Όλοι μας γνωρίζουμε τον Γιώργο Σταματόπουλο. Ζούμε καθημερινά μαζί του, τον κουβαλάμε στις τσέπες μας, βρίσκεται στα πορτοφόλια μας, μεσολαβεί στις συναλλαγές μας. Στις διαδικτυακές αναζητήσεις θα τον βρείτε ως γλύπτη και χαράκτη των ελληνικών νομισμάτων. Έφτιαξε το 1999 την ελληνική όψη των Ευρωκερμάτων, αυτά που το 2002 ο τέως πρωθυπουργός της Ελλάδας Κώστας Σημίτης προσέφερε στον τότε πρόεδρο των ΗΠΑ Τζορτζ Μπους, ως μέγιστο συμβολικό δώρο παρά την φθηνή ανταλλακτική τους αξία. Από κει και πέρα, η ποιότητα των νομισμάτων και των μεταλλίων με αφορμή διαφόρους ιστορικές επετείους απογείωσε την πορεία του και τον κατέστησε μοναδικό και αναντικατάστατο εγγυητή της εργασίας που εκπορεύεται από το Εθνικό Νομισματοκοπείο για λογαριασμό της Τράπεζας της Ελλάδος.
Αρχικά, οι σπουδές του στη γλυπτική (1982-88) με δύο έγκριτους καθηγητές της Α.Σ.Κ.Τ. τον Γιώργο Νικολαΐδη και τον Θόδωρο Παπαγιάννη καθώς επίσης και η άμεση εμπειρία του με την αρχαία γλυπτική στο μουσείο της Ακρόπολης (1995) και στη συνέχεια, από το 1996 μέχρι σήμερα, η διαρκής ενασχόληση με τη νομισματοκοπεία διαμόρφωσαν το πολιτιστικό συντακτικό του Γιώργου Σταματόπουλου και τα όρια της τέχνης του. Ο ίδιος έχει ιδιαίτερα ανεπτυγμένη αντίληψη του μεγέθους, των υλικών και των τεχνικών που ελάχιστοι σύγχρονοι καλλιτέχνες θα μπορούσαν να ανταγωνιστούν τη γνώση και την εμπειρία του. Αγαπά τη σαφήνεια των περιγραμμάτων απορρίπτοντας το τυχαίο, εμμένει στη στέρεα δομή της σύνθεσης την οποία γεμίζει με ποικίλα στοιχεία χωρίς να αφήνει κενά, συνταιριάζει με ευαισθησία οργανικά με μηχανικά θέματα. Επίσης, διακατέχεται από το φετίχ του φινιρίσματος, προϊόν της επίπονης λεπτομερούς τελειότητας που απαιτείται στη νομισματοκοπεία και της προηγούμενης εντρύφησής του στη γλυπτική της κλασικής αρχαιότητας. Τα έργα του, κομψά και λεία, δεν θα υπερβάλαμε αν τα χαρακτηρίζαμε ως μοναδικά και πρωτότυπα έργα γλυπτικής και χαρακτικής σημειολογίας. Περιγραφικά και σχηματοποιημένα, σημειολογικά και συμβολικά, συνοπτικά και ρητορικά, παραστατικά και εννοιολογικά, φωτεινά και σκιώδη είναι ζεύγη χαρακτηριστικών που αντιτίθενται ή αλληλοσυμπληρώνονται διαρκώς σ’ αυτά, σαν να είναι μελέτες διατριβής πάνω στον πολυμορφικό και πολύπλοκο χαρακτήρα της εποχής μας.
Μερικοί τίτλοι έργων του όπως: Ψεύτικες Πραγματικότητες, Προσωπικό́ Δεδομένο, Σύγχρονη Αφροδίτη, Μύρτις, Μικρή Κόρη, Φανταστικός Ηνίοχος, Φιλέλληνας, Δίνοντας Αξία στο Χρήμα, Ερωτικό́, Κάποιος μας δείχνει το Δρόμο, Κυρίαρχο Είδος, Ονειρικό, Φωτεινό́ Όνειρο, Ρομποτική, Υποκρισία, Ποιος Κινεί τα Νήματα; Αντιμέτωπος με την Ιστορία, Μνήμη RAM, Αναγλυφες Μνήμες, Εκκωφαντική Σιωπή είναι οπτικοποιημένες ιδέες συγχρονισμένες στον διεθνή εικαστικό προβληματισμό που εστιάζει στον μετααποικιακό διάλογο, την παγκοσμιοποίηση, την πολιτική της ταυτότητας, την εθνική ποικιλομορφία, στη νέα ιστορικότητα, στην διαδικτύωση.
