Το περί ου ο λόγος ουσιαστικό διατηρήθηκε αναλλοίωτο και ως προς τη μορφή και ως προς το νόημά του από την αρχαιότητα μέχρι τις μέρες μας. Ἀποδυτήριον λεγόταν ο χώρος του λουτρού ή της παλαίστρας, μια σκεπαστή εξέδρα όπου γδύνονταν εκείνοι που επρόκειτο να λουστούν ή να αγωνιστούν.
Η λέξη αυτή ‒ εδώ θα την παρουσιάσουμε σε ένα απόσπασμα από τον πλατωνικό διάλογο Εὐθύδημο ‒ προέρχεται από το ρήμα ἀπο-δύω= ξεγυμνώνω, ἀπο-δύομαι= γδύνομαι. Αντίθετό του είναι το ἐν-δύω, ἐν-δύομαι, από το οποίο παράγεται το ἔν-δυμα, η ἔν-δυσις και το μεσαιωνικό ντύνω. Από δε το ρήμα ἐκ-δύω, ἐκ-δύνω προήλθε το επίσης μεσαιωνικό ἐγδύνω→ γδύνω. ΄Ολες αυτές οι σύνθετες λέξεις έχουν ως δεύτερο συνθετικό το ρήμα δύω -ομαι, που σημαίνει εισέρχομαι, βυθίζομαι ( εξού δύσις, δύτης ) και στην περίπτωση του ντυσίματος, εισέρχομαι στο ρούχο, βάζω ρούχο (δῦ χιτῶνα διαβάζουμε στην Ἰλιάδα, δηλαδή ντύθηκε τον χιτώνα).
Η παλαίστρα, στην οποία ανήκε το ἀποδυτήριον, ήταν ο χώρος όπου ασκούνταν οι παλαιστές και αποτελούσε άλλοτε τμήμα του γυμνασίου, του γυμναστηρίου, και άλλοτε ανεξάρτητο οικοδόμημα. Η κλασική παλαίστρα είχε στο κέντρο της αυλή, γύρω από την οποία ήταν διευθετημένες αίθουσες και δωμάτια για τις ανάγκες των αθλητών. Η πάλη διεξαγόταν μέσα σε ειδικό σκάμμα με μαλακό χώμα.
Και το γυμνάσιο και η παλαίστρα, που ήταν χώροι αθλητικής και στρατιωτικής άσκησης των νέων και, γενικότερα, σωματικής άσκησης των πολιτών, εξελίχτηκαν και σε κέντρα μόρφωσης και πνευματικής καλλιέργειας, σε σχολές όπου σύχναζαν φιλόσοφοι, μουσικοί, ρήτορες, καλλιτέχνες, με εγκαταστάσεις για διδασκαλία, διαλέξεις, με βιβλιοθήκες.1 Καθώς, δε, εκεί περνούσαν πολλές ώρες της ημέρας οι άνδρες κάθε ηλικίας και οπωσδήποτε όλα τα παιδιά των Αθηναίων για να ασκούνται, αυτοί οι δύο χώροι αποτελούσαν το περιβάλλον καλλιέργειας παιδεραστικών σχέσεων και ευνοούσαν την ερωτική προσέγγιση μεταξύ των ενήλικων εραστών και των νεαρών (12 έως 17 χρονών) ερωμένων.
Ας δούμε τώρα το απόσπασμα από το έργο του Πλάτωνα που προαναφέραμε.
Ο Εὐθύδημος ανήκει στους πλατωνικούς διαλόγους στους οποίους ο Σωκράτης αναμετριέται με το πνεύμα της σοφιστικής2. Το θέμα αναπτύσσεται μέσα από μια αφήγηση του φιλοσόφου· για την ακρίβεια, ο Σωκράτης συζητά με τον φίλο του Κρίτωνα και του διηγείται τις εμπειρίες του από τη συνάντησή του, μία μέρα πριν στο γυμναστήριο του Λυκείου,3 με δύο σοφιστές και αδέλφια, τον Ευθύδημο και τον Διονυσόδωρο.
Ο διάλογος αρχίζει με τον Κρίτωνα, ο οποίος, καθώς ήταν και αυτός στο Λύκειο, ρωτά τον Σωκράτη με ποιους μιλούσε και είχε μαζευτεί πολύς κόσμος γύρω τους· κάποια στιγμή λοιπόν ξεκινάει ο φιλόσοφος να του εκθέτει όλα όσα έγιναν από την αρχή, με τα παρακάτω λόγια:
Κατὰ θεὸν γάρ τινα ἔτυχον καθήμενος ἐνταῦθα,
οὗπερ σύ με εἶδες, ἐν τῷ ἀποδυτηρίῳ μόνος, καὶ ἤδη ἐν νῷ
εἶχον ἀναστῆναι·
Σε μετάφραση
Έτυχε, που λες, με το θέλημα κάποιου θεού, να κάθομαι
εκεί που εσύ με είδες, μόνος στο αποδυτήριο,
και ήδη σκεφτόμουνα να σηκωθώ να φύγω·
Όμως δεν έφυγε, γιατί, όπως λέει, του παρουσιάστηκε το συνηθισμένο σημάδι (αυτό που τον απέτρεπε να κάνει κάτι), το δαιμόνιον. Έτσι ξανακάθισε, και σε λίγο εμφανίστηκαν τα δύο αδέλφια μαζί με πολλούς μαθητές τους.
Από την σπουδαιότητα των όσων συνέβησαν στη συνέχεια, καταλαβαίνει ο αναγνώστης γιατί έμεινε ο Σωκράτης στο αποδυτήριο. Για να υπερασπιστεί το αγαθό της φιλοσοφίας ως διαλεκτικής απέναντι στο σοφιστικό ψεύδος.
1) Με την εξέλιξη αυτή συνδέεται η σημερινή σημασία της λέξης γυμνάσιο.
2) Για τους σοφιστές βλ. την παλαιότερη ανάρτησή μας της 15ης Μαΐου με αφορμή τη φράση «άι στον κόρακα».
3) Τρία ήταν τα κυριότερα γυμναστήρια της αρχαίας Αθήνας― όλα μέσα σε άλση και εκτός των τειχών της πόλης: το Λύκειο, η Ακαδήμεια ή Ακαδημία και το Κυνόσαργες (σε αυτό γυμνάζονταν οι νέοι που δεν είχαν και τους δύο γονείς τους γνήσιους Αθηναίους). Το Λύκειο συνδέθηκε με τον Αριστοτέλη, ο οποίος ίδρυσε εκεί το 335 π. Χ. τη Σχολή του, γνωστή ως Περιπατητική Σχολή. Το 1996 εντοπίστηκε η ακριβής θέση του, μεταξύ των οδών Βασ. Σοφίας, Βασ. Κωνσταντίνου και Ρηγίλλης ‒ μάλιστα, ανακαλύφθηκε και η φάση της παλαίστρας των ρωμαϊκών χρόνων. Σήμερα ο αρχαιολογικός χώρος είναι επισκέψιμος.
Και όποιος περπατήσει στον χώρο του Λυκείου να ξέρει ότι βρίσκεται στον τόπο όπου ο Σωκράτης, ο επιφανής Αθηναίος φιλόσοφος, αγαπούσε ιδιαίτερα να συχνάζει συναναστρεφόμενος παιδευτικά τους νέους.
