“Όταν με βρήκε ο λύκος» τιτλοφορείται το καινούργιο βιβλίο, μυθιστόρημα, της Μαρίας Ψωμά-Πετρίδου. Η έκδοση ανήκει στις εκδόσεις «Τύρφη» και το εξώφυλλο του βιβλίου κοσμεί η πρόταση του Απόστολου Ρίζου.

Έχει ενδιαφέρον να εξετάσει κανείς τη σχέση που αυτομάτως προκύπτει από τη σύγκριση του πρώτου βιβλίου, συλλογή διηγημάτων, της Μαρίας Ψωμά-Πετρίδου με τον «προφητικό» τίτλο «Και να βρεθεί θα με κυνηγάει» και του καινούργιου της βιβλίου με τον δίσημο και διφορούμενο τίτλο «Όταν με βρήκε ο λύκος». Δίσημο και διφορούμενο, γιατί εγείρει μια σειρά από ερωτήματα: Ποιος είναι τελικά ο λύκος; Λύκος είναι ο στυγνός και στυγερός θύτης της ζωής των άλλων; Μήπως ακατανίκητος λύκος είναι ο μεγάλος φόβος μέσα μας; Έρχεται τυχαία και απροσκάλεστος αυτός; Μήπως την έψαχνε και τη βρήκε, όπως υποδηλώνεται στον τίτλο του βιβλίου, ο επίμονος και εκδικητικός λύκος; Μήπως η ίδια, πάσχουσα ηρωίδα, τον ανέσυρε, τον κάλεσε και τον προκάλεσε στη συντελεσμένη ώρα, ενώ τον είχε απωθημένο, κρυμμένο, φυλαγμένο μέσα της; Μήπως δηλαδή, την από καιρό προετοιμασμένη κρίσιμη ώρα και στιγμή, σε μια καταβύθιση σε βάθος ψυχής, τον ανέσυρε και τον προκάλεσε η Ερατώ, η ηρωίδα του μυθιστορήματος, έτοιμη πια, να αναμετρηθεί μαζί του στα αλώνια μιας πάλης επιβίωσης, ύπαρξης και ζωής; Όπως και να απαντήσει κανείς σ’ αυτά τα ερωτήματα το βέβαιο είναι ότι τελικά επαληθεύεται ο πρόδρομος τίτλος του πρώτου βιβλίου της «Και να βρεθεί θα με κυνηγάει». Και επαληθεύεται, γιατί ο κακός λύκος βρέθηκε –ποτέ δεν έφυγε- και είναι εδώ, στο τώρα και πάντα ήταν παρών, εδώ στο τώρα, και πάντα θα στοχοποιεί ανελέητα την ύπαρξή της, θα σημαδεύει εκδικητικά το κέντρο της ψυχής της, θα την κυνηγά αυτήν, το κατακερματισμένο θύμα του

Με την πρώτη ματιά διαπιστώνει αμέσως ο αναγνώστης ότι το ερέθισμα και η αφορμή της συγγραφής του βιβλίου είναι η ενδοοικογενειακή, έμφυλη βία. Πιο συγκεκριμένα αναδύεται σε όλη τη διάρκεια της ανάγνωσης το ισόβιο, ανήκεστο τραύμα, δημιούργημα αυτής της βίας, που σημαδεύει και στιγματίζει όλη τη μετά ζωή και σχεδόν συγχρόνως αναδύεται ο μεγάλος, βαθιά απωθημένος φόβος, δημιούργημα πάλι αυτής της βίας, αυτός ο πολύ δύσκολα διαχειριζόμενος ισόβιος φόβος που σπάνια επουλώνεται και που περιέχει και περικλείει όλη μας την ύπαρξη.

Η τραυματική, προσωπική εμπειρία, το συνταρακτικό βίωμα, το από παλιά βιωμένο επαναλειπτικά τραύμα, που γίνεται απαράγραπτη μνήμη και γι’ αυτό μια μνήμη που έχει τον λόγο της στο παρόν, στον ενεστώτα χρόνο, που σημαδεύει απαραχάρακτα το σήμερα και που προορίζει, προσδιορίζει με τον σφιχτό εναγκαλισμό της το μέλλον. Τελικά θα μπορούσε ίσως να δει κανείς σ’ αυτήν την εμμένουσα μνήμη, σε ένα άλλο επίπεδο, περισσότερο ψυχολογικής και ψυχαναλυτικής ανάγνωσης, ένα τραγικό «κέρδος»: πώς αυτή η ζωντανή, παρούσα μνήμη του τραύματος, που επιμένει και εισχωρεί σε όλες τις φανερές και κρυφές πλευρές της ζωής και που επιζητά την αναγκαία κάθαρση που λυτρώνει και τη λύτρωση που απελευθερώνει, όταν η λήθη αποδεικνύεται άτοπη, άοπλη, φτωχή και ανίσχυρη, πώς εγκαλεί σε μια τελική, τραγική, αναμέτρηση ύπαρξης και επιβίωσης, σε μια κυριολεκτική ή συμβολική αναμέτρηση της ζωής με τον θάνατο.

