«Ο κόσμος φανερώνει τώρα τη δεύτερη πλευρά του. Μέχρι στιγμής ήταν απλή βούληση, ενώ τώρα είναι ταυτόχρονα παράσταση» .
Το έργο του Αρθούρου Σοπενχάουερ Ο Κόσμος ως Βούληση και ως Παράσταση είναι το πιο σημαντικό, το πιο διαβασμένο και το πιο σχολιασμένο. Είναι ένα έργο που έχει ασκήσει μεγάλη επίδραση σε άλλους φιλοσόφους και το έργο, στο οποίο ο Σοπενχάουερ έχει ασκήσει κριτική σε πολλούς άλλους συναδέλφους του –Χέγκελ, Σέλλινγκ, Φίχτε, τονίζοντας τη διαφορά των απόψεών του, όπως και το ότι έκαναν λάθος διάκριση του ιδεατού από το πραγματικό. Τον επηρέασε ο Πλάτων, διόρθωσε ως προς την θεωρία των ιδεών τον Καντ και ονόμασε το πράγμα καθεαυτό το das Ding as sich Βούληση, ενώ Ο Κόσμος ως Βούληση και ως Παράσταση έγινε η επιτομή όλης της διδασκαλίας του. Με το έργο αυτό επηρέασε όχι μόνο τη Φιλοσοφία αλλά και την Επιστήμη και την Τέχνη.
Αυτή τι στιγμή, από τις εκδόσεις Ροές έχουμε το Πρώτο μέρος του μεγαλειώδους αυτού έργου, τα βιβλία Α΄και Β΄, και αναμένεται και το Δεύτερο, με τα βιβλία Γ΄και Δ΄. Διακόσια χρόνια μετά τη δημιουργία του το έργο αυτό θα έχει πλέον κυκλοφορηθεί ολόκληρο στην Ελλάδα και θα βρίσκεται στη διάθεση του Έλληνα αναγνώστη. Στον παρόντα πολυτελή και καλαίσθητο τόμο, ο μεταφραστής και σχολιαστής, Δημήτρης Υφαντής θα αναφερθεί στις μεταφραστικές και εκδοτικές περιπέτειες του έργου, καθώς και στα προβλήματα τα οποία αντιμετώπισε ο ίδιος στην προσπάθειά του να μεταφέρει στον σημερινό αναγνώστη ένα κείμενο πυκνό με μακροπερίοδο λόγο, ειδική ορολογία, κείμενα άλλων ενσωματωμένα, αρχαία ελληνικά και λατινικά –δοσμένα και στο πρωτότυπο και σε μετάφραση- καθώς και αγγλικά, γαλλικά, ιταλικά –κατευθείαν σε μετάφραση.
Η ιστορία του βιβλίου.
Ο Κόσμος ως Βούληση και ως Παράσταση γράφτηκε (1814 με 1818) στη Δρέσδη και εκδό θηκε στη Λειψία. Με αυτό το έργο ο Σοπενχάουερ ανακηρύχτηκε υφηγητής στο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου, χωρίς να αποκτήσει αμέσως την απήχηση που απέκτησε αργότερα, παρά τα ευμενή σχόλια του σημαντικού ποιητή Ρίχτερ και του Γκαίτε. Ο Σοπενχάουερ επεξεργάστηκε εκ νέου το έργο και το επανεξέδωσε το 1844 με προσθήκες ελκυστικές και εύληπτες, αλλά και πάλι δεν ευτύχησε. Δεκαπέντε χρόνια μετά, το 1859 προέβη σε νέα έκδοση, η οποία βρήκε επιτέλους ευρύτατη αναγνώριση. Η αντίληψη που επικρατεί σήμερα είναι ότι το έργο πρέπει να επανεκδοθεί αλλά συνυπολογίζοντας και τις δύο προηγούμενες εκδόσεις και επαναξιολογώντας τις αλλαγές που επέφερε ο δημιουργός του.
Το έργο αποτελείται από τέσσερα Βιβλία – κεφάλαια, και ένα Παράρτημα. Στο πρώτο βιβλίο παρουσιάζει την «πρώτη προσέγγιση του κόσμου ως παράστασης» (Γνωσιολογία), στο δεύτερο «του κόσμου ως Βούλησης» (τη φιλοσοφία της φύσης και τη μεταφυσική του), στο τρίτο τη «δεύτερη προσέγγιση του κόσμου ως παράστασης» (αισθητική του φιλοσόφου, μεταφυσική θεωρία περί Τέχνης), στο τέταρτο βιβλίο τη «δεύτερη προσέγγιση του κόσμου ως βούλησης» (ηθική, φιλοσοφία του δικαίου και φιλοσοφία της θρησκείας). Στο παράστημα γίνεται η κριτική της Καντιανής φιλοσοφίας. Υπάρχουν και άλλες υποδιαιρέσεις. Αδρομερώς θα λέγαμε ότι το πρώτο μέρος εκθέτει τη φιλοσοφία και το δεύτερο τις διευκρινίσεις και αναλύσεις.
