Όταν το περασμένο καλοκαίρι διαβάσαμε στις εφημερίδες ότι πέθανε στις ΗΠΑ όπου ζούσε από το 1991 ο Σεργκέι Χρουστσόφ, γιος του Νικήτα Χρουστσόφ (1894-1971), θυμηθήκαμε την ιστορία που αναφέρει ο Γ. Σεφέρης σχετικά με την επίσκεψη στις ΗΠΑ του σοβιετικού αυτού ηγέτη.

Στον τελευταίο τόμο των ημερολογίων του (Γιώργος Σεφέρης, Μέρες Θ΄, Αθήνα, Ίκαρος 2019, σ. 174-5), ο ποιητής διηγείται ότι όταν επισκέφτηκε στα 1968 το Πίτσμπουργκ των ΗΠΑ, κατά την περιήγησή του στην πόλη άκουσε μια ιστορία από τον ερχομό εκεί του Χρουστσόφ. Την παραθέτει μαζί με τις πρώτες εντυπώσεις του από την πόλη:

«α) το αντίκρισμα της πόλης καθώς βγαίνεις από το τουνέλι: ουρανοξύστες και χτίρια με τη φρεσκάδα του αιφνίδιου, όπως οι αντικατοπτρισμοί στην έρημο· ο συνοδός μας διηγείται πως όταν ο Κρούτσεφ[1] αντίκρισε αυτό το θέαμα, έδειξε τον πιο χτυπητό ουρανοξύστη και ρώτησε:

-Πόσα πατώματα έχει;

-32, τού αποκρίθηκαν.

-Α!, έχουμε ψηλότερα στη Μόσχα, είπε ικανοποιημένος.

Συναγωνισμός Ρωσίας με την Αμερική και ακόμη, όσα και να λέμε, ο εθνικισμός πάει και υποβόσκει παντού», συμπεραίνει με τακτ ο διπλωμάτης-ποιητής.

Θέλοντας να ανακαλύψουμε αν η μικρή αυτή ιστορία ήταν αληθινή, ή αν αποτελεί έναν ακόμη υποθετικό διάλογο στα πλαίσια  του ανταγωνισμού των δυο υπερδυνάμεων της εποχής, αναζητήσαμε στοιχεία που να την επαληθεύουν.

Πράγματι, ο τότε γενικός γραμματέας του Κομμουνιστικού Κόμματος της Σοβιετικής Ένωσης Νικήτα Χρουστσόφ επισκέφτηκε τις ΗΠΑ, αυτό όμως συνέβη εννιά ολόκληρα χρόνια πριν από την επίσκεψη του Γ. Σεφέρη. Φαίνεται όμως ότι ο αντίκτυπος της παρουσίας του εκεί  ήταν ακόμη ενεργός, ενώ γύρω από αυτόν είχαν δημιουργηθεί πολλά ανέκδοτα ή και αστικοί μύθοι.

Το φθινόπωρο του 1959, κι ενώ μαινόταν ο ψυχρός πόλεμος, ο Χρουστσόφ υπήρξε ο πρώτος σοβιετικός ηγέτης που επισκέφτηκε τις ΗΠΑ, ύστερα από πρόσκληση του Αμερικανού προέδρου Ντουάιτ Αϊζενχάουερ. Στο  γεγονός αποδόθηκε πολύ μεγάλη σημασία και από όσα μαρτυρούν τόσο οι αμερικανικές πηγές, όσο και ο ίδιος ο Χρουστσόφ, προκάλεσε κοσμοσυρροή, καθώς το ενδιαφέρον ήταν μεγάλο, ενώ πλήθη από ρεπόρτερς ακολουθούσαν τον σοβιετικό ηγέτη κατά πόδας.

Ήταν ένα υπερατλαντικό ταξίδι αστραπή για τον Χρουστσόφ, αλλά είχε την ευκαιρία να επισκεφτεί χαρακτηριστικά μέρη, όπως τον Λευκό Οίκο, τη Νέα Υόρκη, το Camp David, το Hollywood, το San Francisco, την Iowa και το Pittsburgh. Επικεφαλής μεγάλης διπλωματικής αποστολής, συνοδευόταν και από μέλη της οικογένειάς του, ενώ επιθυμία του ήταν, εκτός από τις πολιτικές συναντήσεις που θα είχε εκεί, να γνωρίσει την «πραγματική» Αμερική. Έτσι, είδε τους ουρανοξύστες στη Ν. Υόρκη και επισκέφτηκε στο Hollywood τα στούντιο της μεγάλης κινηματογραφικής εταιρείας 20^th Century Fox, όπου συνάντησε πολλούς γνωστούς  ηθοποιούς, ανάμεσά τους τη Μαίρυλιν Μονρόε (εικ. 1) και τη Λιζ Τέυλορ. Ήθελε να επισκεφθεί και την Disneyland, αλλά για λόγους ασφαλείας δεν του επετράπη,  πράγμα για το οποίο εξέφρασε τα παράπονά του στους Αμερικανούς συνοδούς του.

