Δύο λέξεις σύνθετες με πρωτότυπο σχηματισμό και δωρική ηχητικά ομορφιά. ΄Εχουν κοινή ετυμολογική δομή, με το δεύτερο συνθετικό τους να παράγεται από το ρήμα δέχομαι (παρακείμενος δέδεγμαι ή δέγμαι ).¹

   Και κατά πρώτον το επίθετο κυμοδέγμων-ον, του οποίου πρώτο συνθετικό είναι το ουσιαστικό κῦμα.²  Απαντά στον Ιππόλυτο του Ευριπίδη να συνοδεύει τη λέξη ακτή, προσδίδοντάς της την έννοια της «δεχομένης τα κύματα».

   Κεντρικό πρόσωπο αυτής της τραγωδίας, ως γνωστόν, είναι ο γιος του Θησέα, ο Ιππόλυτος, ο οποίος γίνεται αντικείμενο του ερωτικού πάθους της μητριάς του, της Φαίδρας. Όμως επειδή, όπως ιστορεί ο μύθος, αρνήθηκε τον έρωτά της, η Φαίδρα τον διέβαλε στον Θησέα ότι προσπάθησε να τη βιάσει, και εκείνος οργισμένος τον έδιωξε από τη χώρα και ζήτησε από τον Ποσειδώνα να τον θανατώσει. Πράγματι, ενώ ο Ιππόλυτος έτρεχε με το άρμα του δίπλα στη θάλασσα της Τροιζήνας, ο θεός έστειλε έναν μαινόμενο ταύρο που τρόμαξε τα άλογα προξενώντας τον ξέφρενο καλπασμό τους, με αποτέλεσμα την ανατροπή του άρματος και τον θάνατο του νέου. ΄Οσο για τη Φαίδρα, έδωσε η ίδια τέλος στη ζωή της.

     Παραθέτουμε το απόσπασμα που περιέχει το εν λόγω επίθετο, στίχους με τους οποίους αρχίζει τη διήγησή του ο αγγελιοφόρος ‒ από τις ωραιότερες αυτού του είδους στην αρχαία ελληνική τραγωδία ‒ο οποίος φέρνει στον Θησέα την είδηση του θανάτου τού γιου του. Στην αρχή, λοιπόν, ιστορεί τη φορτισμένη συναισθηματικά συνάντηση του Ιππόλυτου με τους δούλους του πριν πάρει τον δρόμο της εξορίας ( στ. 1173 -1180):

       ΑΓΓ. Ἡμεῖς μὲν ἀκτῆς κυμοδέγμονος πέλας

                 ψήκτραισιν ἵππων ἐκτενίζομεν τρίχας

                 κλαίοντες· ἦλθε γάρ τις ἄγγελος λέγων

                 ὡς οὐκέτ’ ἐν γῇ τῇδ’ ἀναστρέψοι πόδα

                 Ἱππόλυτος, ἐκ σοῦ τλήμονας φυγὰς ἔχων.

                 Ὁ δ’ ἦλθε ταὐτὸν δακρύων ἔχων μέλος

                 ἡμῖν ἐπ’ ἀκτάς· μυρία δ’ ὀπισθόπους    

                φίλων ἅμ’ ἔστειχ’ ἡλίκων ὁμήγυρις.

                                     Σε μετάφραση

       ΑΓΓ. Εμείς δίπλα στ’ ακροθαλάσσι που δέχεται

                επάνω του τα κύματα, χτενίζαμε με ξύστρα

               τις χαίτες των αλόγων κλαίγοντας·

               γιατί κάποιος μαντατοφόρος ήρθε και μας έλεγε

               πως ο Ιππόλυτος δε θα γυρίσει πια

               σ’ αυτή τη γη πατώντας, μιας κι είχε από εσένανε

               διωχτεί στη μαύρη εξορία.

