ΚΑΤΟΠΙΝ ΕΟΡΤΗΣ
Η παραπάνω φράση, με την οποία εννοούμε, γενικά, κάτι που έγινε καθυστερημένα, πολύ αργά, είναι κληρονομημένη από την παροιμιακή έκφραση της αρχαιότητας κατόπιν ἑορτῆς ἥκομεν,1 που τη χρησιμοποιούσαν επίσης με την έννοια της καθυστέρησης, ακριβέστερα της μη συμμετοχής λόγω χρονοτριβής σε κάποιο καλό γεγονός, όπως δηλώνει η λέξη ἑορτή.
Τη φράση αυτή θα τη δούμε σε ένα απόσπασμα από τον ωραιότερο ίσως πλατωνικό διάλογο, τον Γοργία,2 διάλογο στον οποίο ερευνάται η φύση της ρητορικής και οι περιοχές που επηρεάζει.
΄Όπως σε όλα τα διαλογικά έργα του Πλάτωνα, έτσι και στον εν λόγω διάλογο πρωταγωνιστική μορφή είναι ο αγαπημένος δάσκαλος του εξέχοντος φιλοσόφου, ο Σωκράτης. Εδώ ο Πλάτων τον παρουσιάζει να συζητά και να συγκρούεται με τον Γοργία και δύο γνωστά πρόσωπα του κύκλου του σοφιστή,3 τον νεαρό Πώλο και τον Καλλικλή ‒ εκπρόσωπος αυτός των αδίστακτων πολιτικών της εποχής ‒ θέλοντας να ανασκευάσει τις ανατρεπτικές ιδέες των σοφιστών, που ο Πλάτων θεωρούσε πως υπέσκαπταν τα ηθικά θεμέλια του ανθρώπινου βίου. Στον διάλογο παρευρίσκεται άλλο ένα πρόσωπο, ο Χαιρεφών, ένας γηραιός φίλος του Σωκράτη. Στην πορεία της συζήτησης, το ιδανικό της δύναμης και το ηθικό στοιχείο έρχονται σε έντονη αντίθεση. Απέναντι στο δίκαιο του ισχυροτέρου και στην ευτυχία που απορρέει από τη δύναμη, ο Σωκράτης αντιπαραθέτει την ευτυχία της ηθικότητας.
Η φράση που μας απασχολεί βρίσκεται στην αρχή του διαλόγου. Ο Σωκράτης, ακολουθούμενος από τον Χαιρεφώντα, κατευθύνεται στο μέρος όπου ο Γοργίας θα έκανε επίδειξη της ρητορικής του τέχνης. ΄Όμως, επειδή χασομέρησε στην αγορά εξαιτίας του Χαιρεφώντα, έφτασε μετά το τέλος της ρητορικής επίδειξης, και ο Καλλικλής που συναντούν τον ειρωνεύεται για την αργοπορία του. Ο Σωκράτης, ανταποδίδοντας την ειρωνεία, τον ρωτάει ‒ παραθέτουμε στο πρωτότυπο την ερώτηση του φιλοσόφου και την απάντηση του Καλλικλή:
ΣΩ. Ἀλλ’ ἦ τὸ λεγόμενον κατόπιν ἑορτῆς ἥκομεν καὶ ὑστεροῦμεν;
ΚΑΛ. Καὶ μάλα γε ἀστείας ἑορτῆς. Πολλὰ γὰρ καὶ καλὰ Γοργίας
ἡμῖν ὀλίγον πρότερον ἐπεδείξατο.
Σε μετάφραση
ΣΩ. Αλήθεια, είμαστε καθυστερημένοι; ΄Ηρθαμε, καθώς λέγεται,
κατόπιν εορτής;4
ΚΑΛ. Φυσικά. Και μάλιστα, λαμπρής εορτής. Γιατί πολλά και ωραία
μας εξέθεσε πριν από λίγο αγορεύοντας ο Γοργίας.
Στη συνέχεια ο Καλλικλής, που φιλοξενεί τον Γοργία, καλεί τον φιλόσοφο και τον Χαιρεφώντα στο σπίτι του για να τον συναντήσουν. Καθώς οδεύουν προς τα εκεί, ο Σωκράτης δηλώνει πως θέλει να μάθει από τον ίδιο τον Γοργία ποια είναι η δύναμη της τέχνης του, τι είναι αυτό που επαγγέλλεται και τι διδάσκει. Και στην εξέλιξη του διαλόγου ο Σωκράτης θα αναδείξει την υπεροχή της φιλοσοφικής ηθικής έναντι της σοφιστικής ρητορικής.
1) Ἥκω = έχω έρθει. Από τα σύνθετα καθ-ήκει, προσ-ήκει, που σημαίνουν αρμόζει, προέρχονται οι λέξεις: τὸ καθῆκον, ὁ προσήκων, προσηκόντως.
2) Ο Γοργίας (483 -376 π. Χ.) ήταν διάσημος ρήτορας και σοφιστής. Γεννήθηκε στους Λεοντίνους της Σικελίας και το 427, ως πρεσβευτής της πατρίδας του που κινδύνευε από τους Συρακούσιους, ήρθε για να ζητήσει βοήθεια στην Αθήνα και χάρη στη ρητορική του δεινότητα προξένησε πολύ μεγάλη εντύπωση στους Αθηναίους. Επέστρεψε στη Σικελία, την οποία εγκατέλειψε ξανά και ταξίδεψε διδάσκοντας τη ρητορική έναντι αδράς αμοιβής. Πρέπει να επισκέφτηκε πάλι την Αθήνα, όπου άσκησε ισχυρή επίδραση και απέκτησε πολλούς και αξιόλογους μαθητές, όπως ο Ισοκράτης.
3) Για τους σοφιστές βλ. το προηγούμενο κείμενό μας της 15ης Μαΐου για την έκφραση «΄Αι στον κόρακα».
4) Ο Σωκράτης κάνει ειρωνικό υπαινιγμό στην επίδειξη του Γοργία, τη θεωρούμενη από τον Καλλικλή ως εορτή, ως κάτι το εξαιρετικά σημαντικό.
