Δύο ποιητικές λέξεις που δημιούργησε η Αρχαία Ελληνική με πρωτοτυπία και ευφάνταστη εικονοπλασία είναι τα σύνθετα, με κοινή ετυμολογική δομή, επίθετα δενδρόκομος,-ον και χλωρόκομος,-ον·¹ έχουν πρώτο συνθετικό τις λέξεις δένδρον και χλωρὸς² αντίστοιχα και δεύτερο συνθετικό το ουσιαστικό κόμη.³

    Το δενδρό-κομος σημαίνει κατά λέξη «αυτός που έχει σαν κόμη δένδρα», άρα μεταφορικά, «ο καλυμμένος, ο κατάφυτος από δένδρα», και θα το δούμε σε ένα απόσπασμα από τις Νεφέλες του Αριστοφάνη.

    Η κυριολεκτική σημασία τού επιθέτου χλωρό-κομος είναι «αυτός που έχει χλωρή κόμη», δηλαδή « αυτός που έχει χλωρά φύλλα», και το συναντούμε σε έναν στίχο από την τραγωδία τού Ευριπίδη Ἰφιγένεια ἡ ἐν Αὐλίδι.

   Για την κωμωδία Νεφέλες έχουμε μιλήσει και σε παλαιότερα κείμενά μας.⁴ Το απόσπασμα που παραθέτουμε προέρχεται από την πάροδον,το τραγούδι εισόδου στην ορχήστρα του Χορού, τον οποίο απαρτίζουν οι προσωποποιημένες Νεφέλες, τα σύννεφα. Πρόκειται για «ένα κομμάτι υπέροχης ποίησης, από τα πιο όμορφα της ελληνικής ποίησης» ‒ ο Αριστοφάνης έχει σμιλέψει στίχους από τους πιο λυρικούς της αρχαίας δραματουργίας.

Ακολουθούν οι πρώτοι στίχοι του χορικού ( 275-284 ).

   ΧΟΡΟΣ

              Ἀέναοι Νεφέλαι,

              ἀρθῶμεν φανεραὶ δροσερὰν φύσιν εὐάγητον,

              πατρὸς ἀπ’ Ὠκεανοῦ βαρυαχέος

              ὑψηλῶν ὀρέων κορυφὰς ἔπι

              δενδροκόμους, ἵνα

              τηλεφανεῖς σκοπιὰς ἀφορώμεθα,

              καρπούς τ’ ἀρδομέναν θ’ ἱερὰν χθόνα

              καὶ ποταμῶν ζαθέων κελαδήματα,

              καὶ πόντον κελάδοντα βαρύδρομον·

              […]

                                 Σε μετάφραση

  ΧΟΡΟΣ

              Αιώνιες Νεφέλες,

              ας ανυψώσουμε ολοφάνερα τη δροσερή μας όψη τη λαμπρή

              απ’ τον πατέρα μας, τον βουερό Ωκεανό,

              στων υψηλών βουνών τις κορυφές

              που κόμη έχουν δενδροστόλιστη,

              για ν’ αγναντέψουμε τις βίγλες τις περίοπτες

              και τα σπαρτά, την ιερή τη γη που πλούσια ποτίζεται,

              τον ήχο των ορμητικών νερών των θείων ποταμών

              και το θαλασσοπέλαγος που βροντερά αχολογά.

              […]

    Περνάμε στη λέξη χλωρόκομος και στο απόσπασμα από την Ἰφιγένεια τὴν ἐν Αὐλίδι,⁵ το οποίο ανήκει επίσης σε ένα χορικό της τραγωδίας και συγκεκριμένα στο δεύτερο στάσιμο. Ψάλλουν οι γυναίκες της Χαλκίδας που αποτελούν τον Χορό (στ. 751-761).

                       ΧΟ.  ἥξει δὴ Σιμόεντα καὶ        

                             δίνας ἀργυροειδεῖς

                             ἄγυρις Ἑλλάνων στρατιᾶς

                             ἀνά τε ναυσίν καὶ σὺν ὅπλοις

                             Ἴλιον ἐς τὸ Τροίας

                             Φοιβήιον δάπεδον,

                             τὰν Κασάνδραν ἵν’ ἀκούω

                             ῥίπτειν ξανθοὺς πλοκάμους

                             χλωροκόμῳ στεφάνῳ δάφνας

                            κοσμηθεῖσαν, ὅταν θεοῦ

                            μαντόσυνοι πνεύσωσ’ ἀνάγκαι.

