Τρία είναι τα στοιχεία με τα οποία το βιβλίο μας τραβάει το ενδιαφέρον όπως το κουδουνάκι στο πείραμα του Παβλόφ. Πρώτον ο ευφυέστατος εστέτ Όσκαρ Ουάιλντ. Μετά ο τίτλος. Ένα βιβλίο που έχει φάντασμα στις σελίδες του όπως και ένας πύργος στα δώματά του είναι εκ προοιμίου τυχερό. Το τρίτο είναι η δουλειά του Γιώργου Σημηριώτη, ενός από τους πιο σημαντικούς μεταφραστές και σχολιαστές που άφησαν ζωντανό και ανεξάλειπτο το στίγμα τους στον λογοτεχνικό χώρο.

Το βιβλίο μοιράζεται στα δυο.  Στο ένα μέρος ο άξιος μεταφραστής μας προσφέρει ένα πλούσιο εργοβιογραφικό μελέτημα για τον μεγάλο Άγγλο συγγραφέα και στο δεύτερο μέρος μάς δίνει τη μετάφραση του έργου που φέρει και ως τίτλο το βιβλίο. Το φάντασμα του Κάντερβιλ.

Τίτλος λιτός που δεν μας επιτρέπει να καταλάβουμε πού το πάει ο εκκεντρικός  Όσκαρ Ουάιλντ.

Ο συγγραφέας

Ο Oscar Wilde γεννήθηκε στις 16 Οκτωβρίου 1854 στο Δουβλίνο, ήταν γιος του τιμημένου με τον τίτλο του Σερ γιατρού  William Wilde  και της συγγραφέως Jane Wilde. Ο Όσκαρ είναι το δεύτερο από τα τρία παιδιά της οικογένειας,  στα οποία η μητέρα ενεφύσησε την αγάπη για την ποίηση και την αγάπη στο αρχαίο ελληνικό πνεύμα. Στο σπίτι των William και Jane Wilde συχνάζουν επιφανείς προσωπικότητες.

Ο θάνατος της μικρής αδελφής του Όσκαρ Isola στα εννέα της χρόνια τον εμπνέει να γράψει το   Requiescat:

Και τα χρυσά της τα μαλλιά  / Σκουριά θολώνει , / Κι αν ήταν όμορφη και νια / Τώρα είναι σκόνη… / Και πια ν’ ακούσει δεν μπορεί/ Λύρα ωδή,/  Θαμμένη εδ’ όλη μου η ζωή. Κάτω απ’ τη γη.

Φοιτά στο Portora Royal, μετά στο Trinity College, αριστεύει, βραβεύεται και τιμάται με το Χρυσό Μετάλλιο Μπέρκλεϊ, που συνιστά την σημαντικότερη διάκριση για φοιτητή. Εμπνέεται από τον Mahaffy για την Αρχαία Ελλάδα, παίρνει μέρος σε έργο για τον Όμηρο, παρευρίσκεται σε ανασκαφή στο Κατάκολο και σχολιάζει:

«Ναι, ήμουν παρών κατά τη διάρκεια της ανασκαφής, όπου σήκωσαν τον μέγα Απόλλωνα απ’ τον φουσκωμένο ποταμό. Είδα το λευκό τεντωμένο χέρι του να εμφανίζεται πάν’ απ’ το νερό. Το πνεύμα του θεού εξακολουθούσε να ζει μέσα στο μάρμαρο». 

Καθυστερεί έξι μήνες στην Ελλάδα, επιστρέφει κι ολοκληρώνει τις σπουδές του στην Οξφόρδη, εντάσσεται σε καλλιτεχνικές ομάδες, γίνεται μέλος της μασονικής στοάς, προσπαθεί να ανατρέψει τα στερεότυπα στην ηθική, στρέφεται στον καθολικισμό, επιβάλλεται, αλλά και προκαλεί με την κομψή εμφάνισή του,  δημοσιεύει τα ποιήματά του. Το 1881 ξεκινά σειρά ομιλιών στις ΗΠΑ και τον Καναδά για τον Αισθητισμό και οι πενήντα διαλέξεις του τριπλασιάζονται. Η παραμονή του στην Αμερική διαρκεί ένα χρόνο.  Επιστέφει στην Αγγλία ασχολείται με την εσωτερική  διακόσμηση. Διακοσμεί το δωμάτιό του με φτερά παγωνιού, κρίνους και γαλάζιες πορσελάνες. Λένε ότι παρέλασε στην Piccadilly Str. κρατώντας ένα κρίνο….

