You are currently viewing Γεωργία Παπαδάκη:  ΠΟΝΤΙΚΟΣ  ‒ ΦΑΣΙΑΝΟΣ     

Γεωργία Παπαδάκη:  ΠΟΝΤΙΚΟΣ  ‒ ΦΑΣΙΑΝΟΣ    

        Τα παραπάνω δύο πλάσματα του ζωικού βασιλείου έχουν κάτι κοινό: το όνομά τους τα συνδέει με την περιοχή του Εύξεινου Πόντου.

        Και πρώτα το μικρό τρωκτικό, ο μῦς1 της αρχαίας Ελληνικής, που μας κληροδότησε και το όνομα «ποντικός», το οποίο αντικατέστησε στα μεσαιωνικά χρόνια τον «μῦν». Μόνο που η αρχαία λέξη Ποντικὸς είναι επίθετο,  Ποντικός-ή-όν, και σημαίνει τον προερχόμενο είτε από τον Εύξεινο Πόντο είτε από την ανοικτή θάλασσα, τον πόντον. Η Ελλάδα στην αρχαιότητα έκανε εισαγωγή δημητριακών από την Αίγυπτο, τον Εύξεινο Πόντο και τη Σικελία ‒ μάλιστα η Αθήνα, μία από τις ελληνικές πόλεις που δεν ήταν αυτάρκης σε σιτηρά, εισήγε από αυτές τις περιοχές το μεγαλύτερο μέρος των δημητριακών που κατανάλωνε. Μέσα στα πλοία, λοιπόν, τα οποία μετέφεραν σιτάρι από τα παράλια του Πόντου είτε γενικώς διασχίζοντας τον πόντον, τα πελάγη, ερχόταν στην Ελλάδα και ο μῦς, που λόγω της προέλευσής του ονομάστηκε Ποντικὸς μῦς  (αρχικά πιθανόν να δήλωνε ένα είδος νυφίτσας). Σιγά-σιγά και χάριν συντομίας, η λέξη  μῦς έπαψε να αναφέρεται και χρησιμοποιήθηκε ως ουσιαστικό το επίθετο, το υποκοριστικό του οποίου, το «ποντίκι», επικράτησε αργότερα. 

        Ο Αριστοτέλης στο έργο του Περὶ τὰ ζῶα ἱστορίαι γράφει:  Φωλιάζει και ο ἐλειὸς2 στα δέντρα και την εποχή αυτή γίνεται πολύ παχύς, όπως

                        καὶ ὁ μῦς ὁ Ποντικὸς ὁ λευκός,

και ο λευκός ποντικός του Πόντου.

               Το ίδιο συνέβη και με το επίθετο ἀρουραῖος-α-ον (← ἄρουρα3 = καλλιεργήσιμη γη, χωράφι), το οποίο ουσιαστικοποιήθηκε επίσης σε βάρος του ουσιαστικού μῦς. Η φράση ἀρουραῖος μῦς δήλωνε τον ποντικό των αγρών σε αντίθεση με τον προαναφερθέντα, τον μεταφερόμενο με τα ποντοπόρα πλοία.

       Ο Ηρόδοτος στο Βιβλίο ΙΙ, όπου πραγματεύεται την ιστορία της Αιγύπτου, λέει για έναν Αιγύπτιο βασιλιά ότι, όταν στρατοπέδευσε για να αντιμετωπίσει τους Ασσύριους εισβολείς,

       […] τοῖσι ἐναντίοισι ἐπιχυθέντας νυκτὸς μῦς ἀρουραίους

              κατὰ μὲν φαγεῖν τοὺς φαρετρεῶνας αὐτῶν, κατὰ δὲ τὰ τόξα, […]

                                         Σε μετάφραση

        […] τη νύχτα ξεχύθηκαν πάνω στους εχθρούς αρουραίοι ποντικοί

                και κατάφαγαν τις φαρέτρες τους, κατάφαγαν και τα τόξα, […]   

      Άλλη μία ανάλογη περίπτωση, πάλι με το επίθετο Ποντικός, είναι τα φουντούκια της νέας Ελληνικής. Στην αρχαία Ελλάδα λέγονταν Ποντικὰ κάρυα,4 δηλαδή κάρυα από τον Πόντο. Εξέπεσε το κάρυα και έμεινε το επίθετο να σημαίνει «φουντούκια». Η λέξη «φουντούκι» είναι αντιδάνειο από το τουρκικό findik, στο οποίο μετέτρεψαν οι Τούρκοι τη λέξη Ποντικὸν (ενν. κάρυον) προσαρμόζοντάς το στη γλώσσα τους. 

Στο σπουδαιότερο φαρμακολογικό έργο που έχουμε από την αρχαιότητα, το Περὶ ὓλης ιατρικῆς του Διοσκουρίδη (1ος αι. μ. χ.), διαβάζουμε:

              Τὰ δὲ Ποντικά, ἃ ἔνιοι λεπτοκάρυα καλοῦσι,  

              < κεφαλῆς> κακωτικά, κακοστόμαχα.

                                     Σε μετάφραση

                 Τα δε φουντούκια, που μερικοί τα αποκαλούν λεπτοκάρυα,

               είναι βλαπτικά για το κεφάλι και κάνουν κακό στο στομάχι.

      Και τώρα ο Φασιανὸς (ενν. ὄρνις), το ωραίο πτηνό φασιανός (Phasianus colchicus). To όνομά του το οφείλει στον ποταμό της αρχαίας Κολχίδας Φᾶσιν,5 όπου υπήρχε σε αφθονία και του οποίου οι όχθες ήταν ο τόπος αναπαραγωγής του. Σύμφωνα με την παράδοση, στην Ελλάδα το μετέφεραν οι Αργοναύτες και αργότερα, χάρη στους Ρωμαίους, διαδόθηκε στην Ευρώπη.

