Ασυνήθιστο, τολμηρό, σκληρό χαρακτηρίστηκε από πολλούς το θέμα του προηγούμενου άρθρου μου (Περί ευπαθειών, μέρος 1^ο).

Η ελληνική κοινωνία αποφεύγει να συζητά το θέμα της Τρίτης ηλικίας, θέλει να το ξεχνά, να το ξορκίζει, να το εξωραϊζει, οπότε είναι φυσικό να θεωρείται τόλμη – αλλά οπωσδήποτε όχι … γοητεία – το να επιχειρήσει κάποιος να το προσεγγίσει με ειλικρίνεια. Η Τέχνη όμως τολμά περισσότερο από την κοινωνία, δε διστάζει να βάλει το μαχαίρι στο κόκαλο και γι’ αυτό ακριβώς είναι απελευθερωτική και λυτρωτική. Όπως μόνο η αλήθεια μπορεί να είναι.

Αυτό ακριβώς είπα να θυμίσω με αυτό το μικρό αφιέρωμα σε ταινίες, άλλες αριστουργηματικές και πασίγνωστες, άλλες λιγότερο γνωστές αλλά δυνατές, που όλες έχουν βασικούς ήρωες ανθρώπους αυτών των ηλικιών και επικεντρώνονται στις ευπάθειες και τα προβλήματα, αλλά και στην λειτουργικότητα, την ψυχική ωριμότητα, τη σοφία τους.

Περιττό να σημειώσω ότι περιορίζομαι μόνο σε όσες έχω δει και θυμάμαι.
Η αναμέτρηση με τον χρόνο, οι αντοχές που μειώνονται, η καθημερινότητα που είναι δύσκολη, η μοναξιά: 

-(‘’The death of Mr Lazaresku’’– Η οδύσσεια του κ. Λαζαρέσκου  2005 Κρίστι Πουίου),

οι αναμνήσεις που γίνονται καταφυγή ή πηγή οδύνης:

– (‘’Out stealing horses’’ – Κλέφτης αλόγων 2019      Χ.Π. Μόλαντ),

ο θάνατος που δεν είναι πια μια αδιανόητη προοπτική:

-(‘’Ikiru’’ – O καταδικασμένος 1953 Ακίρα Κουροσάβα), αποτελούν μια αναμφισβήτητη πραγματικότητα.

Αναπόφευκτοι οι ανοιχτοί λογαριασμοί:

-(‘’The interpreter’’ – Ο διερμηνέας 2019 Μάρτιν Σούλικ) και οι απολογισμοί που συχνά συνοδεύονται από μελαγχολικές αποτιμήσεις και ενοχές

-(‘’Pain and glory’’ – Πόνος και δόξα 2019 Π. Αλμοδόβαρ), ή και η επινόηση μύθων για να αντιμετωπιστούν οι ήττες της ζωής:

-(‘’Medal of honor’’ – Μετάλλιο τιμής 2009 Calin  Netzer).

Από ανάγκες επιτακτικές εκκινεί η αγωνιώδης προσπάθεια να διασωθεί η αξιοπρέπεια και ανεξαρτησία:

-(‘’The end of summer’’ – Το τέλος του καλοκαιριού 1961 Γιασουτζίρο Όζου), να βρεθεί ένα νέο νόημα ύπαρξης:

-(‘’Umberto U’’ 1952  Βιττόριο ντε Σίκα /’’Nebraska’’ 2013 –Aλεξάντερ Πέιν  /’’La ventura’’ – Το παράθυρο 2008 Κάρλος Σορίν), ένας νέος στόχος που θα εμπνεύσει και θα κινητοποιήσει:

-(‘’The straight story’’ 1999 Ντέιβιντ Λίντς).

Και δεν είναι καθόλου λίγες οι φορές που αυτά γίνονται κατορθωτά.

