Η λέξη αυτή που σήμερα σημαίνει τον χώρο κτιρίου, πλοίου ή τρένου στον οποίο πωλούνται καφέδες, αναψυκτικά σάντουιτς κ.λπ. είναι αρχαία και διασώθηκε στη νεοελληνική γλώσσα αποκτώντας όμως διαφορετικό νόημα.
Καταρχήν, η λέξη κυλικεῖον (τό) σχηματίστηκε από το ουσιαστικό κύλιξ (ἡ).
Η κύλιξ ήταν συμποτικό σκεύος, το κατεξοχήν ποτήρι του κρασιού στον αρχαίο ελληνικό κόσμο. Είχε κυκλικό αβαθές σχήμα, με δύο οριζόντιες λαβές και πόδι, που το ύψος του ποίκιλλε ανάλογα με την εποχή και τον τόπο. Οι πήλινες κύλικες συχνά έφεραν παραστάσεις και στο εσωτερικό και στο εξωτερικό τους‒ από τον 5ο αι. π. Χ. σώζονται αριστουργηματικές δημιουργίες αυτού του αγγείου. Εκτός από πηλό, κατασκευάζονταν και από ξύλο, χρυσό, ασήμι και αργότερα από γυαλί.
Το όνομα κυλικεῖον λοιπόν δήλωνε τον χώρο όπου τοποθετούσαν τις κύλικες, τη σκευοθήκη αυτών των ποτηριών, και το παρουσιάζουμε εδώ σε ένα απόσπασμα από τους Χαρακτῆρες του φιλόσοφου Θεόφραστου.
Ο Θεόφραστος, που το πραγματικό του όνομα ήταν Τύρταμος, γεννήθηκε στην Ερεσό της Λέσβου το 373 π. Χ. Σε νεαρή ηλικία ήρθε στην Αθήνα και μαθήτευσε κοντά στον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη. Επειδή εκφραζόταν ωραία, θεϊκά, ονομάστηκε Θεόφραστος από τον Αριστοτέλη, τον οποίο διαδέχθηκε στη διεύθυνση του Λυκείου, διεύθυνση που κράτησε μέχρι τον θάνατό του. Απέκτησε μεγάλη φήμη, και βασιλιάδες τον τίμησαν με τη φιλία τους, όπως ο Φίλιππος, ο πατέρας του Μεγάλου Αλεξάνδρου. Πέθανε το 287 σε βαθιά γεράματα στην Αθήνα, αφήνοντας πίσω του ένα πλουσιότατο και πολύπλευρο συγγραφικό έργο. Ασχολήθηκε με τη Λογική, τη Φυσική, τη Μετεωρολογία, τη Βιολογία, την Ηθική, την Ποιητική ‒ του Θεόφραστου είναι ο ακόλουθος ορισμός για τις ωραίες λέξεις: « Το κάλλος της λέξης είναι η γλυκύτητά της καθώς την ακούς ή την βλέπεις, ή η ευγένεια του νοήματός της». Από τα συγγράμματά του έχουν σωθεί λίγα και αποσπασματικά· ακέραια ώς τις μέρες μας έφτασαν μόνο τα έργα του της Βοτανικής και εκείνο που τον έκανε ευρύτατα γνωστό, οι Χαρακτῆρες, μια μικρή πραγματεία ηθικού περιεχομένου, στην οποία ο φιλόσοφος σε τριάντα τμήματα ζωγραφίζει με ζωντανό τρόπο ισάριθμους ανθρώπινους τύπους, σύμφωνα με το ελάττωμα που κυριαρχεί σε καθέναν από αυτούς. ΄Ετσι, μέσα από τις σελίδες του κειμένου παρελαύνουν ο Υποκριτής, ο Φιλάρεσκος, ο Αγενής, ο Δειλός, ο Πονηρός, ο Φλύαρος και άλλοι ανθρώπινοι χαρακτήρες. Πρόκειται για ένα έργο από τα πιο γλαφυρά της ελληνικής φιλολογίας, γραμμένο με ύφος φυσικό και γοργό, που επιπλέον μας δίνει πολλές πληροφορίες για τα ήθη και τα έθιμα των Αθηναίων του 4ου αι. π. Χ.
Επιστρέφουμε στο απόσπασμα που προαναφέραμε, το οποίο ανήκει στην περιγραφή του ανθρώπου με το ελάττωμα της καχυποψίας. Ξετυλίγοντας λοιπόν ο φιλόσοφος τη συμπεριφορά του φιλύποπτου, λέει πως αυτού του είδους ο άνθρωπος, όταν στείλει τον δούλο του να ψωνίσει, στέλνει στο κατόπι του κι έναν άλλον, για να μάθει πόσα πλήρωσε ο πρώτος· πως ο ίδιος, στο δρόμο, κάθε 200 μ., κάθεται και μετράει πόσα λεφτά έχει πάνω του και ‒ παραθέτουμε τη συνέχεια στο πρωτότυπο:
καὶ τὴν γυναῖκα τὴν αὑτοῦ ἐρωτᾶν κατακείμενος εἰ κέκλεικε τὴν κιβωτόν,
καὶ εἰ σεσήμανται τὸ κυλικεῖον,
Σε μετάφραση
κι αφού έχει ξαπλώσει, ρωτάει τη γυναίκα του αν έχει κλειδώσει το σεντούκι
κι αν έχει σφαλίσει με βούλα την κυλικοθήκη,
κι αν μπήκε η αμπάρα στην πόρτα της αυλής. Κι αν εκείνη του πει ότι όλα γίνανε, πάλι αυτός θα σηκωθεί από το στρώμα γυμνός και ξυπόλητος, θ’ ανάψει το λυχνάρι και τρέχοντας πέρα δώθε θα ελέγχει τα πάντα.
Με τούτα και με κείνα, άντε μετά, λέμε εμείς, να τον πάρει ο ύπνος!
