μαθητεία του πλάι της στην Ιταλία, οι ταινίες Περιπλάνηση και Ρόζα, οι συνεργασίες με τον Antonio Cericola και Marian Kouzan στην Ιταλία, με την Ελένη Καραΐνδρου και τον Περικλή Κούκο για την σκηνική καντάτα Ημερολόγιο για περαστικούς με τη φωνή της Μαρίας Φαραντούρη και στίχους δικούς του, με διασκευές του και μεταγραφές κλασικών λογοτεχνικών έργων του, όπως η Ασπίδα του Μένανδρου- έρχεται πάνοπλος με τον καλλιτεχνικό του σάκο τόσο γεμάτο, ώστε να καθίσταται πρόσωπο αναφοράς και μέτρο σύγκρισης για τους νεότερους. Οι ταινίες του έχουν προβληθεί σε διεθνή φεστιβάλ και έχει βραβευτεί δύο φορές στο φεστιβάλ Θεσσαλονίκης.
Η αναφορά στη ποικίλη δραστηριότητα θεωρήθηκε αναγκαία για να μπορέσει ο αναγνώστης να νιώσει το έδαφος πάνω στο οποίο πατάει ο συγγραφέας και να θυμηθεί την αλήθεια του στίχου του Ουίλλιαμ Μπάτλερ Γέητς «πάτα ελαφρά γιατί πατάς πάνω στα όνειρά μου».
Ο Χριστόφορος Χριστοφής, πρέπει να τονιστεί, τιμά όλους τους καλλιτεχνικούς χώρους στους οποίους εργάστηκε και όλους τους συνεργάτες με τους οποίους πραγματοποίησε την υψηλή φιλοδοξία του.
Τα μονόπρακτα που περιλαμβάνονται στο βιβλίο με τον μακρό ποιητικό τίτλο, Θεατρικοί και Καινούργιοι Δρόμοι αν και Σκοτεινοί στο Φως Δείχνουν, γράφτηκαν ως άσκηση αυτογνωσίας. Πρόκειται, όπως διαβάζουμε στο οπισθόφυλλο, για μια «ιδιαίτερη διαδρομή που ξεκίνησε με τη Χρυσόμυγα (1994-95) και φτάνει στον Νιζίνσκι – Η προφητεία της φωτιάς […]. Οι χαρακτήρες του που είναι ιστορικά γνωστοί και αριστοτελικά σπουδαίοι, αναδεικνύονται με πληρότητα μέσα από αυτά τα ιμπρεσιονιστικά κομμάτια ζωής». Ο Χριστοφής είναι, όπως θα έλεγε ο Ουώλτ Ουίτμαν «a restlles soul» και ταυτόχρονα ένας σπουδαίος τεχνίτης του λόγου –πάντα έχοντας στο νου το θέατρο και επομένως την καθαρτική του διάσταση». Και αυτή η «καθαρτική διάσταση» «δείχνει», το βιβλίο, παρά την αντίφαση που κρύβει ο τίτλος -το σκοτάδι και το φως του που ολοκληρώνει τη διαδρομή μιας ανθρώπινης ψυχής. Όλα τα έργα, το καθένα με τον τρόπο του, υπηρετούν την ιδέα που υποδηλώνει ο τίτλος. Και τα έργα αυτά είναι:
- Βάσλαβ Νιζίνσκι, Η προφητεία της φωτιάς, 2. Η Χρυσόμυγα, 3. Οι Ρήτορες, 4. Τουλούζ Λωτρεκ. Η φαντασία της Αμαρτίας. 5. Η μεγάλη κυρά της Τραπεζούντας, Κωμωδία της Μυθομανίας.
Κοιτάζοντας τα κείμενα αντιλαμβανόμαστε αμέσως ότι ο Χριστοφής βιώνει βαθιά αυτό που κάνει και πώς αλλιώς άλλωστε, αφού είναι καλλιτέχνης και η καλλιτεχνία σε όλες τις μορφές της παίρνει μέρος ευθέως ή πλαγίως στο έργο του. Τα δύο από αυτά, Βάσλαβ Νιζίνσκι και Τουλούζ Λωτρέκ δεν έχουν σκοπό να δώσουν μια βιογραφία των γνωστών προσώπων, ούτε και τα άλλα, βεβαίως, αλλά ο σκοπός τους είναι να δείξουν πνεύματα καλλιτεχνικά στα όρια, πέραν της λογικής, στα σύνορα της φαντασίας, εκεί που ο κοινός άνθρωπος δεν αντέχει και εκεί που ο καλλιτέχνης εξίσταται με την αριστοτελική σημασία της λέξης.
