Το εξαιρετικό πόνημα της Χρυσοθέμιδος Σταματοπούλου- Βασιλάκου, Ελληνική Βιβλιογραφία Θεατρικών Έργων, Διαλόγων και Μονολόγων 1900-1940, σε δύο τόμους, είναι αφιερωμένο στον αξέχαστο Σπύρο Ευαγγελάτο που δεν πρόλαβε να το δει ολοκληρωμένο, αλλά στήριξε τη συγγραφέα στην προσπάθειά της. Το έργο προλογίζει ο καθ’ ύλην αρμόδιος Βάλτερ Πούχνερ, ο οποίος το χαρακτηρίζει «αναφαίρετο βοήθημα και θεμελιώδες ερευνητικό εργαλείο της μελλοντικής Ελληνικής Θεατρολογίας». Συγκεντρώνει 5.344 αναγραφές και ανάμεσα τους πολλά έργα άγνωστα. Ο αριθμός είναι εντυπωσιακός, πράγμα που αποδεικνύει και τον βαθμό διείσδυσης στη μελέτη και συμπληρώνει ένα μεγάλο κενό στο είδος. Κι ακόμα, μας λέει ο Πούχνερ ότι το έργο «αποτελεί θεμέλιο για πολλές ακόμα μελέτες για το ελληνικό θέατρο και την ελληνική λογοτεχνία του πρώτου μισού του 20ού αιώνα».
Η συγγραφέας στην εμπεριστατωμένη και αναλυτική Εισαγωγή της, συσχετίζει την έκδοση του έργου της με τη τριακονταετία που συμπληρώθηκε από την ίδρυση του Τμήματος Θεατρικών Σπουδών στα Πανεπιστήμια της Αθήνας, Θεσσαλονίκης και Πάτρας. Να διευκρινίσουμε από την αρχή τη σημασία των σημειώσεών της με τον πλούτο των πληροφοριών, την ιστορία της παραστασιολογίας, τις μελέτες που έχουν γραφτεί, τις έρευνες πάνω στα έργα του Πιραντέλο π.χ. ή του Σαίξπηρ στην Ελλάδα και άλλα πολύ σημαντικά για τον ειδικό αναγνώστη και όχι μόνο. Η συγγραφέας λοιπόν μας καταθέτει ένα πανόραμα των θεατρικών εκδόσεων.
Συγκεκριμένα, το πόνημα περιλαμβάνει πρωτότυπα έργα και μεταφράσεις στην ελληνική γλώσσα, όπως δημοσιεύτηκαν αυτοτελώς ή σε περιοδικά, εφημερίδες, ημερολόγια, λευκώματα και επετηρίδες.
Η Βιβλιογραφία επιμερίζεται σε «Ειδική ή Θεματική», σε «Ιστορική ή Αναδρομική», «Εξαντλητική» με πάρα πολλές υποδιαιρέσεις και «Συστηματική». Ένα από τα προβλήματα που είχε να αντιμετωπίσει και να λύσει η Χρυσόθεμις Σταματοπούλου- Βασιλάκου ήταν οι αχρονολόγητες εκδόσεις αλλά και τα αχρονολόγητα χειρόγραφα ή δακτυλόγραφα. Ακολουθούν κεφάλαια αναφερόμενα σε θέματα τεχνικής, μεθόδου και τρόπου επεξεργασίας του υλικού.
Και ενώ όλα δείχνουν πως πρόκειται για μια δουλειά γραφείου, όσο προχωρούμε στα ενδότερα του βιβλίου φτάνουμε σε κεφάλαια με τους καταλόγους των έργων, ανάμεσα στα οποία αναγνωρίζουμε τα γνωστά, αλλά ανακαλύπτουμε και νέα, τα οποία εμπλουτίζουν την ελλιπή γνώση μας.
Για τα έργα ελληνικής δραματουργίας, αναγράφονται πληροφορίες από την πρώτη παράστασή τους∙ τόπος, θέατρο, θίασος, ημερομηνία ή απλή χρονολογία παράστασης. Υπάρχουν και έργα χωρίς πληροφορίες παράστασης και αυτό οφείλεται στο ότι γράφτηκαν αλλά δεν παραστάθηκαν. Για τα ξένα έργα υπάρχει διπλή χρονολόγηση. Χρονολόγηση μία στη χώρα παραγωγής και μία δεύτερη που αφορά την παράσταση του έργου στην Ελλάδα.
Στην χρονολογική ταξινόμηση, η αρχική χρονολογία είναι το έτος 1900 και όχι το 1901, για την πληρέστερη ενημέρωση των ερευνητών. Στην αλφαβητική ταξινόμηση, γίνεται με πρώτο το επώνυμο του συγγραφέα.
Οι κατάλογοι περιλαμβάνουν συγγραφείς και έργα, κατά έτος. Έργα ελληνικά και ξένα, από την Ιταλία, Γαλλία, Αγγλία, Ισπανία, Ουγγαρία, Ιρλανδία, Ινδία, Γερμανία, Αυστρία, Βέλγιο. Στα θεατρικά έργα περιλαμβάνονται και γνωστές όπερες. και το μελόδραμα έχει συχνή παρουσία λοιπόν.
Από τον Σαίξπηρ, παίρνω ένα τρανταχτό παράδειγμα, βλέπουμε τα έργα Άμλετ, Ρωμαίος και Ιουλία, Όνειρο θερινής νυκτός, Όπως αγαπάτε κ.λπ. Από την άλλη βλέπουμε ότι παίζονταν έργα που είναι ελάχιστα γνωστά στην Ελλάδα, όπως π.χ. του Μολιέρου Ο έρως ιατρός, του Γκαίτε Ο θάνατος του Ευφορίωνος (απόσπασμα από το β΄ μέρος του Φάουστ), του Τσέχωφ Ο ανούσιος τραγωδός, του Στρίμπεργκ το Πάσχα.
Πολλοί από τους άγνωστους τίτλους είναι μέρη γνωστών έργων που παίζονται ως έργα αυτονομημένα από το σύνολο. Κάτι που συμβαίνει συχνά και σήμερα. Παράδειγμα, «Το τραγούδι της ιτιάς» το οποίο αποτελεί απόσπασμα από την Δ΄ πράξη του Οθέλλου, της γνωστής όπερας του Βέρντι. Το ανάλογο συνιστά και η «Βαρκαρόλα του γονδολιέρη» «Το τραγούδι της ιτιάς» από τον Ροσίνι αυτή τη φορά.
Το ογκώδες δίτομο έργο συμπληρώνεται με τις Πηγές Έρευνας και Ιστοσελίδες, το Ελληνόγλωσσο Ευρετήριο Κυρίων Ονομάτων, το Ξενόγλωσσο Ευρετήριο Κυρίων Ονομάτων, το Ελληνόγλωσσο Ευρετήριο Θεατρικών Έργων και το Ξενόγλωσσο Ευρετήριο Θεατρικών Έργων.
Είναι ένα πολύ σημαντικό έργο για τον ερευνητή του θεάτρου και όποιον μελετητή ενδιαφέρεται για την ιστορία του. ένας μέγας άθλος για τη συγγραφέα του.