Το ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της λογοτεχνικής γραφής της Μαρίας Ψωμά-Πετρίδου είναι η πολλαπλή χρήση της ανάληψης ως τρόπου αφήγησης. Κατά τα άλλα η μυθιστορηματική γραφή της δομείται πάνω στο δίπολο του τώρα και του χθες. Οι αναλήψεις, οι αναδρομικές αφηγήσεις δηλαδή και το πρόταγμά τους στην αφηγηματική τεχνική της συγγραφέως δίνουν τη δυνατότητα της συνομιλίας, της διαπλοκής και της διαπάλης τους με τις δραματικά διατυπωμένες καταστάσεις του σήμερα και είναι σαν να χρησιμοποιούνται βοηθητικά και ενισχυτικά στην εδραίωση της μεγάλης απόφασης που δεν είναι άλλη από το να αντιμετωπίσει η κειμενική ηρωίδα τον λύκο της και να νικήσει τον μεγάλο φόβο.

Η συγγραφέας ονομάζει την ηρωίδα της Ερατώ, προστάτιδα της λυρικής ποίησης, της ποίησης γενικότερα, της τέχνης δηλαδή. Τα σημαινόμενα ορατά και σαφή: η τέχνη, δηλαδή η ευαισθησία, η φαντασία, το όνειρο. Η Ερατώ αντιμέτωπη με τη σκληρή πραγματικότητα, με έναν Αχιλλέα, πρώτο πολεμιστή σε όλη την Ιστορία, με τα σημαινόμενά του επίσης ορατά και σαφή: ο πόλεμος, η επιθετικότητα, ο ωμός ρεαλισμός, η κυριαρχία. Ποιος άραγε θα επικρατήσει σ’ αυτήν τη μάχη; Η καθημερινότητά μας, η ίδια η ζωή μας δίνει τη δική της απάντηση˙ βιώνουμε όλοι καθημερινά την ασχήμια της. Όμως! Το βιβλίο της Μαρίας Ψωμά-Πετρίδου -θέλω να πιστεύω- με επίγνωση υπονοεί και υποδηλώνει τη δικιά του λύση, που ίσως είναι και η μοναδική: είναι το μέλλον που έρχεται και λέγεται καινούργια ζωή και είναι η Ζωή με ζήτα κεφαλαίο, παιδί ακόμη που μεγαλώνει και υπόσχεται…

Η γραφή της Μαρίας Ψωμά-Πετρίδου χαρακτηρίζεται από την πρόθεσή της να αναμετρηθεί, να παλέψει σώμα με σώμα, να αντιπαλέψει μια μακρά περίοδο του παρελθόντος, που ενώ εκκινεί καταγράφοντας στιγμιότυπα του παρελθόντος –η γραφή έτσι κι αλλιώς εξ ορισμού συστήνει μια πράξη συντελεσμένη- τα προβάλλει στο παρόν και στο τώρα. Καταγράφοντάς τα όμως, στους αναστοχαστικούς προσδιορισμούς και στους καθαρτικούς απολεπισμούς του τώρα, συστήνει έναν ενδιαφέροντα τρόπο ενηλικίωσης -δεν γνωρίζω, αν υπάρχει άλλος τρόπος ενηλικίωσης- που ανασκάπτει και προκαλεί τον μέσα μας φόβο, που θέλει να κοιτάξει κατάματα και να αντιμετωπίσει τον ιδιαίτερα δύσκολα διαχειριζόμενο ισόβιο δικό μας φόβο, που θέλει να γνωρίσει και να αναγνωρίσει τον άγριο λύκο που εγκαθίσταται μέσα μας και προσπαθεί να πολιορκήσει, να κυριεύσει, να καταδυναστεύσει, να αφοπλίσει τα δικά μας εσωτερικά και εσώτερα τοπία άμυνας και αντίστασης.
Με τον τρόπο αυτόν η συγγραφέας, εδώ η ηρωίδα και συγγραφέας του μυθιστορήματος, ως σκεπτόμενος άνθρωπος προσπαθεί να αναστοχαστεί και να συνομιλήσει δημιουργικά με την εμπειρία της ζωής του και νοηματοδοτώντας την μαθαίνει να μεγαλώνει, να ενηλικιώνεται, να συγκροτεί την ταυτότητά του. Τότε ο δημιουργός, οιστρηλατούμενος από τη θεία μανία, στις καλύτερές του δημιουργικές στιγμές -είναι σπάνιες αυτές- με σεβασμό στην καταγωγική του προέλευση και ταπεινός στις επιδιώξεις του καταφέρνει και μεταπλάθει και μετουσιώνει αυτήν την εμπειρία της ζωής του σε Τέχνη, μια Τέχνη που διεκδικεί να ορίζεται ως ένα «σημείο αναγνωρίσεως», αυθεντικό και αναζητητικό, του δεύτερου και τρίτου βάθους ψυχής.

Η Μαρία Ψωμά-Πετρίδου τόλμησε να αναμετρηθεί με ένα δύσκολο και ευαίσθητο υλικό και μας παρέδωσε ένα γενναίο, ώριμο λογοτεχνικό έργο που αξίζει να διαβαστεί και να εκτιμηθεί ανάλογα.

Ο Βασίλης Γ. Χατζηβασιλείου είναι Φιλόλογος.