Η ομορφιά και η ηδονή πρέπει να αντικαταστήσουν  την ηθική, είναι η θέση του. Από το 1883 και έπειτα αρχίζει να ανεβαίνει συγγραφικά, να συνεργάζεται με διάφορα έντυπα της εποχής. Το 1887 γράφει Το Φάντασμα του Κάντερβιλ, όπου με πολύ χιούμορ παρουσιάζει μια αμερικανική οικογένεια που μετακομίζει σε έναν  στοιχειωμένο πύργο. Το έργο θεωρείται σήμα κατατεθέν του βρετανικού χιούμορ.

Από τα σημαντικότατα έργα του είναι Tο Πορτρέτο του Ou.X που μάλλον αφορά τον ηθοποιό Wille Hughes, με τον οποίο ήταν ερωτευμένος ο Σαίξπηρ. Ακολουθεί Το πορτρέτο του Ντόριαν Γκρέι, όπου επιχειρεί να αντιπαραθέσει την ομορφιά στην τέχνη και στην καθημερινότητα. Το έργο δέχτηκε σκληρή κριτική αλλά εκείνος απάντησε πως «όσοι έχουν καλλιτεχνικό πνεύμα θα δουν την Ομορφιά, κι όσοι έχουν έφεση προς τους ηθικούς κανόνες, θα δουν το ηθικό δίδαγμα». Γενικά προκαλεί την κοινωνία και τα έργα του δέχονται αυστηρή κριτική, αλλά  εκείνος απαντά: «το χειρότερο από το να μιλούν άσχημα για σένα είναι να μη μιλούν καθόλου για σένα».

Στα τέλη του 1894 γράφει το καλύτερο έργο της ωριμότητάς του Η σημασία του να είναι κανείς σοβαρός.-The importance of being Ernest.

Και ενώ βρίσκεται στην ακμή του, η ολέθρια σχέση του με τον Λόρδο Alfred Douglas τον οδηγεί στην αντρική πορνεία με νεαρούς από κοινωνικό περιβάλλον που ιδέα δεν είχαν ποιος ήταν ο Ουάιλντ. Ο πατέρας του Douglas τον καταγγέλλει. Δικάζεται και καταδικάζεται σε φυλάκιση στις φυλακές του Reading, όπου έγραψε το συγκλονιστικό De profundis –Εκ βαθέων, γράμμα 50.000 λέξεων απευθυνόμενο στον Douglas, ο οποίος ήταν και η πέτρα του σκανδάλου.  Αποφυλακίστηκε το 1897, ψυχικό και σωματικό ράκος. Φεύγει στο Παρίσι,  όπου και πεθαίνει στις 30 Νοεμβρίου 1900. Στον τάφο βρίσκονται οι στίχοι:

                       Του ελέους το λαγήνι θα γεμίσουμε

                        Ξένοι με το δάκρυ τ’ αλμυρό.

                        Οι απόκληροι γι’ αυτόνε θα θρηνήσουνε

                        Αυτοί που ’χουν το θρήνο αδελφό   

Το 2017 μαζί με  50.000 άλλους που είχαν επίσης καταδικαστεί για τον ίδιο λόγο, απαλλάχτηκε από τις καταδίκες του. Το πρόγραμμα χορήγησης χάριτος είναι γνωστό ως «Νόμος του Turing» και αναφέρεται στον Άγγλο κρυπτογράφο που αποκρυπτογράφησε τον κώδικα των ναζί. Ο Turing αυτοκτόνησε το 1954 για ομοφυλοφιλία.

