Η ελληνική γλώσσα έχει δημιουργήσει έναν μεγάλο αριθμό λέξεων από το ουσιαστικό ἄνθος, απλών και σύνθετων. Εξ αυτών πολλές είναι σε συνεχή χρήση από τους αρχαίους χρόνους μέχρι σήμερα, άλλες κατασκεύασε η Νέα Ελληνική, κάποιες όμως της Αρχαίας Ελληνικής, τις οποίες αγαπούμε ιδιαίτερα για τη μουσικότητα και την ομορφιά τους ή για την τόλμη και την πρωτοτυπία τους, δυστυχώς, δεν έχουν διασωθεί ώς τις μέρες μας. Ήδη έχουμε κάνει λόγο σε παλαιότερα κείμενα για τα ρήματα ἐπανθέω – ἐξανθέω (10/6/2019) και τη λέξη ἀνθοσμίας – μαζί με το επίθετο ἀερσίνοος (1/3/2020) – η οποία συνοδεύει το ουσιαστικό οἶνος και δηλώνει το κρασί που αναδίδει ευωδία ανθέων, που μοσχοβολά.
Συνεχίζουμε την παρουσίαση ορισμένων από αυτές τις λέξεις, ανασύροντας και πάλι από πάνω τους το πέπλο της λήθης – όπως συνηθίζουμε στην παρούσα ενότητα του αρχαίου ποιητικού λεξιλογίου – για να τις γνωρίσετε και να μοιραστείτε μαζί μου την τερπνότητα της ποιητικότητάς τους.
Και κατά πρώτον, το σύνθετο επίθετο ἀνθεμόρρυτος,-ον (← ἄνθος + ῥέω), το οποίο δηλώνει τον ρέοντα από άνθη, και θα δούμε πώς το χρησιμοποιεί ο Ευριπίδης σε έναν στίχο της τραγωδίας του Ἰφιγένεια ἡ ἐν Ταύροις. Και ποιο μπορεί να είναι αυτό που ρέει, πηγάζει από άνθη; Μα το μέλι, ναι, ο χυμός των λουλουδιών που καταπίνει η μέλισσα και, στη συνέχεια, όταν επιστρέψει στην κυψέλη τον εξεμεί.
Σχετικά με τη μέλισσα, έχουμε ξεχωρίσει άλλα δύο ωραιότατα επίθετα, επίσης σύνθετα, που τη συνοδεύουν: το ἀνθοδίαιτος,-ον, το οποίο σημαίνει την τρεφόμενη από άνθη, και το ἀνθεμουργός, -όν, το οποίο δηλώνει αυτήν που απεργάζεται το μέλι από τα άνθη.
Συνθέτοντας ο ποιητής Μελέαγρος (135-50 π. Χ.) ένα ερωτικό επίγραμμα για τη μεγάλη του αγάπη, την Ηλιοδώρα (Παλατινή Ανθολογία V, 163), αρχίζει ως εξής:
Ἀνθοδίαιτε μέλισσα, τί μοι χροὸς Ἡλιοδώρας
ψαύεις, ἐκπρολιποῦσ’ εἰαρινὰς κάλυκας;
[…]
Σε μετάφραση
Μέλισσα, εσύ που απ’ τα άνθη την τροφή σου παίρνεις,
γιατί το δέρμα της Ηλιοδώρας μού το ψαύεις
εγκαταλείποντας της άνοιξης τα λούλουδα;
Και στους Πέρσες του Αισχύλου, στις σπονδές που φέρνει η ΄Ατοσσα για να προσφέρει στον τάφο του Δαρείου συμπεριλαμβάνεται […] τῆς τ’ ἀνθεμουργοῦ στάγμα, παμφαὲς μέλι, […], δηλαδή, «και το απόσταγμα αυτής που εργάζεται στα άνθη επάνω, το μέλι το ολόλαμπρο».
