Αυτές οι δύο εκφράσεις του καθημερινού μας λόγου έχουν φθάσει ώς τις μέρες μας από τους αρχαίους χρόνους.
Και πρώτα η φράση ἄγω καὶ φέρω (ἄγομαι καὶφέρομαι στην παθητική διάθεση των ρημάτων), που τη χρησιμοποιούμε σήμερα για άνθρωπο με ανίσχυρη βούληση και σημαίνει επιβάλλω πλήρως τη θέλησή μου σε αυτόν, τον κατευθύνω. Συναποτελείται από το ρήμα ἄγω,1 που έχει τη σημασία τού οδηγώ, μεταφέρω, και η χρήση του συνήθως συνδεόταν με έμψυχα όντα, και το φέρω, που λεγόταν για άψυχα αντικείμενα. Ἄγω καὶ φέρω λοιπόν σήμαινε λεηλατώ, αρπάζω, με το ἄγω να αναφέρεται σε ανθρώπους και ζώα και το φέρω σε άψυχα πράγματα.
Με τη σημερινή μεταφορική σημασία βρίσκουμε τη φράση σε ένα έργο του Λουκιανού, όπως θα δούμε στο απόσπασμα που θα μας απασχολήσει παρακάτω.
Η δεύτερη έκφραση «τραβώ» ή «σέρνω κάποιον από τη μύτη» είναι συνώνυμη της πρώτης, σημαίνει επίσης κάνω κάποιον ό,τι θέλω, τον έχω άβουλο όργανό μου, και η διατύπωσή της στην αρχαία ελληνική είναι: ἕλκω2 τῆς ῥινός 2. Θα τη δούμε και αυτή στο ίδιο απόσπασμα.
Για τον Λουκιανό, τον σπουδαίο Σύρο συγγραφέα, έχουμε μιλήσει σε προηγούμενα κείμενά μας ( 20/12/2017 και 10/12/2018). Στους περίφημους Διαλόγους του ανήκουν και 26 με τον τίτλο Θεῶν διάλογοι. Σε αυτούς ο Λουκιανός διασύρει με τρόπο ευτράπελο τους θεούς του Ολύμπου, τους οποίους παρουσιάζει απατεώνες, ψεύτες, κατεργάρηδες, μοιχούς, κλέφτες ― ο εμπαιγμός της αρχαίας ελληνικής μυθολογίας έβρισκε πρόσφορο έδαφος στην εποχή του (2ος αι. μ. Χ.), εποχή που η πίστη προς τους αρχαίους θεούς είχε πλέον κλονιστεί.
Σε έναν από αυτούς τους Διαλόγους, τον επιγραφόμενο ΗΡΑΣ ΚΑΙ ΔΙΟΣ, η θεά ΄Ηρα αποκαλύπτει ενοχλημένη και προσβεβλημένη στον σύζυγό της, τον Δία, ότι ο αναίσχυντος Ιξίων4 τόλμησε να την πολιορκήσει και του ζητά να τον τιμωρήσει. Ο Δίας φαίνεται προς στιγμήν να αγανακτεί γι’ αυτόν «τον καταραμένο» που μάλιστα τον έχει και ομοτράπεζό του, αλλά τον καταλαβαίνει, όπως λέει, αφού πίνοντας το θείο νέκταρ και βλέποντας ουράνιες ομορφιές (φιλοφρόνηση προς τη ζηλότυπη σύζυγο…) αιχμαλωτίστηκε από τον έρωτα. Και συνεχίζει, «τον έρωτα που είναι ισχυρός και βίαιος και κυβερνάει όχι μόνο τους ανθρώπους, αλλά μερικές φορές κι εμάς τους ίδιους».