Προς το τέλος της περιοδείας του, τις 24 Σεπτεμβρίου, ο σοβιετικός ηγέτης έφτασε στο Πίτσμπουργκ της πολιτείας Πενσυλβάνια.

Εκεί ο δήμαρχος τού παρέδωσε το κλειδί της πόλης, το μόνο που πήρε στην Αμερική. Ο Χρουστσόφ δεν είχε την εμπειρία του Σεφέρη να δει το Fort Pitt Tunnel, «τουνέλι» το αποκαλεί ο ποιητής, κατά την είσοδο στην πόλη, αφού το μνημειώδες αυτό έργο δεν είχε ακόμη ολοκληρωθεί, αλλά τον πήγαν στο Όρος Washington να θαυμάσει από εκεί ψηλά τη θέα της πόλης. Ήταν βράδυ, οι ουρανοξύστες είχαν αναμμένα όλα τα φώτα τους για να εντυπωσιάσουν τον «υψηλό» ξένο και η φωταγωγημένη πόλη άστραφτε κάτω από τον νυχτερινό ουρανό, σύμφωνα με τα ρεπορτάζ της εποχής.(εικ.2)

Το επόμενο πρωί, χιλιάδες κάτοικοι της πόλης βγήκαν να τον καλωσορίσουν, ενώ ήταν και  λίγοι που διαδήλωσαν κατά του σοβιετικού καθεστώτος. Η πόλη του Πίτσμπουργκ ήταν τότε η αμερικάνικη πρωτεύουσα του χάλυβα, αλλά η επίσκεψη του σοβιετικού ηγέτη συνέπεσε με απεργία των συνδικάτων των εργαζομένων. Τελικά, μπόρεσε να επισκεφτεί μόνο ένα εργοστάσιο και να μιλήσει με τους εργαζόμενους, ενώ οι ηγέτες των απεργών συνδικαλιστών εκδήλωσαν εχθρική διάθεση απέναντί του και αρνήθηκαν να τον συναντήσουν, όπως ο ίδιος, ισχυρίστηκε. Σχολιάζοντας αρνητικά αυτή τους την άρνηση, ο Χρουστσόφ  υποθέτει ότι φοβούνται μήπως τους υποπτευθούν για φιλοσοβιετισμό και τους αντιπαραθέτει με τους συνδικαλιστές ηγέτες άλλων χωρών που αφιερώνουν τις προσπάθειές τους στην ταξική πάλη, κάτι που δεν είδε να συμβαίνει στις ΗΠΑ. (βλ. Memoirs of Nikita Khrushchev, τόμ. 3, σ. 122-3)

Ο Χρουστσόφ, κάνοντας τη σύγκριση ανάμεσα στις δύο χώρες, κατέληγε πάντα στην υπεροχή της δικής του, αλλά εξέφρασε και μια θετική γνώμη, όταν εκδήλωσε το θαυμασμό του για το αμερικανικό «hot dog» (εικ. 3) και για τους σιτοβολώνες που επισκέφτηκε στις μεσοδυτικές πολιτείες. Παραδέχτηκε ότι εκεί υπερτερούσαν οι ΗΠΑ σε σχέση με τη σοβιετική ένωση, αλλά διακήρυξε: «Θα σας φτάσουμε, θα σας χαιρετήσουμε και θα σας ξεπεράσουμε».

Ο πρύτανης του Πανεπιστημίου του Πίτσμπουργκ όπου έγιναν  αυτές οι δηλώσεις, τις ερμήνευσε ως πρόκληση για άμιλλα ανάμεσα στις δυο υπερδυνάμεις από την οποία θα μπορούσε να ωφεληθεί όλη η ανθρωπότητα, όπως στη θεραπεία του καρκίνου και των καρδιακών παθήσεων, αλλά και την εξάλειψη των κοινωνικών ανισοτήτων. Κάποιοι άλλοι δεν είχαν την ίδια άποψη και ενοχλήθηκαν από τις δηλώσεις αυτές, ίσως γιατί θυμήθηκαν μια πιο σκληρή και άκομψη φράση που φαίνεται ότι διατύπωσε ο Χρουστσόφ νωρίτερα στη Μόσχα, κατά την επίσκεψη εκεί του Αμερικανού αντιπροέδρου Ρίτσαρντ Νίξον: «Θα σας θάψουμε», είχε πει ο Χρουστσόφ, και κάπως έτσι έληξαν  άδοξα οι περιβόητοι «διαξιφισμοί της κουζίνας» τον Ιούλιο του 1959.