Για το τέλος αφήσαμε το μελωδικό επίθετο ἀνθεμόεις,-εσσα,-εν, που αναφερόμενο σε τόπο σημαίνει τον γεμάτο από άνθη, τον ανθόσπαρτο. Στη Θεογονία του ο Ησίοδος μιλώντας για τους άστατους καταστροφικούς ανέμους, γράφει πως λυσσομανούν στις θάλασσες καταστρέφοντας πλοία και ναύτες και προσθέτει:
[…]
αἳ δ’ αὖ καὶ κατὰ γαῖαν ἀπείριτον ἀνθεμόεσσαν
ἔργ’ ἐρατὰ φθείρουσι χαμαιγενέων ἀνθρώπων
[…]
Σε μετάφραση
αλλά και στην απέραντη ανθοσπαρμένη γη
φθείρουν τα έργα τα λαμπρά των χαμογέννητων ανθρώπων
[…]
Ας γυρίσουμε όμως στην Ἰφιγένεια τὴν ἐν Ταύροις και στον πλούσιο σε λυρισμό στίχο που μας ενδιαφέρει.
Ο Ορέστης και ο Πυλάδης έχουν φθάσει στην Ταυρίδα όπου βρίσκεται η αδελφή του πρώτου, η Ιφιγένεια, που την μετέφερε εκεί η ΄Αρτεμη, αφού την έσωσε από τη θυσία στην Αυλίδα, και την τοποθέτησε ιέρεια στον ναό της. Τους έχουν πιάσει και οδηγήσει δέσμιους μπροστά στην Ιφιγένεια – τα δύο αδέλφια δεν αναγνωρίζονται – η οποία έδωσε εντολή να γίνουν οι προετοιμασίες για να θυσιαστούν οι δύο νέοι στη θεά. Καθώς όμως πληροφορείται από τον Ορέστη ότι είναι Αργείος, ότι η Τροία έπεσε, ότι ο Αγαμέμνων δολοφονήθηκε από τη γυναίκα του και ότι για εκδίκηση τη σκότωσε με τη σειρά του ο ίδιος της ο γιος ο οποίος ζει, συλλαμβάνει μια ιδέα: να του χαρίσει τη ζωή, για να επιστρέψει στην Ελλάδα μεταφέροντας μία επιστολή προς τους δικούς της, όπως του λέει, στο ΄Αργος. Αλλά ο Ορέστης προτιμάει να θυσιαστεί ο ίδιος και να ελευθερωθεί ο φίλος του, ο Πυλάδης, για να φέρει αυτός εις πέρας την αποστολή στο ΄Αργος. Η Ιφιγένεια συμφωνεί, και ο Ορέστης τη ρωτά για τον τρόπο που θα πεθάνει, επικαλούμενος την αδελφή του (τραγική ειρωνεία) που δεν θα είναι εκεί να τον νεκροστολίσει. Η Ιφιγένεια τον πληροφορεί πως (μετά τη σφαγή του) θα οδηγηθεί στην πυρά και ακολούθως θα ριχτεί σε χάσμα βράχου, του υπόσχεται όμως ότι, επειδή είναι Αργείος, θα του παράσχει όση μεταθανάτια φροντίδα μπορεί και διευκρινίζει – παραθέτουμε τους στ. 632-635:
Πολύν τε γάρ σοι κόσμον ἐνθήσω τάφῳ,
ξανθῷ τ’ ἐλαίῳ σῶμα σὸν κατασβέσω,
καὶ τῆς ὀρείας ἀνθεμόρρυτον γάνος
ξουθῆς μελίσσης ἐς πυρὰν βαλῶ σέθεν.
Σε μετάφραση
Πολλά στολίσματα μέσα στον τάφο σου θα βάλω
και με ξανθό θα κατασβέσω λάδι (το κόρωμα)
απ’ τα οστά του σώματός σου, και της ξανθόμαυρης
βουνίσιας μέλισσας το ανθοστάλακτο αναγάλλιασμα
στη νεκρική πυρά σου θε να ρίξω.