Σε κάθε έργο του, υπάρχει μια ξεχωριστή αφήγηση που υποστηρίζεται από την αποσπασματικότητα της γνώσης ή της εμπειρίας, τη μεγέθυνσή της (close up), τον εγκλεισμό της σ’ ένα πλαίσιο (μαρμάρινο τετράγωνο, πλεξιγκλάς, χάλκινες σελίδες βιβλίου, πάπυρο) ή την ανάδειξή της σε σύγχρονη επιτύμβια στήλη. Εικονολογικά και εννοιολογικά συνθέτουν ένα ενιαίο αφήγημα που είναι αντίθετο στο αφήγημα του Marcel Duchamp (αντί-Duchamp) και μακρά πέραν του Andy Warhol (μετά-Warhol). Αντί-ντισαμπικό διότι, αντί να μετακινηθεί από την παραγωγή στην απλή επιλογή του αντικειμένου, ο Σταματόπουλος εμμένει στην δημιουργία του έργου από το μηδέν, είτε έχει μπροστά του έναν όγκο μαρμάρου που πρέπει να λαξεύσει, ένα κομμάτι πλεξιγκλάς να τροχίσει, είτε να χυτεύσει με την παραδοσιακή τεχνική ένα μπρούτζινο γλυπτό. Μετά-γουορχολικό διότι, η θεματογραφία του δεν παραπέμπει σε καταναλωτικά αγαθά αλλά σε πολιτισμικά σύμβολα που η βιομηχανία της κουλτούρας έχει μετατρέψει σε καταναλωτικά προϊόντα της. Ειρωνικά μιλώντας, ούτε ο ίδιος ο Warhol θα μπορούσε να φανταστεί τα έργα του να κυκλοφορούν σε εκατομμύρια αντίτυπα όσο τα σχεδιασμένα νομίσματα του Σταματόπουλου. Για τον καλλιτέχνη, τα πολιτιστικά σύμβολα είναι ένα μικρό ποιητικό λεξικό οικουμενικότητας, ένα είδος καταφυγίου όπου η ενσυναίσθηση και η γνώση μπορούν να ταυτιστούν με τον θεατή.
Αν τη δεκαετία του ’60, η τηλεόραση μπαίνοντας στα σπίτια μας, ήταν ένα παράθυρο -έστω και μικρό, στα παγκόσμια προβλήματα, σήμερα η εμβέλεια του διαδικτύου και η ευρεία βάση δεδομένων μέσω της οθόνης έχει διεισδύσει σε όλες τις πτυχές της καθημερινής ζωής, ώστε να θολώνει τη βιωματική από την αντιλαμβανόμενη και την εικονική πραγματικότητα. Ο Σταματόπουλος καθοδηγούμενος από ορθολογική κριτική σκέψη και ουμανιστική ευαισθησία δημιουργεί ένα είδος εμβληματικών έργων όπου άνθρωπος, μηχανή, τεχνολογία, μνήμη, ιστορία, παρελθόν και παρόν συνυπάρχουν σε συνεχή διάλογο. Οι συνθέσεις του με την παράλληλη και πολλαπλή παράθεση αποσπασματικών οργανικών στοιχείων και μηχανικής μοιάζουν με ανοιχτά παράθυρα γνώσης και κριτικής στον ανοιχτό κόσμο της επικοινωνίας. Γι’ αυτό τα έργα του είναι αντικείμενα που παράγουν έντονη κοινωνικότητα προκαλώντας το θεατή να ανακαλύψει εκ νέου τις αξίες της εποχής.
Στη διπλής όψης μαρμάρινη επιτύμβια στήλη, με τίτλο Ερωτικό, στη μια πλευρά σε συνεχή κάθετη ροή από πάνω προς τα κάτω, ένα αρχαιοπρεπές καλλίκομο γυναικείο κεφάλι συνυπάρχει με το ελικοειδές κέλυφος ενός θαλάσσιου σαλιγκαριού, μια διαγώνια σκάλα και τα γρανάζια μιας μηχανής. Στην πίσω πλευρά της στήλης, χωρισμένη σε δύο πλαίσια, σαν διπλή εικόνα η μια πάνω από την άλλη, τα δάκτυλα του δεξιού χεριού ακουμπούν το κουμπί ενός ρουλεμάν για να ρυθμίσουν την κίνηση στα γρανάζια και τις αλυσίδες. Φαινομενικά, το ασύνδετο των αποσπασματικών εικονολογικών στοιχείων μεταξύ τους, δεν είναι τόσο αθώο. Η ευαισθησία του αγγίγματος πάνω στο κουμπί του εξαρτήματος, παραπέμπει στο λεπτό άγγιγμα της γυναικείας θηλής στον περίφημο πίνακα της ύστερης Αναγέννησης Η Gabrielle d’Estrées και μία από τις Αδελφές της (1594 Λούβρο) της γαλλικής Σχολής Φοντενεμπλώ (École de Fontainebleau). Τα ανομοιογενή στοιχεία μεταξύ τους συναρθρώνουν μια αποσπασματική αφήγηση έμμεσου και προκλητικού παραλληλισμού της ενεργοποίησης της γυναικείας σεξουαλικότητας με τη ρύθμιση καλής λειτουργίας της μηχανής: και τα δύο έχουν το κουμπί τους. Ας προσθέσουμε περισσότερες πληροφορίες: η επίσημη λεζάντα στον πίνακα του Λούβρου, ερμηνεύει το άγγιγμα της Gabrielle d’Estrées ως τσίμπημα δοκιμασίας για πιθανή εγκυμοσύνη της αδελφής της αλλά στον 20ό αιώνα, ο πίνακας έγινε επίσημο σύμβολο της ΛΟΑΤ κοινότητας και του λεσβιασμού. Ακόμη παραπέρα, όσοι ασχολούνται με τις μηχανές, όπως ο Γιώργος Σταματόπουλος ο οποίος πριν την μύησή του στη γλυπτική εργαζόταν στο μηχανουργείο του πατέρα του, χρησιμοποιούν την έκφραση ‘τσιμπάει λάδι’, οπότε το ρεγουλάρισμα, δηλαδή η ρύθμιση των μηχανικών μερών της μηχανής είναι απαραίτητο για την καλή λειτουργία της.
