Άλλη μία ωραία λέξη της Αρχαίας Ελληνικής, με μουσικό ήχο παραγόμενο από τις όμορφες συλλαβές και τα γράμματά της, είναι το ουσιαστικό μελεδώνη ή μελεδών-ῶνος (ἡ) ή μεληδών. Σημαίνει φροντίδα, μέριμνα, και ρίζα της είναι το ρήμα μέλω-ομαι,1 που έχει την έννοια τού φροντίζω, ενδιαφέρομαι, και το οποίο στη Νέα Ελληνική έχει διασωθεί μόνο στον απρόσωπο τύπο μέλει ‒ (δεν) με μέλει= (δεν) με νοιάζει.
Στις Θεσμοφοριάζουσες 2 του Αριστοφάνη, ξυρίζοντας ο Ευριπίδης τον Μνησίλοχο στην προετοιμασία να τον μεταμφιέσει σε γυναίκα, αθέλητά του τον κόβει. Ο Μνησίλοχος πετάγεται επάνω από τον πόνο και τρέχει για να φύγει. Ο Ευριπίδης τού φωνάζει να γυρίσει πίσω, λέγοντάς του πως θα γίνει περίγελως όλων έτσι που ’ναι μισοξυρισμένος. Και εκείνος απαντά: Ὀλίγον μέλει μοι.
Το περί ου ο λόγος εύηχο ουσιαστικό το παρουσιάζουμε εδώ σε έναν στίχο από τη ραψωδία τ της Οδύσσειας. Στη ραψωδία αυτή ο Οδυσσέας μεταμορφωμένος από την προστάτιδά του, την Αθηνά, σε γηραλέο επαίτη έχει φτάσει πλέον στην Ιθάκη και έχει αποκαλυφθεί στον γιο του, τον Τηλέμαχο. Κάποια στιγμή, με αυτή την ιδιότητα του άγνωστου γέρου ζητιάνου, βρίσκεται μέσα στο παλάτι να συζητά με την Πηνελόπη. Της δίνει ψεύτικα στοιχεία για τον εαυτό του που τον παρουσιάζει με καταγωγή από την Κρήτη, την πείθει ότι γνώρισε και φιλοξένησε πριν μερικά χρόνια τον Οδυσσέα και τη διαβεβαιώνει πως ο άντρας της δεν θα αργήσει να επιστρέψει στην Ιθάκη. Συγχρόνως η Ευρύκλεια, η πιστή δούλη τού Οδυσσέα, με εντολή της Πηνελόπης τού πλένει τα πόδια και τον αναγνωρίζει από μιαν ουλή, όμως σιωπά υπακούοντας στην εντολή του. Η Πηνελόπη, καθώς ο συνομιλητής της έχει κερδίσει την εμπιστοσύνη της, θα του εμπιστευτεί τους καημούς της σε έναν μεγάλο μονόλογο. Αρχίζει λέγοντάς του πως περνά τις μέρες της με κλάματα και θρήνους και συνεχίζει:
αὐτὰρ ἐπὴν νὺξ ἔλθῃ ἕλῃσί τε κοῖτος ἅπαντας,
κεῖμαι ἐνὶ λέκτρῳ, πυκιναὶ δέ μοι ἀμφ’ ἁδινὸν κῆρ
ὀξεῖαι μελεδῶνες ὀδυρομένην ἐρέθουσιν.
Σε μετάφραση
Και έπειτα, σαν έρθει η νυχτιά κι όλους τους πάρει ο ύπνος,
κείτομαι στο κρεβάτι μου, κι έγνοιες βαριές
που τη σφιγμένη μου καρδιά τρυπούν
στους θρήνους βυθισμένη με ταράζουν.
Τον τύπο μεληδὼν τον βρίσκουμε σε έναν από τους παρακάτω στίχους τού Σιμωνίδη του Κείου3 για το σύντομο της ανθρώπινης ζωής και τον θάνατο:
ἀνθρώπων ὀλίγον μέν
κάρτος, ἄπρακτοι δε μεληδόνες,
αἰῶνι δ’ ἐν παύρῳ πόνος ἀμφί πόνῳ·
ὁ δ’ ἄφυκτος ὁμῶς ἐπικρέμαται θάνατος·
κείνου γάρ ἴσον λάχον μέρος οἱ τ’ ἀγαθοί
ὅστις τε κακός.
Σε μετάφραση
Των ανθρώπων λιγοστή η δύναμη
κι οι έγνοιες τους ανώφελες,
και στη μικρή τους τη ζωή τυράγνια πάνω σε τυράγνια·
κι ο αναπόδραστος παρόμοια για όλους θάνατος
πάνω τους επικρέμαται·4
γιατί ίσο μερίδιο από εκείνον5 πήρανε
και οι καλοί κι όποιος κακός τυχαίνει να ’ναι.
Μα ο ποιητής Θέογνης6 ‒ για να μην τελειώσουμε το κείμενό μας με την απελπιστική διάθεση του Σιμωνίδη ‒ ξέρει το φάρμακο για τις μελεδῶνες. Επαινώντας το κρασί που έβγαινε από κάποια αμπέλια φυτεμένα στις πλαγιές του Ταΰγετου, γράφει:
[…] Τοῦ πίνων ἀπὸ μὲν χαλεπὰς σκεδάσεις μελεδώνας,
θωρηχθεὶς δ’ ἔσεαι πολλὸν ἐλαφρότερος.
Σε μετάφραση
Πίνοντας απ’ αυτό τις έγνοιες τις βαριές σκορπάς
κι αν μάλιστα μεθύσεις, πολύ περσότερο ανάλαφρος θα νιώσεις.
1) Ομόρριζα: μελε-τῶ, μελέ-τη, ἐπι-μελής, ἐπι-μέλεια, ἀ-μελής, μετα-μέλεια κ. ά.
2) Για την κωμωδία αυτή και την υπόθεσή της βλ. το απόσπασμα που μεταφράσαμε για τη στήλη Μεταφρασμένη Αρχαία Λογοτεχνία και αναρτήθηκε στις 7-7 -2019.
3) Για τον περίφημο αυτόν λυρικό ποιητή βλ. το κείμενό μας της 15ης Αυγούστου 1918, το σχετικό με το επίθετο ἑλικοβλέφαρος.
4) Η μεταφορική χρήση του ρήματος ἐπικρέμαμαι στο γ΄ πρόσωπο για κάτι που
πρόκειται να συμβεί και να προκαλέσει βλάβη, είναι, όπως βλέπουμε στο
πρωτότυπο, επιβίωση αρχαίας έκφρασης ώς τις μέρες μας ( π. χ. επικρέμαται ο
κίνδυνος, η τιμωρία ).
5) Δηλαδή τον θάνατο.
6) Για τον Θέογνη βλ. το άρθρο μας με θέμα τη λέξη χρυσός ( 24/3/2018).
———————————————————————————————-