Το φάντασμα του Κάντερβιλ

Ο Αμερικανός πρεσβευτής κ. Χέραμ Ότις τόλμησε και αγόρασε τη βίλα του Κάντερβιλ παρά τις προειδοποιήσεις ότι υπάρχει φάντασμα (όπως σε όλες τις επιφανείς επαύλεις και πύργους στην Αγγλία). Μάλιστα προτίθεται να πληρώσει και κάτι παραπάνω, για το φάντασμα, διότι στην Αμερική από όπου προέρχεται όλα πληρώνονται και όλα έχουν χρηματικό αντίκρισμα. Όσο για το φάντασμα ο κ. Ότις επιμένει ότι φάντασμα δεν  υπάρχει «και δεν πρόκειται να ανατραπούν οι Νόμοι της Φύσης για το χατίρι της Βρετανικής Αριστοκρατίας», είπε και προχώρησε στην αγορά. 

Αχ αυτοί οι Αμερικάνοι οι στερημένοι της έκτης αίσθησης θα λέγαμε που με ορθό λόγο και με το χρήμα έχουν λύσει όλα τα προβλήματα. Από την άλλη, αχ αυτοί οι Ευρωπαίοι με τους μυστικισμούς τους, τις μεταφυσικές τους  και τα φαντάσματά τους.

Να που ο Όσκαρ Ουάιλντ εδώ μας μεταφέρει κάτι από το μέλλον και την Αγκάθα Κρίστι που θα εξοντώσει κάθε φάντασμα, με τον δικό της ορθολογισμό στα δικά της έργα, και θα λύσει κάθε μυστήριο.

Εν αρχή, είναι ο λεκές από αίμα στο σαλόνι που  όσο κι αν τον πλένεις, αυτός επιμένει να επανεμφανίζεται. Και φυσικά, το φάντασμα που τις νύχτες σέρνει τις αλυσίδες του με πολύ θόρυβο στους διαδρόμους του πύργου, που αγκομαχάει από την κούραση, που μορφάζει από τον πόνο,  που δυσανασχετεί με τους δύο νεαρούς δίδυμους που δεν φοβούνται και το περιπαίζουν ασύστολα…

Το φάντασμα  σκέφτεται να εκδικηθεί.

Τη νύχτα όμως που αναλαμβάνει δράση έρχεται πρόσωπο με πρόσωπο με φάντασμα. Δηλαδή, το φάντασμα βλέπει άλλο φάντασμα. Ο πύργος έχει και άλλο φάντασμα; Ναι και θα συνεργαστούν…

Μέσα σ’ αυτόν τον χαμό ο συγγραφέας μας περιγράφει το χάραμα,σαν να βρίσκεται σε άλλο έργο μεγάλης  ρομαντικής διαθέσεως: «η αυγή άρχισε να αγγίζει τις κορφές με τ’ ασημένια  δάχτυλά της…». Φυσικά τα πάντα μπορούν να συμβαίνουν σε ένα ρομαντικό έργοˑ και φόβος και τρόμος και φαντάσματα που σέρνονται και ασημοδάχτυλες ροδαυγές. Και βέβαια τα πάντα συμβαίνουν τη νύχτα όταν όλοι κοιμούνται. Στόχος τώρα του φαντάσματος είναι κυρίως οι δύο μικροί, οι οποίοι  μέσα στην άγνοιά τους παίζουν με  κάτι που σαν παιδιά θα έπρεπε να φοβούνται. Μα αυτή η νέα εποχή και τα νέα παιδιά έχουν απομυθοποιήσει κάθε μύθο και ένα αξιοπρεπές φάντασμα δεν μπορεί να εμπνεύσει τον ρομαντικό τρόμο! Διότι όταν το φάντασμα μπήκε τη νύχτα στο δωμάτιό τους για να τους τρομάξει, δέχτηκε ένα μπουγέλο με νερό, οι δύο μικροί σκάσανε στα γέλια μέσα στις κουβέρτες τους και το φάντασμα το έβαλε στα πόδια. Γι’ αυτό, τώρα αποφάσισε να περπατάει με λαστιχένιες παντόφλες, κρατούσε και ένα μικρό ντουφέκι, αλλά δεν πρόλαβε να το χρησιμοποιήσει …

