Ο ενθουσιασμός βρίσκεται στην αρχή πολλών πραγμάτων. Στην αρχή του έρωτα, της τέχνης και της επιστήμης. Ο έρωτας ξεκινάει με το ξάφνιασμα, το θαυμασμό, τον ενθουσιασμό. Όπως και η τέχνη ξεκινάει από τις αισθήσεις. Από κάποια αύρα, ένα αίσθημα που τριγυρίζει το σώμα, την ψυχή και το νου. Και γίνεται βίωμα, γίνεται έκφραση, γίνεται ιδέα. Γίνεται ζωή, έντονη σε όλα τα επίπεδα. Δίνει δύναμη και παίρνει δύναμη. Μια ζωή παράλληλη, που ξεκινάει από τη φύση αλλά μπορεί να γίνει μεταφυσική. Δε θα μιλήσω όμως γι’ αυτήν, αλλά για τον επιστημονικό έρωτα. Αυτός είναι πιο δύσκολος, για να γίνει κατανοητός.

Εδώ το αρχικό ξάφνιασμα, που συγκεντρώνει όλη την προσοχή, σε όλα τα επίπεδα, είναι συχνά μια ανακάλυψη, ένα εύρημα, μια απορία. Είναι η απρόσμενη  χαρά μιας ανακάλυψης, κάποιου ερευνητικού προβλήματος, που σου εμπιστεύτηκε μια ευνοϊκή συγκυρία και τρόπον τινά σε περίμενε εσένα αποκλειστικά, να ασχοληθείς μαζί του, να λύσεις το αίνιγμα του μυστηρίου και να ρίξεις φως στο σκοτεινό πυθμένα του. Για να το πετύχεις, πρέπει να επιστρατεύσεις όχι μόνο μια μεθοδολογική συμπάθεια για το αντικείμενο που επέλεξες, καλύτερα που αυτό σε επέλεξε, αλλά να το ερωτευθείς παράφορα με όλο το είναι σου, να του δοθείς.

Και τότε θα σου δοθεί και αυτό, και κρύπτες και κατακόμβες θα ανοίξουν κάτω από την επιφάνεια, και θα σε πάρει από το χέρι και θα σε ξεναγήσει στα ενδότερα και στα άδυτα των αδύτων. Χωρίς να ερωτευθείς δεν κάνεις επιστήμη. Και αν το έχεις πετύχει μία φορά, θα έρθουν ταπεινά και άλλα προβλήματα που συναντάς καθ’ οδόν και θα σε παρακαλούν να ασχοληθείς μαζί τους, φτάνει να έχεις αφτί να τα ακούσεις.

Και επειδή στις επιστήμες του ανθρώπου τα ερευνητικά προβλήματα είναι ανθρώπινα, αυτά που σε καλούν να ασχοληθείς μαζί τους, ανθρώπινα είναι και δύσκολα μπορείς να αρνηθείς, να αντισταθείς. Και έτσι θα σου φύγει λίγο λίγο ο χρόνος: στα ράφια θα στοιβάζονται τα βιβλία σου και στην κορυφή σου το χιόνι· αυτό που δεν λιώνει πια, μόνο βάφεται.

            Αλλά στην πορεία αυτή θα ανακαλύψεις κάτι άλλο που δεν ήξερες. Ότι ο άνθρωπος έχει απίστευτες δυνάμεις, σχεδόν απεριόριστες, φτάνει να δώσει σ’ αυτές την ευκαιρία να εκδηλωθούν, να αρχίσουν να εκλύονται, φτάνει να τις ανακαλύψει με τον ενθουσιασμό, φτάνει να τις καλλιεργήσει με την αφοσίωση, την ολόψυχη αφιέρωση σ’ ένα θέμα έως την εμμονή και το φανατισμό.

Αρκεί λοιπόν να ερωτευθείς ψυχή τε και σώματι, και τότε θα ανακαλύψεις πως είσαι αστείρευτα δυνατός, πως ο άνθρωπος έχει σχεδόν άπειρη ενέργεια, φτάνει να βρει τον τρόπο να την ξυπνήσει και να τη θέσει σε κίνηση.