Η ιστορία που αναφέρει ο Σεφέρης σχετικά με τους ουρανοξύστες του Πίτσμπουργκ, δεν φαίνεται να  επιβεβαιώνεται από τις πηγές· και ενώ οι ουρανοξύστες της Νέας Υόρκης δεν εντυπωσίασαν τον σοβιετικό ηγέτη: «εάν έχεις δει έναν ουρανοξύστη, τους έχεις δει όλους», είπε, όταν είδε αυτούς του Πίτσμπουργκ αναφώνησε: «Υπέροχα! Υπέροχα!»

Ο Σεφέρης επιβεβαιώνεται όμως ως προς το συμπέρασμα από αυτή την ιστορία, αφού ο  ανταγωνισμός ανάμεσα στις δύο υπερδυνάμεις θα κυριαρχεί για πολλά χρόνια ακόμα στην πολιτική σκηνή· και είναι αλήθεια ότι το ταξίδι του Χρουστσόφ στην Αμερική το 1959 δεν έφερε ορατά αποτελέσματα αποκλιμάκωσης στις αμερικανοσοβιετικές σχέσεις, πέραν ίσως από την αμοιβαία κατανόηση και την ανθρώπινη επαφή.

Να επισημάνουμε ότι, ενώ ο Χρουστσόφ στα απομνημονεύματά του εκδηλώνει σκεπτικισμό για πολλά αμερικανικά επιτεύγματα, εκφράζεται μάλλον επιδοκιμαστικά για το ντύσιμο των γυναικών, εντυπωσιασμένος που περπατούσαν στους δρόμους με σορτς, μπλου τζηνς και πολύ ελαφριά ενδύματα. Αυτό το βρήκε πρακτικό καθώς το συνέκρινε με τις γυναίκες στην πατρίδα του που κάλυπταν το σώμα τους με βαριά υφάσματα, (βλ. Memoirs of Nikita Khrushchev, ό.π.) μάλλον όμως θαύμασε την γυναικεία ελευθεριότητα, όπως έκανε και με τις μπαλαρίνες του Can Can (εικ. 4) που είδε στο Hollywood, κάτι που δεν ενθουσίασε τη σύζυγό του, όπως αποκάλυψε ο γιος τους Σεργκέι που τους συνόδευε.

Ο νεότερος αυτός γιος του σοβιετικού ηγέτη, μιλώντας για τις εντυπώσεις του από το συγκεκριμένο ταξίδι ήταν πιο αποκαλυπτικός: «Ήταν ένας διαφορετικός κόσμος. Ήταν σαν να ανακαλύψαμε την Αμερική. Ήταν όπως ο Κολόμβος ή οποιοσδήποτε άλλος. Σοκαριστήκαμε με τους ουρανοξύστες, τους δρόμους και τα αυτοκίνητα». (Kyle Kordon, «Interview with Dr. Sergei Khrushchev, 18 Απριλ. 2008», Voces Novae, τόμ. 1, αρ. 1 (2009) 2).

Ο Σεργκέι, γεννημένος το 1935 και τιμημένος με το βραβείο Λένιν υπήρξε σπουδαίος διαστημικός επιστήμονας. Από το 1991 μέχρι τον πρόσφατο θάνατό του εγκαταστάθηκε στις Ηνωμένες Πολιτείες και απέκτησε την αμερικανική υπηκοότητα· εκεί έδινε διαλέξεις στο Πανεπιστήμιο Brown για την ιστορία του «Ψυχρού Πολέμου», ένας από τους ηγέτες του οποίου ήταν και ο πατέρας του.

ΕΙΚΟΝΕΣ (από https://www.google.com/)

1. Η Μαίρυλιν Μονρόε παρακολουθεί τον Ν. Χρουστσόφ στο δείπνο προς τιμήν του στο Hollywood.

2. Το Πίτσμπουργκ φωταγωγημένο.

3. Ο Ν. Χρουστσόφ δοκιμάζει «hot dog».

4. Ο θαυμασμός προς την Shirley MacLaine.

[1] Έτσι αποδιδόταν, λανθασμένα, παλαιότερα στα ελληνικά το όνομα του σοβιετικού ηγέτη.