Μια μέρα, μάλλον μια νύχτα, που πήγε στο σαλόνι στις 2.15΄ να κοροϊδέψει τα πορτρέτα των Αμερικάνων στον τοίχο , ξεπετάχτηκαν δυο μορφές με τα χέρια πάνω από το κεφάλι φωνάζοντας «Μπου ου ου  ου», ήταν οι δύο μικροί, ενώ ο άλλος αδελφός τους, ο μεγαλύτερος με το όνομα Ουάσιγκον, από την άλλη μεριά, κρατούσε ένα καταβρεχτήρι και το καημένο το φάντασμα για να γλιτώσει χώθηκε στο τζάκι. Ευτυχώς δεν ήταν αναμμένο. Όμως κάτι πρέπει να κάνει για να εκδικηθεί τους Αμερικάνους, οι οποίοι όμως θα πλήρωναν όσο όσο για να έχουν και αυτοί  ένα φάντασμα στο σπίτι τους.

Εν πάση περιπτώσει, ο Όσκαρ Ουάιλντ, με αυτό το διήγημα –παραμύθι, παίζει με τους μύθους, ξέροντας πόση σημασία έχει η κρυμμένη αλήθειά του, χτυπάει τη διαφορά ανάμεσα στους  δύο κόσμους, τον παλαιό και τον νέο  –τη γηραιά Αλβιόνα και την Αμερική- την προσκόλληση σε μύθους και νοοτροπίες,  στη διαφορά  των παλαιών και των νεόπλουτων αλλά  και την αληθινή αγάπη, η οποία δεν εμποδίζεται από τίτλους ευγενείας, εποχές και μόδες. Και όπως σε όλα τα παραμύθια, η αγάπη  λυτρώνει από τα δεσμά, έτσι και τώρα, η αγάπη θα ελευθερώσει το φάντασμα και θα ησυχάσει πια στον τάφο του. Η Αγάπη είναι πιο δυνατή και από τη ζωή και από τον θάνατο και αυτήν θα την προσφέρει η Βιργινία, η δεκαπεντάχρονη κόρη της οικογένειας, η οποία θα συμπονέσει το καημένο το φάντασμα. 

Το φάντασμα του Κάντερβιλ έρχεται να μας ελευθερώσει από τα δεσμά των προκαταλήψεων, να μας δείξει ότι η αγάπη όλα τα μπορεί. Και η ψυχή μας ποτέ δεν θα βρει ησυχία αν δεν συμβιβαστεί με το νέο και το νέο αν δεν αποδεχτεί το παλιό…

Ο Όσκαρ Ουάιλντ έχει καλά καμουφλάρει τις ιδέες του μέσα στα έργα του και όπως πολύ σοφά είπε «όσοι έχουν καλλιτεχνικό πνεύμα θα δουν την Ομορφιά, κι όσοι έχουν έφεση προς τους ηθικούς κανόνες, θα δουν το ηθικό δίδαγμα». Έτσι, παίζοντας, διδάσκοντας, υποδεικνύοντας και ανατρέποντας φέρνει τα πάντα στη σωστή τους θέση. Ο δρόμος που διανύθηκε από την εποχή τους ως τη δική μας έδειξε πόσο σκληρά πλήρωσε την ομορφιά και την ευφυΐα του, αυτός ο λαμπερόςάνθρωπος που θα μπορούσε να είναι ένας σπουδαίος φιλόλογος αλλά προτίμησε να γίνει διάσημος, όπως είπε…  .

Οι εκδόσεις Νίκας έχουν κάνει ένα πολύ καλό άνοιγμα και στη μεγάλη λογοτεχνία, σε έργα γνωστά και επιφανή αλλά και σε άγνωστα σπουδαίων συγγραφέων, επαναφέροντας στο προσκήνιο τις αθάνατες ιδέες τους.