Το ρήμα ἐπανθέω ( ἐπί + ἀνθέω ) της αρχαίας ελληνικής σημαίνει κατά λέξη «ανθίζω». Κυρίως όμως χρησιμοποιήθηκε με μεταφορική σημασία για κάτι που σχηματίζεται πάνω σε μια επιφάνεια, προσδίδοντας έτσι εικονογραφική ποιητικότητα στη δηλούμενη κατάσταση, όπως βλέπουμε στον παρακάτω στίχο από την κωμωδία του Αριστοφάνη Ἐκκλησιάζουσαι.
Οι Εκκλησιάζουσες διδάχτηκαν το 392 π. Χ., εποχή που η Αθήνα, έχοντας βγει ηττημένη από τον καταστροφικό Πελοποννησιακό πόλεμο (404 π. Χ.), αγωνιζόταν να ανασυντάξει τις δυνάμεις της απέναντι στη Σπάρτη και να αποκαταστήσει την παλιά της αίγλη. Η δημοκρατία είχε πλέον αποκατασταθεί, η Αθηναϊκή Συμμαχία αναβιώσει, και το προηγούμενο έτος οι Αθηναίοι ολοκλήρωσαν την ανοικοδόμηση των Μακρών Τειχών και των τειχών του Πειραιά ‒ σύμβολα της ισχύος της πόλης τους‒ που είχαν κατεδαφιστεί με εντολή των Λακεδαιμονίων.
Στο έργο αυτό ο Αριστοφάνης παρουσιάζει ξανά τις γυναίκες να ξεσηκώνονται όπως στη Λυσιστράτη. ΄Ομως ετούτη τη φορά παίρνουν και την εξουσία στα χέρια τους και εφαρμόζουν ένα πρόγραμμα πρωτόγονου σοσιαλισμού· όλα θα είναι κοινά, ακόμη και οι γυναίκες. Ο ποιητής παίζει ανάμεσα στη φαντασία, την ουτοπία και την παραδοξολογία, σατιρίζοντας κάποιες απόψεις που διατυπώνονταν στις μέρες του για κοινοκτημοσύνη των αγαθών (ορισμένοι ερευνητές τις συσχετίζουν με ιδέες από την Πολιτεία του Πλάτωνα).
Το δράμα αρχίζει με την Αθηναία Πραξαγόρα, που ντυμένη αντρικά και κρατώντας ένα ραβδί μ’ ένα λυχνάρι κρεμασμένο πάνω του, βγαίνει αξημέρωτα κρυφά από το σπίτι της και περιμένει να φανούν οι άλλες γυναίκες, όπως έχουν συνεννοηθεί. Μέχρι να έρθουν, προσφωνώντας το λυχνάρι με στομφώδεις φράσεις ‒ παρωδία των πομπωδών επικλήσεων των θεοτήτων στα έργα των τραγικών ποιητών ‒ του πλέκει το εγκώμιο για όσα βλέπει και δεν τα μαρτυράει. Σε σένα μόνο, λέει, φανερώνουμε τα μυστικά μας, γιατί εσύ μέσα στις κρεβατοκάμαρες μας παραστέκεις στα ερωτικά μας καμώματα, και το μάτι σου που παρακολουθεί τα τεντωμένα λορδωτά1 κορμιά μας κανένας δεν το βγάζει έξω από την πόρτα. Τη συνέχεια την παραθέτουμε στο πρωτότυπο:
Μόνος δὲ μηρῶν εἰς ἀπορρήτους μυχοὺς
λάμπεις ἀφεύων τὴν ἐπανθοῦσαν τρίχα·
Σε μετάφραση
Και μόνο εσύ φωτίζεις των μηρών μας τα βάθη τα απόκρυφα,
την τρίχα καψαλίζοντας2 που ανθοβολεί.
Με την ίδια μεταφορική σημασία χρησιμοποιείται και ο έτερος τύπος ἐξανθέω (→ ἐξάνθημα), όπως βλέπουμε και σε μια αλιευτική επιστολή του Αλκίφρονος.3 Τη γράφει ο ψαράς Εύδιος προς τον συνάδελφό του, τον Φιλόσκαφο· και αρχίζει το γράμμα του μιλώντας για την κακοκαιρία και την τρικυμία που επικρατούσε για τρεις ολόκληρες ημέρες. Του λέει πως οι βοριάδες φυσούσαν λυσσασμένα στο πέλαγος, πως η θάλασσα αντάριαζε σκοτεινιασμένη,
και συνεχίζει:
τοῦ ὕδατος δὲ ἀφρὸς ἐξηνθήκει […]
και οι αφροί του νερού ανθοβολούσαν πάνω της […]
Δεν μπορώ να αποφύγω τον πειρασμό να παραθέσω την ποιητικότερη χρήση του ἐξανθέω, την οποία βρίσκουμε σε δύο υπέροχους στίχους στους Πέρσες του Αισχύλου, στίχους που συνοψίζουν την αντίληψη των αρχαίων Ελλήνων για την έπαρση, την ὕβριν. Τα λόγια αυτά τα βάζει ο μεγάλος Τραγικός στο στόμα του ειδώλου του Δαρείου, ο οποίος επικρίνει τον γιο του, τον Ξέρξη, για την αφροσύνη και την αλαζονεία του ‒ να μη σεβαστεί στην εκστρατεία του κατά της Ελλάδας τους θεούς, καταστρέφοντας τους ναούς, τα αγάλματα, τους βωμούς τους:
ὕβρις γὰρ ἐξανθοῦσ’ ἐκάρπωσε στάχυν
ἄτης, ὅθεν πάγκλαυτον ἐξαμᾷ θέρος.
Σε μετάφραση:
Γιατί, σαν βγάλει η έπαρση ανθούς,
στάχυ της αμυαλιάς και της καταστροφής καρπίζει
και απ’ αυτό σοδειά θερίζει πολυδάκρυτη.
Από τα βάθη των αιώνων έρχεται η ανθρώπινη σοφία που καταδικάζει την αλαζονεία με τη φωνή του Αισχύλου, του τιτάνα δραματουργού.
Ὁ ἔχων οὖς ἀκουσάτω…
1) Από το ουσιαστικό λόρδωσις, το οποίο δηλώνει την παθολογική κύρτωση της σπονδυλικής στήλης που κάνει το σώμα να κάμπτεται προς τα πίσω, ώστε να εξέχει το στήθος και η κοιλιά προς τα εμπρός και να αποτελεί κύρτωμα ‒ εδώ είναι προφανές πως αποδίδει σεξουαλική στάση.
2) Η αποτρίχωση στην αρχαιότητα γινόταν ή με κάψιμο-καψάλισμα (συνήθως του αιδοίου) ή με ξυράφι ή με ειδικές κρέμες.
2) Για τον Αλκίφρονα βλ. το κείμενό μας της 13ης Νοεμβρίου 2017 με θέμα τη φράση «…ούτε στο δάκτυλό του». Άλλη μία μεταφρασμένη αλιευτική επιστολή του ( Η Πανόπη στον Ευθύβολο ) αναρτήθηκε πρόσφατα στη στήλη Μεταφρασμένη Πεζογραφία.
