Όσους προέρχονται από αρχοντικούς γονιούς κ α ι τους υποληπτόμαστε κ α ι τους σεβόμαστε, ενώ όσους δεν είναι από καλό σπίτι ούτε τους υποληπτόμαστε ούτε τους σεβόμαστε. Ως προς αυτό, συμπεριφερόμαστε μεταξύ μας σαν βάρβαροι, αφού από τη φύση είμαστε πλασμένοι όλοι σε όλα όμοιοι, ΄Ελληνες και βάρβαροι. Είναι εύκολο να το διαπιστώσουμε αυτό βάσει των πραγμάτων που είναι από τη φύση αναγκαία σε όλους τους ανθρώπους· κ α ι όλοι εξίσου έχουν τη δυνατότητα να τα αποκτήσουν, κ α ι σε σχέση με όλα αυτά κανένας μας δεν διαφέρει ούτε βάρβαρος ούτε ΄Ελληνας· γιατί όλοι αναπνέουμε τον αέρα από το στόμα και τη μύτη και όλοι τρώμε με τα χέρια.

                                                    —

   Η ζωή μοιάζει με ημερήσια σκοπιά, και το μήκος του βίου, σαν να λέμε, με μία μέρα που, μόλις σηκώσαμε τα μάτια στο φως της, παραχωρούμε τη θέση μας στους άλλους που έρχονται μετά από μας.

                                                    —

   Το πρώτο, κατά τη γνώμη μου, ανάμεσα στα ανθρώπινα πράγματα είναι η παιδεία. Γιατί όταν κανείς αρχίσει οποιοδήποτε πράγμα σωστά, είναι φυσικό να είναι σωστή και η κατάληξή του. Εφόσον, πράγματι, ό, τι λογής σπόρο σπείρει κανείς στο χωράφι, τέτοια σοδειά πρέπει να προσδοκά· και σε έναν νέο άνθρωπο, όταν κάποιος σπείρει μέσα του παιδεία αξιόλογη, αυτή ζει και θάλλει σε όλη τη διάρκεια του βίου, και ούτε η βροχή ούτε η αναβροχιά τού τη στερεί.²

                                                     —

    Οι νέες φιλίες είναι αναγκαίες, όμως οι παλαιές είναι ακόμη πιο αναγκαίες.

                                                    —

    Η φροντίδα για έναν γέροντα μοιάζει με τη φροντίδα για ένα παιδί.

                                                    —

   Ωστόσο και η ομόνοια, βέβαια, φαίνεται πως για τις πολιτείες είναι υπέρτατο αγαθό, και πολύ συχνά σ’ αυτές και οι γερουσίες³  και οι διαπρεπείς άνδρες παροτρύνουν τους πολίτες να ομονοούν· και παντού στην Ελλάδα υπάρχει νόμος να ορκίζονται οι πολίτες ότι θα ομονοούν, και παντού ορκίζονται αυτόν τον όρκο. Κι εγώ νομίζω ότι αυτά γίνονται όχι για να κρίνουν και να βραβεύουν τους ίδιους χορούς ⁴ ούτε για να επαινούν τους ίδιους αυλητές ούτε για να χαίρονται με τα ίδια πράγματα, αλλά για να πείθονται στους νόμους. Γιατί, όταν οι πολίτες μένουν πιστοί στους νόμους, οι πόλεις γίνονται και πανίσχυρες και πανευτυχείς· όμως χωρίς ομόνοια, ούτε πόλη μπορεί να κυβερνηθεί καλά ούτε σπίτι να διοικηθεί καλά.

1)Στον Αντιφώντα και στον κατ’ αυτόν ορισμό του χρόνου αναφερθήκαμε στο σχ. 2 του κειμένου μας με θέμα τη λέξη «κόσμος» (28/11/2020). ΄Οσο για τους σοφιστές, βλ. άρθρο μας με θέμα τη φράση «άι στον κόρακα» (15/5/2018).

Η δράση του σοφιστή Αντιφώντα ‒ πρόκειται για διαφορετικό πρόσωπο από τον αττικό ρήτορα Αντιφώντα τον Ραμνούσιο ‒ για τον οποίο πλην των έργων του δεν έχουμε καμία πληροφορία, τοποθετείται στις τελευταίες δεκαετίες του 5^ου αι. π.Χ. Τα έργα που του αποδίδονται και από τα οποία  σώζονται αποσπάσματα είναι η Ἀλήθεια, το Περὶ ὁμονοίας, και με επιφυλάξεις ο Πολιτικός και το Περὶ κρίσεως ὀνείρων.

Ο Αντιφών εκφράζει με τον τελειότερο τρόπο μία από τις σημαντικότερες συμβολές της σοφιστικής στην πρακτική φιλοσοφία, την αντίθεση φύσης-νόμου. Πιστεύει ότι χάσμα αγεφύρωτο χωρίζει τον νόμο από τη φύση, ότι η φύση είναι περισσότερο σύμφωνη με την Αλήθεια παρά ο θεσπισμένος νόμος και ότι οι επιταγές της φύσης είναι αναγκαίες και πρέπει κανείς να τις ακολουθεί, ενώ του νόμου είναι αυθαίρετες. Κατ’ επέκταση, σύμφωνα με το φυσικό δίκαιο κήρυξε την τολμηρή, την επαναστατική για την εποχή του ανθρωπιστική θέση της φυσικής ισότητας όλων των ανθρώπων, πληβείων και αρχόντων, Ελλήνων και βαρβάρων, καταργώντας κάθε κοινωνική και εθνική διάκριση. Φαίνεται ότι έρρεπε προς την απαισιοδοξία, ωστόσο απέδιδε μεγάλη αξία στην παιδεία και τη σύμπνοια ανάμεσα στους πολίτες ως θεμέλιο της πολιτειακής συμβίωσης. Παραδίδεται ότι με την παρηγορητική του τέχνη, την διά λόγου, υποσχόταν στους ανθρώπους να τους θεραπεύσει από την κατάθλιψη ‒ βάσει αυτού, υποστηρίχθηκε η σύγχρονη άποψη ότι ίδρυσε την πρώτη ψυχιατρική κλινική.

2) Και εδώ, στο περί παιδείας απόσπασμα, όπως βλέπουμε, ο Αντιφών επικυρώνει τη γνώμη του προσκομίζοντας παράδειγμα από τη φύση, από τη φυσική καλλιέργεια.

3) Η γερουσία ήταν πολιτικό σώμα εξουσίας συγκροτημένο από γέροντες.

4) Ο λόγος για τους χορούς που είχαν θρησκευτικό και δημόσιο χαρακτήρα όπως, για παράδειγμα, των αττικών δραμάτων. Στο τέλος των θεατρικών αγώνων, ένα από τα βραβεία που απονέμονταν ήταν για τη νίκη του χορού τού δράματος·  δινόταν στον χορηγό, στον πλούσιο πολίτη τον οποίο υποχρέωνε η πόλη να καλύψει τα έξοδα του χορού. Το μνημείο του Λυσικράτους που σώζεται στην ανατολική πλευρά του λόφου της Ακρόπολης είναι χορηγικό· κτίστηκε από τον χορηγό Λυσικράτη για να τιμήσει τη νίκη του σε αγώνα χορού παίδων (334 π. Χ.).