               Κι ήρθε κι αυτός στ’ ακροθαλάσσι,

               μαζί μ’ εμάς δάκρυα χύνοντας πικρά·

               και κατά πόδας πίσω του μεγάλη προχωρούσε συνοδεία

               από αγαπημένους συνομίληκους.

      Συνεχίζουμε με τη δεύτερη λέξη πολυδέγμων-ον, η οποία χρησιμοποιείται ως όνομα του ΄Αδη, του θεού τού κάτω κόσμου, καθώς είναι «αυτός που δέχεται πολλούς». Τη συναντούμε σε διάφορους στίχους του Ομηρικού ΄Υμνου στη Δήμητρα³ και εδώ την παρουσιάζουμε σε ένα απόσπασμα του ΄Υμνου από την περιγραφή της αρπαγής της Περσεφόνης από τον ΄Αδη.

     Σύμφωνα με τη μυθολογική παράδοση, η Περσεφόνη έπαιζε μακριά από τη μητέρα της, τη Δήμητρα, μαζί με του Ωκεανού τις κόρες μαζεύοντας λουλούδια, όταν η γη, κάνοντας χάρη στον Δία, βλάστησε για δόλωμα ένα πανέμορφο άνθος, έναν νάρκισσο. Θαμπωμένη η Κόρη άπλωσε τα χέρια της να πάρει το λουλούδι και ‒ η συνέχεια στο πρωτότυπο (στ. 16 -20):

               […]                       χάνε δὲ χθὼν εὐρυάγυια

               Νύσιον ἂμ πεδίον τῇ ὄρουσεν ἄναξ πολυδέγμων

               ἵπποις ἀθανάτοισι Κρόνου πολυώνυμος υἱός.

               ἁρπάξας δ’ ἀέκουσαν ἐπὶ χρυσέοισιν ὄχοισιν

               ἦγ’ ὀλοφυρομένην· […]               

                                        Σε μετάφραση

                  […]                   Και χάσμα άνοιξε η γη

                 η χαραγμένη από μεγάλους δρόμους,

                 κι όρμησε στον αγρό τον Νύσιο με τα αθάνατα άλογά του

                ο άνακτας που δέχεται στους κόλπους του πολλούς,

                του Κρόνου ο γιος με τα πολλά ονόματα.⁴

                Κι αφού την άρπαξε χωρίς τη θέλησή της,

                πάνω σε όχημα χρυσό την πήγαινε

                ενώ εκείνη οδυρόταν· […]                                               

1)Ομόρριζα: δοχὴ και ἀποδοχή, διαδοχή, ὑποδοχή· δοκός, δέκτης, ἀποδέκτης, δεξαμενή, δοχεῖον, δεκτός, ακατάδεκτος κ. ά.

2)Για την ετυμολογική προέλευση αυτού του ουσιαστικού βλ. κείμενό μας με θέμα τη λέξη ἔγκυος (13/11/2017).

3)Για τον ΄Υμνο αυτόν έχουμε κάνει λόγο σε παλαιότερα άρθρα, ειδικότερα της 6^ης Φεβρουαρίου 2019 με θέμα τη λέξη «καλυκῶπις». 4) Ο Άδης ή Αϊδωνεύς ή Ζευς καταχθόνιος ή Πλούτων ή Πολυδέγμων ή Πολυδέκτης κ. ά. ήταν γιος της Ρέας και του Κρόνου, του παλαιότατου θεού στην αρχηγία του κόσμου, και αδελφός του Δία, του Ποσειδώνα και των θεαινών ΄Ηρας, Εστίας και Δήμητρας. Οι τρεις θεοί, μετά την αφαίρεση της βασιλείας του πατέρα τους από τον Δία, μοίρασαν μεταξύ τους το σύμπαν· ο Δίας έγινε βασιλιάς της γης, ο Ποσειδώνας της θάλασσας και ο ΄Αδης του κάτω κόσμου. 

Εικόνα: Πλούτωνας και Περσεφόνη – Hendrik van Balen I και Jan Brueghel the elder 1610Πλ