                            […]

                                         Σε μετάφραση

                      ΧΟ.  Θα φτάσει, αλήθεια, στον Σιμόεντα⁶

                               και στις ασημιές του εκεί τις δίνες 

                               ο συναγμένος των Ελλήνων ο στρατός

                               με τα καράβια και τα όπλα του,

                               στο Ίλιο της Τροίας,

                               στα χώματα του Φοίβου,⁷

                               εκεί που, καταπώς ακούω, η Κασάνδρα⁸

                               έχοντας στολιστεί με στέφανο που έχει κόμη

                               από δάφνης φυλλωσιά πρασινωπή

                               τινάζει στον αέρα⁹ τους ξανθούς πλοκάμους της,

                              όταν οι μαντικές πιεστικές εμπνεύσεις του θεού

                               φυσήξουν μέσα της.

                               […]

       Η ποίηση «ρίπτει τους ξανθούς πλοκάμους της» και στα δύο αποσπάσματα!

• Βλ. επίσης και το επίθετο ὑψίκομος (κείμενό μας της 16^ης Οκτωβρίου 2018).
• Το επίθετο χλωρός -ά -όν και ως ασυναίρετος τύπος χλοερός-ά-όν (ομόρριζα: χλωρίς-ίδος, χλόη, χολὴ και ο παράλληλος αρσενικός τύπος της χολῆς, ὁ χόλος) είχε διάφορες σημασίες· δήλωνε το υποπράσινο χρώμα, το υποκίτρινο λ.χ. μέλι χλωρόν, άσχετα με το χρώμα σήμαινε «ωχρός», επίσης «πρόσφατος», αλλά και «μη ξηρός», «χλωρός», όπως και σήμερα.
• Η κόμη σε μεταφορική χρήση είχε την έννοια του φυλλώματος των δένδρων, αλλά και της φωτεινής ουράς του νεφελώδους ουράνιου σώματος, του κομήτη, επειδή η ουρά του μοιάζει με μαλλιά. Ακριβώς, η λέξη κομήτης προέρχεται από το ρήμα κομάω-ῶ (← κόμη ), το οποίο σημαίνει «έχω μακριά μαλλιά», και δηλώνει τον μακρυμάλλη· αναφερόμενη, δε, στο ουράνιο σώμα, είτε συνοδευόταν από το ουσιαστικό ἀστὴρ ‒ κομήτης ἀστήρ ‒ είτε όχι, όπως τη χρησιμοποιούμε σήμερα.
• Βλ. άρθρα: με ημερομηνία 15 /5/ 2018 και με θέμα τη φράση «άι στον κόρακα» και 14/2/2020 με αφορμή την έκφραση «δίνω λαβή».
• Στο δράμα αυτό του Ευριπίδη έχουμε αναφερθεί με αφορμή το ποιητικό ουσιαστικό νοτίς (13/10/2017).

6) Σιμόεις: ποταμός της Τροίας.   

7) Ο Απόλλων ήταν ο πολιούχος της Τροίας· σύμφωνα με τον μύθο, μαζί με τον Ποσειδώνα έκτισε τα τείχη της πόλης.

8) Η κόρη του Πρίαμου που είχε λάβει από τον Απόλλωνα το δώρο της μαντικής τέχνης. ΄Όμως επειδή δεν ενέδωσε στις ερωτικές επιθυμίες του, ο θεός τής αφαίρεσε τη δυνατότητα να πείθει τους ανθρώπους. ΄Ετσι, προέλεγε επικείμενα κακά χωρίς να γίνεται πιστευτή. 

9) Ῥίπτειν στο πρωτότυπο. Με το ρήμα αυτό ο Χορός αποδίδει τη μαντική έκσταση στην οποία φαντάζεται να έχει περιέλθει η Κασάνδρα.