Αυτό δεν γίνεται χωρίς έρωτα. Όταν επενδύσεις την ψυχή σου, αφιερώσεις τη νόησή σου, εστιάσεις την προσοχή σου, τότε αρχίζουν τα πράγματα να σου μιλούν, να ανοίγονται στην προσοχή και τη συμπάθεια, να σου εμπιστεύονται τον καημό τους.

Αυτή η μυσταγωγία της επικοινωνίας με τα πράγματα και τα θέματα κάνει την έρευνα τόσο υπέροχα ικανοποιητική, που σε γεμίζει χαρά και γνώση, φως και ευγνωμοσύνη· και είναι διαδικασία μυητική στην ουσία της ζωής. Και όποιος έχει πιει μια φορά από αυτό το κρασί το δυνατό, το μεθυστικό, θα ξαναπιεί, και αλκοολικός θα γίνει και θα μείνει. Αυτή η μέθη είναι διά βίου. Όπως η τέχνη είναι μια αρρώστια, έτσι και η επιστήμη· τέχνη είναι κι αυτή. Και άλλη θεραπεία δεν έχει ο άρρωστος παρά να αρρωστήσει πάλι. Και τα ράφια γεμίζουν και τρέχουν οι αριθμοί.

            Αλλά δε θέλω να μιλήσω για τον εαυτό μου. Ούτε να προτρέψω τους νέους επιστήμονες να ακολουθήσουν το παράδειγμά μου. Δεν είναι όλοι οι άνθρωποι ίδιοι. Απλώς να έχετε εμπιστοσύνη στις δυνάμεις σας· υπάρχουν, απλώς δεν το ξέρετε. Και μπορείτε να τις κινητοποιήσετε με τον ενθουσιασμό σας, με την αγάπη σ’ αυτό που κάνετε. Είστε προνομιούχοι. Ασχολείστε με κάτι, στο οποίο μπορείτε να επενδύσετε ολόκληρα κομμάτια ψυχής. Ποιος, στο σημερινό κόσμο, έχει το προνόμιο αυτό, όπου η αποξένωση και η απομάγευση έχει κλονίσει και το ίδιο το νόημα της ζωής; Για το νόημα της ζωής δεν φροντίζει η φύση, οι άνθρωποι πρέπει να το βρουν μόνοι τους. Καλύτερα: να το δημιουργήσουν. Δοθείτε λοιπόν σ’ αυτόν τον έρωτα της επιστήμης και της τέχνης, τότε θα επιτύχετε, τουλάχιστον τη δική σας ικανοποίηση. Ποιος μπορεί να πει σήμερα, ότι είναι ικανοποιημένος με αυτό που κάνει; Εσείς μπορείτε. Έχετε τη δυνατότητα. Και αυτό είναι ευλογία και νόημα ζωής. Ακούστε την εσωτερική σας φωνή. Kαι μη φοβάστε τη δουλειά. Είναι μεγάλος γιατρός και αλάνθαστη θεραπεία.

Και όσοι διδάσκετε, έχετε ένα άλλο μεγάλο δώρο: τη συναναστροφή με νέους ανθρώπους, στη φάση που χτίζουν τον εαυτό τους σπίτι, καλύβα ή παλάτι, και είναι εύπλαστος πηλός, στον οποίο κάθε δάσκαλος αφήνει το αποτύπωμά του. Και μπορεί να σας διακατέχει διαχρονικά το άγχος του μαθήματος, αλλά μην ξεχνάτε: ό, τι πείτε και το πώς το λέτε εγγράφεται στη δεκτική ψυχή και την αισθηματική μνήμη. Και θα συναντήσετε κάποτε τους μαθητές  στο δρόμο, θα σας σταματήσουν, άγνωστοι πλέον, και θα σας πουν πόσο τους άρεσε το μάθημά σας, πόσο το θυμούνται και πόσο ωφελήθηκαν από τις συμβουλές σας. Και δεν μετράει τόσο το περιεχόμενο παρά η συμπεριφορά. Και αυτό είναι η υπέρτατη ικανοποίηση, του δασκάλου. Ο συγγραφέας δεν είναι τόσο τυχερός· σπάνια γνωρίζει τους αναγνώστες του.