Τα τέσσερα Μέρη –κεφάλαια, αδρομερώς είναι: Η Αρχή των αποχρώντος λόγου, ήτοι η αρχή του γίγνεσθαι, η αρχή του γιγνώσκειν, η αρχή του Είναι, η αρχή του πράττειν, διότι τίποτα δεν υπάρχει χωρίς λόγο για τον οποίο μάλλον υπάρχει παρά δεν υπάρχει. Και η υπό εξέτασιν αρχή δεν επιδέχεται εξέταση. Στην αρχή του αποχρώντος λόγου υπάγεται και ο χρόνος, όπου εντός του «η μία στιγμή αφανίζει την προηγούμενή της», όπως σοφά έχει θέσει ο Ηράκλειτος.
Ο κόσμος είναι παράσταση. Όλα εξαρτώνται από “αυτό” που βλέπει τον κόσμο. Πρόκειται για μια αλήθεια η οποία έρχεται από τους σοφούς της Ινδίας, με τους οποίους ασχολήθηκε βαθιά ο Σοπενχάουερ, και αποτελεί θεμελιώδη διδασκαλία, η οποία υποστηρίζει πως η ύλη (στερεότητα, διαπερατότητα, εκτατότητα), έχει ουσία αλλά όχι ανεξάρτητη από «την δια του νου αντίληψη» και η αντίληψη αυτή δεν είναι άσχετη από την εμπειρία. Ο κόσμος λοιπόν υπάρχει ως παράσταση αλλά η άποψη αυτή είναι μονόπλευρη. Στο δεύτερο βιβλίο θα άρει αυτή τη μονομέρεια με τον κόσμο ως βούλησηˑ «Ο κόσμος είναι η βούλησή μου». Η βούληση συνιστά την άλλη πλευρά του κόσμου και φορέας του κόσμου είναι το υποκείμενο που γιγνώσκειν τα πάντα. Ο κόσμος αποτελείται από δύο ημίσεα αδιαχώριστα, το αντικείμενο και το υποκείμενο το οποίο υπάρχει μέσα στο κόσμο και δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς αυτόν.
Οι παραστάσεις μας διακρίνονται στο εποπτικό που περιλαμβάνει όλον τον κόσμο και στο αφηρημένο που περιλαμβάνει όλες τις έννοιες. Η ικανότητα που έχει ο άνθρωπος να σχηματίζει έννοιες και που τον κάνει να ξεχωρίζει από όλα τα άλλα ζώα, είναι ο Λόγος, ο οποίος συνιστά το θεμέλιο της ηθικής και πηγή της αρετής, όχι της καντιανής αλλά της στωικής. Ωστόσο, ο Σοπενχάουερ πιστεύει ότι ο Στωικός σοφός δεν απέκτησε «ζωή ή εσωτερική αλήθεια, αλλά παρέμεινε πάντα ανδρείκελο ξύλινο και άκαμπτο».
Ο κόσμος ως βούληση. Εδώ ο Σοπενχάουερ παρουσιάζει τη μεταφυσική του και τις βασικές ιδέες για τη φιλοσοφία της φύσης. Κι ενώ στο πρώτο βιβλίο μιλάει για τις μορφές των παραστάσεων, για το πραγματικό περιεχόμενο τους, γεννάται θέμα ποια είναι η πραγματική τους ουσία και σημασία. Τα μαθηματικά δεν βοηθούν στη λύση του προβλήματος ούτε η φυσική. Έτσι οι παραστάσεις παραμένουν εικόνες χωρίς πραγματική υπόσταση.
Τα ενεργήματα της βούλησης, τώρα, καθορίζονται με αδήριτη αναγκαιότητα από τα κίνητρα. Αλλά και αυτά είναι απλώς η αφορμή για την εκδήλωση της βούλησης. … οι πράξεις κάθε ανθρώπου απορρέουν από τα κίνητρα.
Η απόφανση ότι «η ταυτότητα βούλησης και σώματος σημαίνει δύο πράγματα: α) ότι τα μέρη του σώματος αντιστοιχούν στις βασικές ορέξεις με τις οποίες εκδηλώνεται η βούληση και β) ότι η ατομική σωματική διάπλαση, καθώς και η φυσιογνωμία του προσώπου θα εκφράζουν τον χαρακτήρα του ατομικού ανθρώπου», μας φέρνει στο νου την πλατωνική ρήση Οία η ψυχή τοιάδε και η μορφή. Μας λέει ακόμη ότι η βούληση δεν υπάγεται στην αρχή του αποχρώντος λόγου, είναι ελεύθερη, αλλά καθόλου τα βουλήματά της ή οι πράξεις δεν χαρακτηρίζονται από ελευθερία. Αντιθέτως υπόκεινται στην αδήριτη αναγκαιότητα, όπως και κάθε άλλο φαινόμενο στη φύση. «Παντού στη φύση έριδα, μάχη και εναλλαγή».