     Ο Διογένης ο Λαέρτιος, ο συγγραφέας των Φιλοσόφων βίων, γράφοντας για τον Σόλωνα διηγείται το εξής περιστατικό: ΄Οταν ο μεγάλος Αθηναίος νομοθέτης και πολιτικός επισκέφτηκε τον βασιλιά της Λυδίας, τον Κροίσο, ο τελευταίος στολίστηκε με κάθε λογής πλουμίδια, κάθισε στον θρόνο και ρώτησε τον Σόλωνα αν είχε δει στη ζωή του ωραιότερο θέαμα. Και εκείνος τον αποστόμωσε δίνοντάς του την απρόσμενη θαυμάσια απάντηση!:

        ἀλεκτρυόνας καὶ φασιανοὺς καὶ ταώς·

       φυσικῷ γὰρ ἄνθει κεκόσμηνται καὶ μυρίῳ καλλίονι.

 

                                   Σε μετάφραση

       (Ναι. Είδα) πετεινούς και φασιανούς6 και παγόνια·

        γιατί αυτά είναι στολισμένα με φυσικά εκλεκτά προσόντα

        και μύριες φορές ωραιότερα.

      Και η απόκριση του Σόλωνα μου φέρνει στον νου τούτα τα λόγια του Χριστού που ακούστηκαν αιώνες αργότερα ( Κατὰ Ματθαῖον Ευαγγέλιο, κεφ. Στ΄ 28-29):

      […]  καὶ περὶ ἐνδύματος τι μεριμνᾶτε; καταμάθετε τὰ κρίνα τοῦ ἀγροῦ

             πῶς αὐξάνει· οὐ κοπιᾷ οὐδὲ νήθει· λέγω δὲ ὑμῖν ὅτι οὐδὲ Σολομὼν

             ἐν πάσῃ τῇ δόξῃ αὐτοῦ περιεβάλετο ὡς ἓν τούτων. […]

Σημειώσεις

1) Το ουσιαστικό μῦς (εξού μυοκτόνος, μυοκτονία) είχε άλλες δύο σημασίες: α) Αυτήν που διατηρήθηκε και στα νέα Ελληνικά, δηλαδή του σαρκώδους και ινώδους μέρους του σώματος ανθρώπων και ζώων, το οποίο χρησιμεύει ως όργανο κίνησης ‒ φαίνεται ότι η ονομασία οφείλεται στη μορφή που παίρνει ο βραχίονας με τη συστολή των μυών και που θυμίζει το ποντίκι. β) Δήλωνε και το εδώδιμο μαλάκιο, το κοινώς λεγόμενο «μύδι» (← μεταγ. μύδιον, υποκοριστικό τού μῦς ).
2) Μάλλον πρόκειται για τον Μυωξό, ένα είδος τρωκτικού όμοιου με τον σκίουρο.
3) Ομόρριζα: ἀρόω-ῶ, ἄροσις, ἄροτρον, ἀροτριάω-ῶ.
4) Κάρυον λεγόταν το καρύδι και κάθε καρπός με σκληρό ξυλώδες περίβλημα, όμοιος με καρύδι.
5) Ο Φᾶσις εκβάλλει στο ανατολικότερο σημείο του Εύξεινου Πόντου και σήμερα ονομάζεται Ριόν.
6) Του φασιανού το φτέρωμα, ειδικά του αρσενικού, παρουσιάζει μεγάλη ποικιλία χρωμάτων. ΄Εχει μακριά ουρά αποτελούμενη από 18 φτερά. Το αρσενικό περπατά συνήθως επιδεικνύοντας το φτέρωμά του και είναι πολύ εριστικό. Στην Ευρώπη και στην Αμερική οι φασιανοί εκτρέφονται όχι μόνο για το κρέας και τα αυγά τους, αλλά και σαν διακοσμητικά πτηνά.

Γεωργία Παπαδάκη

H Γεωργία Παπαδάκη γεννήθηκε και ζει στην Αθήνα. Σπούδασε Κλασική Φιλολογία και Αρχαιολογία στο Πανεπιστήμιο Αθηνών, όπου υπηρέτησε για δέκα χρόνια ως Βοηθός στον Τομέα Αρχαιολογίας και, παράλληλα, έλαβε μέρος σε διάφορες ανασκαφές. Τα τελευταία χρόνια μελετάει αρχαίους συγγραφείς και μεταφράζει αγαπημένα της κείμενα της ελληνικής γραμματείας. Από το Α΄Πρόγραμμα της Ελληνικής Ραδιοφωνίας έχει παρουσιάσει παλαιότερα μια σειρά σχετικών εκπομπών με τον τίτλο « Είτε βραδιάζει είτε φέγγει, μένει λευκό το γιασεμί». ΄Εχουν εκδοθεί εξι βιβλία της: "Aνθολογία αρχαίας ελληνικής ερωτικής ποίησης", "Ο δικός μας Αριστοφάνης",  "Μούσας άγγιγμα", " Αισχύλος. Ο ποιητής του μεγαλοπρεπούς και του τιτανικού", "Σοφοκλής. Η «μέλισσα» του αρχαίου ποιητικού λόγου", "Η γυναίκα και ο γυναικείος λόγος στο έργο του Ευριπίδη".

Αφήστε μια απάντηση

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.