Είχα αρκετά χρόνια να δω ταινία που αποδίδει τόσο ανάγλυφα εκείνη την κρατική εξουσία που, από ιδεολογία και συμφέρον (έτσι κι αλλιώς αυτά τα δύο είναι πια συνώνυμα), επιλέγει να είναι ‘’περιορισμένης ευθύνης’’ και μεταθέτει στους πολίτες τις δικές της υποχρεώσεις, διογκώνοντας έως παραλογισμού και γελοιότητας την έννοια της ατομικής ευθύνης. Ο πολίτης εξαναγκάζεται εκβιαστικά να τις επωμισθεί και, επειδή – όπως είναι φυσικό – αδυνατεί να ανταποκριθεί σε αυτές, ‘’τιμωρείται’’ από το κράτος αυστηρά, πληρώνοντας οδυνηρά το κόστος της ‘’ανεπάρκειας’’ του.

Αναφέρομαι στην νέα ταινία του Σέρβου

Srdan Golubovic ‘’Father’’ 2020, σκηνοθέτη της εξαιρετικής ‘’The Trap’’ (2007) και των αξιόλογων ‘’Absolute Hundred’’(2001) και ‘’Circles’’ (2013). Η καινούρια του στηρίχθηκε σε πραγματικό γεγονός, που τάραξε για λίγο τη σερβική κοινή γνώμη (ως γνωστό, η κοινή γνώμη δεν ταράζεται για πολύ…), πήρε διεθνή βραβεία και επαινέθηκε πολύ, αλλά εδώ παίζεται – για δεύτερη βδομάδα –  σε μια μόνο αίθουσα. Πρόκειται για μια ταινία λιτή, με αφήγηση χαμηλόφωνη, χωρίς συναισθηματικές εκρήξεις, όπως επίσης λιτή, σιωπηλή και συγκρατημένη είναι και η δυνατή ερμηνεία του εξαιρετικού Goran Bogdan. Μια ταινία ιδιαίτερα αξιόλογη παρά τα κάποια κλισέ της, σκληρά ρεαλιστική, ήπια καυστική, στοχαστικά καταγγελτική, που χειρίζεται το συναισθηματικά φορτισμένο θέμα της χωρίς να το εκμεταλλεύεται.

Ο ήρωας, ο Νίκολα, είναι εργάτης σε μια σερβική κωμόπολη, απολυμένος εδώ και δύο χρόνια και περιμένει μάταια να πληρωθεί τα δεδουλευμένα του και τη νόμιμη αποζημίωση του. Δουλειές άλλες δεν υπάρχουν, εργάζεται περιστασιακά όποτε βρίσκει μεροκάματο, του έχουν κόψει το ηλεκτρικό και το νερό και η τετραμελής οικογένεια του στερείται τα απολύτως απαραίτητα για την επιβίωση της. Μετά από μια πράξη ακραίας απόγνωσης της γυναίκας του, ο Νίκολα βρίσκεται αντιμέτωπος με το στυγνό πρόσωπο του κράτους: χάνει τα  παιδιά του που δίνονται σε ανάδοχη οικογένεια, προσπαθεί να ανταποκριθεί στωικά στις εξωφρενικές απαιτήσεις του διευθυντή του τοπικού Κέντρου Εργασίας για να τα πάρει πίσω, εξαπατάται και αδικείται κατάφωρα,  ανακαλύπτει ανήμπορος την πλεκτάνη της τοπικής αρχής σε βάρος του. Το απόλυτο αδιέξοδο.

Και όμως ο Νίκολα, απένταρος και μόνος, με σιωπηλό πείσμα και αδάμαστη επιμονή, φεύγει οδοιπόρος 300 χιλιομέτρων για τα Σούσα του Βελιγραδίου, για να διεκδικήσει από την κεντρική εξουσία, όχι βέβαια σατραπείες και τέτοια, αλλά τα αυτονόητα: το δικαίωμα του στην επιμέλεια των παιδιών του και στην αξιοπρέπεια του. Μέσα στα πέντε ημερόνυχτα της εξαντλητικής πορείας του – ‘’πορεία ελευθερίας και ειρηνικής εξέγερσης’’ κατά τον σκηνοθέτη –  διασχίζει μια χώρα σε εγκατάλειψη και ερήμωση, με φανερά ακόμη τα σημάδια της αιματηρής δεκαετίας του 1990, με ανέχεια, κοινωνικούς διαχωρισμούς, βία και κάποια ψήγματα συντροφικότητας – η αλληλεγγύη προσφέρεται μόνο όσο το επιτρέπει η φτώχεια, ο φόβος και το ατομικό συμφέρον.

Όταν φτάνει επιτέλους μετά από απίστευτες ταλαιπωρίες στο Βελιγράδι, γνωρίζει τη λαμπερή βιτρίνα της πρωτεύουσας και το εξωραϊσμένο προσωπείο της κεντρικής εξουσίας, με το υποκριτικό ενδιαφέρον των εκπροσώπων της και τα επικοινωνιακά παιχνίδια προς όφελος τους, που κρύβει όμως την αλαζονεία και τη γραφειοκρατική αναλγησία τους. Ακόμη κι όταν, επιστρέφοντας στον τόπο του, αντιμετωπίζει ακόμη μια νέα πρόκληση της αντοχής και επιμονής του, εκείνος ανταποκρίνεται προσηλωμένος στον στόχο του, με άδηλο αποτέλεσμα. Ο

Golubovic αφήνει τον θεατή να αποφασίσει εκείνος αν το τέλος της ταινίας είναι ευοίωνο ή όχι, ανάλογα με την οπτική του.

Ο ηρωικός αυτός αντιήρωας, ταπεινωμένος και εξαπατημένος από όλους, κρύβει κάτω από την στωικότητα του θυμό και αγωνία, τα μετατρέπει όμως σε ασίγαστη δύναμη θέλησης, αποφασιστικότητα και πείσμονα υπομονή. Στην ουσία, έστω κι αν δεν το συνειδητοποιεί, αγωνίζεται μοναχικά για δικαιώματα αυτονόητα που αφορούν όλους – κι ας μη το συνειδητοποιούν ούτε κι αυτοί (το κράτος άλλωστε έχει φροντίσει με πολλούς τρόπους γι’ αυτό…) : το δικαίωμα του πολίτη στη δουλειά, στην ανατροφή των παιδιών του, στη βελτίωση των συνθηκών της ζωής του, στη δικαιοσύνη. Τα στερείται όλα, ακόμη –εμμέσως- και τη δυνατότητα συλλογικής διεκδίκησης· κι όμως για το κράτος ‘’περιορισμένης ευθύνης’’ είναι ο υπεύθυνος και ο ένοχος…