Και τότε η ΄Ηρα, που του τα ’χει μαζεμένα, του λέει ‒ ακολουθεί η συνέχεια στο πρωτότυπο:
ΗΡΑ. Σοῦ μὲν καὶ πάνυ οὗτός γε δεσπότης ἐστὶ καὶ
ἄγει σε καὶ φέρει τῆς ῥινός, φασίν, ἕλκων, καὶ σὺ ἕπῃ αὐτῷ
ἔνθα ἂν ἡγῆταί σοι, καὶ ἀλλάττῃ ῥᾳδίως ἐς ὅ τι ἂν κελεύσῃ,
καὶ ὅλως κτῆμα καὶ παιδιὰ τοῦ ἔρωτος σύ γε·
Σε μετάφραση
ΗΡΑ. Εσένα πάντως, το δίχως άλλο, αυτός σε διαφεντεύει, και μάλιστα πολύ,
και σε άγει και σε φέρει και σε τραβάει, όπως λένε, απ’ τη μύτη·
κι ελόγου σου πας από πίσω του όπου αυτός σε οδηγεί,
κι αλλάζεις εύκολα5 σε ό,τι σε προστάξει και έχεις γίνει, βέβαια,
πέρα για πέρα κτήμα και παίγνιο του έρωτα.
Και, όπως κάθε γυναίκα που τιμώντας το φύλο της δεν ξεχνά τα παραστρατήματα του συντρόφου της όσα χρόνια και να περάσουν, προσθέτει: « Και τώρα ξέρω γιατί τον συγχωρείς, επειδή κι εσύ κάποτε τον κεράτωσες με τη γυναίκα του, που σου γέννησε τον Πειρίθοο».6
Κλασική γυναικεία επιτίμηση.
Και ο Δίας: « Ακόμη θυμάσαι εσύ εκείνα που ’κανα, αν εγώ κατέβηκα στη γη και διασκέδασα λιγουλάκι;!»
Κλασική, κλασικότατη αντρική αντίδραση.
Σημειώσεις
1) Ομόρριζες του ρήματος είναι οι λέξεις: ἀγωγή, διαγωγή, παραγωγή, συναγωγή, ἀπαγωγή, μεταγωγή, ἀγωγός, παιδαγωγός, ἀγών, ἄγημα, ἀγέλη, παρείσακτος (← παρ-εισ-άγω), τα σύνθετα με δεύτερο συνθετικό το – αγὸς ή – ηγός: λοχαγός, στρατηγός, χορηγός, οὐραγός, ξεναγός, τα μεταγενέστερα πλοηγός, προακτέος, σύναξις, παρθεναγωγείο, υδραγωγείο κ. ά.
2) Ἕλκω σημαίνει σύρω, τραβώ. Ομόρριζα: ἕλξις, ὁλκή, ὁλκός, ἐμβρυουλκός, ῥυμουλκῶ, ρυμουλκό, ἑλκύω, ἑλκυστικός, διελκυστίνδα, ανελκυστήρας κ. ά.
3) Από το ῥίς-νὸς= μύτη, προέρχονται οι λέξεις: ῥινόκερως, ρινικός, ρινίτιδα και τα σύνθετα με πρώτο συνθετικό το ρινο- ( ρινορραγία, ρινοφάρυγγας, ρινολαρυγγικός κ. ά).
4) Ο Ιξίων ήταν βασιλιάς των Λαπιθών, μυθικού λαού της Θεσσαλίας. Σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση δολοφόνησε τον πεθερό του ρίχνοντάς τον σε λάκκο με αναμμένα κάρβουνα. Οι θεοί ήθελαν να τον τιμωρήσουν, αλλά τον ευσπλαχνίστηκε ο Δίας, τον έκανε αθάνατο και τον ανέβασε στον ΄Ολυμπο, όπου συνέβη το εν λόγω περιστατικό με την ΄Ηρα. ΄Όταν το έμαθε ο Δίας, θέλοντας να βεβαιωθεί για την ασέβεια του Ιξίονα, έφτιαξε ένα ομοίωμα της ΄Ηρας από σύννεφο. Ο Ιξίων το βίασε, και από αυτή την επαφή γεννήθηκε ο Κένταυρος. Ο πατέρας των θεών οργίστηκε και τιμώρησε τον Ιξίονα καταδικάζοντάς τον να περιστρέφεται στον ΄Αδη αιώνια δεμένος επάνω σε φλεγόμενο τροχό.
5) Αναφορά της ΄Ηρας στις μεταμορφώσεις του Δία όταν έσμιγε με θνητές.
6) Κατά μία άλλη εκδοχή, ο Πειρίθοος ή Πειρίθους ήταν γιος του Δία από την κόρη τού Ιξίονα. Παροιμιώδης έγινε η φιλία του με τον Θησέα.