Τα πρόσωπα των έργων είναι πάντα τρία. Στον Νιζίνσκι είναι φυσικά ο ίδιος ο Βάσλαβ, η γυναίκα του Ρομόλα και ο γιατρός του που είναι και εραστής της Ρομόλα. Ο χώρος είναι μια νευρολογική κλινική σ’ ένα ορεινό χωριό της Ελβετίας και ο χρόνος το 1920. Η Ρομόλα έχει τύψεις, ο Βάσλαβ ξέρει τα πάντα, αλλά ο νευρικός κλονισμός του τον κάνει να βρίσκεται πολύ μακριά από αυτά που βιώνουν οι άνθρωποι, σαν θεός που βλέπει και ξέρει τα πάντα. Εκείνη βασανίζεται. Εκείνος έχει κάνει το άλμα στο κενό: «Έρχομαι και φεύγω! Συνέχεια αυτό γίνεται», ομολογεί στον γιατρό του και ο γιατρός ρωτάει: Θυμάστε ποια ήταν η στιγμή η απειροελάχιστη που πρωτοφύγατε… αισθανθήκατε δηλαδή πως φεύγετε και δεν θα ξανάρθετε». Κι ο Βάσλαβ απαντά γελώντας τρανταχτά «Μα πάντα έφευγα και ξαναρχόμουν!… Εκείνο το δευτερόλεπτο περιείχε μέσα του τον κίνδυνο της μη επιστροφής»… «Το απόγευμα ενός Φαύνου»… «Ο φαύνος, ο Πάνας, δαίμονας»… «μ’ ανακάλυψε ο Ντιαγκίλεφ ο δαίμονας»… «Σ’ αυτούς τους μύες χτίστηκαν οι σπουδαιότεροι ρόλοι του σύγχρονου χορού». Ο ήρωας θα καταλήξει άγγελος και προφήτης ενός ζοφερού μέλλοντος, στα όρια, θα λέγαμε, του τ’ είναι Θεός τι μη θεός, και τι τ’ ανάμεσό τους, πάνω στο οποίο προβληματίστηκε ο Γιώργος Σεφέρης συνεχίζοντας με τη σειρά του τον τραγικό Ευριπίδης.
Ο Τουλούζ Λωτρέκ είναι μία άλλη περίπτωση ανθρώπου που ζει στα όρια του πραγματικού κόσμου και της φαντασίας. Τα πρόσωπα είναι και πάλι τρία, ο 20ός αιώνας στην αρχή του και στο μυαλό του άρρωστου ήρωα το θέατρο πάλι. Ο χώρος επίσης μια νευρολογική κλινική. Και ο ήρωας είναι ο Τουλούζ, ο διάσημος ζωγράφος του Moulin Rouge, του Κόκκινου Μύλου, ο άνθρωπος που έζησε και ήθελε να ζήσει μέσα σ’ έναν οίκο ανοχής , σ’ ένα μπορντέλο. Παράδεισός του τα κακόφημα σπίτια. Αναφέρει με τα ονόματά τους όλα τα «κορίτσια» κι ανάμεσά τους τις πασίγνωστες, την «αχόρταγη Γκουλού και την «Αβρίλ το μπαρούτι» του. Όντας σε κρίση καταστρέφει τους πίνακές του. Ζει τη φθορά και ζωγραφίζει τη φθορά. «Το ξημέρωμα διασκεδάζει με τη μοίρα των ανθρώπων».
Το φανταστικό –κυριολεκτικά και μεταφορικά- θα το συναντήσουμε στη «Μεγάλη Κυρά της Τραπεζούντας» να κινεί τις πνευματικές και ψυχικές δυνάμεις…
Όπως φαίνεται από τα έργα που παρουσιάζονται στο βιβλίο, ο αναγνώστης δεν βρίσκεται απέναντι σε καθημερινούς ανθρώπους, αλλά βρίσκεται με ανθρώπους που βιώνουν την ύψιστη ψυχική και πνευματική τους ένταση. Και στο υπόβαθρο αυτών των έργων φαίνεται η βαθιά και πλατιά παιδεία του συγγραφέα, το στέρεο έδαφος του θεάτρου του παραλόγου πάνω στο οποίο πατά γερά – Μπέκετ, Ζενέ, Πίντερ, Αντάμοβ- έργα στα οποία θα αναγνωρίσουμε τις νέες επιστημονικές ιδέες, φιλοσοφικές απόψεις, ψυχολογικές ερμηνείες, υπαρξιακές αγωνίες, απελπισία και ματαιότητα, χαρακτηριστικά του σύγχρονου ανθρώπινου βίου. Στους συνεργάτες του βιβλίου βλέπουμε τον Γενικό Διευθυντή του Ιδρύματος Θεοχαράκη, Φώτη Παπαθανασίου που γράφει την εξαιρετική Εισαγωγή, την Maria Caracausi, καθηγήτρια Πανεπιστημίου στο Τμήμα Νεοελληνικής Γλώσσας και Λογοτεχνίας στο Παλέρμο που προλογίζει τους «Ρήτορες», τον Παναγιώτη Γεωργούλια που συνέθεσε το εφ’ όλης της ύλης Επίμετρο, του οποίου το υλικό προέρχεται από το πανεπιστημιακό μάθημα στο Τμήμα Θεατρικών Σπουδών του Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, με διδάσκουσα καθηγήτρια την Κυριακή Πετράκου.
Εν ολίγοις, έχουμε στα χέρια μας ένα εξαιρετικό βιβλίο, με θεατρικά έργα σαν αποσπάσματα ψυχής μεγαλοφυούς και ταραγμένης, και με ένα εξαιρετικό πορτρέτο του συγγραφέα Χριστόφορου Χριστοφή, ο οποίος σαν αναγεννησιακό μοντέλο λάμπει στο εξώφυλλο και ένα ιχνογράφημα στο οπισθόφυλλο της Λίλα ντε Νόμπιλι. Οφείλουμε να συγχαρούμε τις εκδόσεις Παπαζήση για το πολύ επιμελημένο αυτό βιβλίο.