Λόγω του κωδικοποιημένου νοήματος επαφίεται στη γνώση και την πληροφόρηση του θεατή η ερμηνεία ενός έργου όπως το Ερωτικό που είναι μια διαμεσολαβημένη αναφορά στην ηθική των ερωτικών σχέσεων. Και αποτελεί τυπικό παράδειγμα του τρόπου με τον οποίο διαβάζουμε, οργανώνουμε τις πληροφορίες, γράφουμε και ερμηνεύουμε την τέχνη ή οι σύγχρονοι καλλιτέχνες φτιάχνουν τα έργα τους. Το γεγονός ότι στην πληροφορική αγορά συνυπάρχουν οι πολιτιστικοί θησαυροί με το μεγαλύτερο φάσμα της ανθρώπινης γνώσης αναμεμιγμένα με τα επικαιρότητα των γεγονότων σε παγκόσμια κλίμακα έχει μετατοπίσει τον προβληματισμό των καλλιτεχνών, όπως στην περίπτωση του Γιώργου Σταματόπουλου, από μια αυτοαναφορική τέχνη σε πιο επικοινωνιακές και διαμεσολαβητικές μορφές τέχνης. Μιας τέχνης που γίνεται παιχνίδι γνώσης, ανακάλυψης, γρίφος, εξομολόγηση, κριτική και τελικά άποψη για το σήμερα που ανοίγει το διάλογο με το κοινό για να παρουσιαστούν διαφορετικές θέσεις και απόψεις.
Παρόμοια, η ενότητα των έργων με χαραγμένα ποικίλα σύμβολα και μορφές πάνω σε τετράγωνα φύλλα πλεξιγκλάς μοιάζουν αρχικά, με οπτικά κείμενα ανεξέλεγκτης σημειολογίας. Υπάρχει όμως ένα είδος κειμενικής στρατηγικής όπως θα έλεγε ο Ουμπέρτο Έκο, όταν για παράδειγμα στον Φανταστικό Ηνίοχο ή στο Κάποιος μας Δείχνει το Δρόμο, ανάμεσα στο πλήθος των συμβόλων δεσπόζουν οι εμβληματικές μορφές του Ηνίοχου των Δελφών στο ένα και η μορφή του Περικλή στο άλλο. Ενδεχομένως ο θεατής να αναγνωρίσει κάποιες διδακτικές προθέσεις σε τέτοιες συνθέσεις του Γιώργου Σταματόπουλου που εστιάζει στους ταυτόχρονους τρόπους θέασης των εικόνων και λιγότερο σε μια προσπάθεια απόκλισης. Άλλωστε, πόσο θα μπορούσε να αποκλίνει από τα πρότυπα όταν τέτοιες μορφές θεμελιώσανε την ιστορία της αισθητικής και της πολιτικής και παραμένουν επίκαιρες στις βάσεις δεδομένων της παγκόσμιας κουλτούρας; Τα έργα του έχουν έναν εγκυκλοπαιδισμό και ταυτόχρονα εμπεριέχουν την πρόκληση σ’ ένα παιχνίδι χωροχρονικής αναδιάταξης του νοήματος σ’ όλη την επιφάνεια και από πολλές οπτικές (all over), συγχρονισμένα στις επιταγές και τους προβληματισμούς της εποχής μας. Καθώς επινοεί διαδρομές μεταξύ σημείων είναι ένας σύγχρονος ‘σημειοναύτης΄ (semionaut), δανειζόμενος κατ΄ αναλογία, το νεολογισμό του Nicola Bourriaud.
Ο Γιάννης Κολοκοτρώνης είναι Καθηγητής Ιστορίας της Δυτικής Τέχνης στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, ΔΠΘ