(Νεμπράσκα, Α. Πέιν)

Αρκετά συχνά τα ηλικιωμένα άτομα εκδηλώνουν μισανθρωπία, μεμψιμοιρία, αλαζονεία, ή κυνισμό, που συνήθως είναι προκαλύμματα της επιθυμίας τους να υπερασπιστούν πεισματικά τον τρόπο ζωής που επέλεξαν, να μην παραδεχθούν τους φόβους τους, να καλύψουν την πίκρα για την ανικανοποίητη ύπαρξη τους, να συμφιλιωθούν με τον χρόνο, με τον εαυτό τους και τους άλλους και ίσως να τολμήσουν δύσκολες αναθεωρήσεις και ανατροπές:

-(‘’Wild strawberries’’ – Άγριες φράουλες 1957 Ι. Μπέργκμαν /’’Youth’’ 2015 Π. Σορεντίνο  /’’Gran Torino’’ 2008 Κ. Ίστγουντ /’’A man galled Ove’’ – Ο κύριος Όβε 2015 Χάνε Χόλμ /’’That good night’’ – Μια νύχτα ευλογημένη 2017 Έρικ Στάιλς  /’’Lucky’’ 2017 Τζ. Κ. Λιντς / ‘’La tenerezza’’ – Η τρυφερότητα 2017 Τζιάνι Αμέλιο).

(Η νιότη, Π. Σορεντίνο) 

Σε πολλές περιπτώσεις, παρόλο που το κοινωνικό πλαίσιο όχι μόνο δεν είναι υποστηρικτικό, αλλά δαιμονοποιεί το γήρας και μοιάζει να το θεωρεί βάρος, οι ηλικιωμένοι κατορθώνουν να επιδεικνύουν θετικό πνεύμα, συναισθηματική ωριμότητα και  έναν ηθικό κώδικα, που τους επιτρέπουν να είναι δημιουργικοί και δοτικοί, να αποσύρονται ηθελημένα προς όφελος των νεότερων, να τείνουν το χέρι προς τον συνάνθρωπο με κατανόηση και γενναιοδωρία:

-(‘’The ballad of Narayama’’ – Η μπαλάντα της Ναραγιάμα 1958 Κινοσίτα και 1983 Σοέι Ιμαμούρα  /’’Le Havre’’ – Το λιμάνι της Χάβρης 2011 Α. Καουρισμάκι  /’’I, Daniel Blake’’ 2016 Κεν Λόουτς /’’Philomena’’ 2013 Σ. Φρίαρς).

Οι νέοι δε μπορούν πάντοτε ή δε θέλουν να είναι αρωγοί των ηλικιωμένων. Η συνύπαρξη μαζί τους και η φροντίδα τους δεν είναι πάντοτε μια εύκολη υπόθεση:

-(‘’The Savages’’ 2007 Ταμάρα Τζένκινς). Η ίδια η αγάπη μεταξύ τους μπορεί να γίνει δύσκολη, αιχμηρή, οδυνηρή:

-(‘’En familie’’ – Μια οικογένεια 2010 Π. Κρίστενσεν).

Γίνονται χειριστικοί, απορριπτικοί ή και καταδυναστευτικοί με τα παιδιά τους:

-(‘’Autumn sonata’’ – Φθινοπωρινή σονάτα 1978 Ι. Μπέργκμαν), 

επιδιώκουν σχέσεις εξαρτησιακές, αρνούνται να κόψουν τον ομφάλιο λώρο:

-(‘’Teddy bear’’ 2012 Μαντς Ματίεσεν).  

Πολλοί αντιθέτως προσπαθούν να στήσουν γέφυρες ουσιαστικής επικοινωνίας με τους νέους, τους προσφέρουν υπομονή και μια άνευ όρων αγάπη:

-(‘’The way home’’  – Ο δρόμος του γυρισμού 2009 Λι Γιονγκ Χιανγκ),

κάνουν ο,τι μπορούν για τη σύγκλιση των διαφορετικών κόσμων:

-(‘’Stanno tutti bene’’ –Είναι όλοι τους καλά 1990 Τζ. Τορνατόρε) /’’Toni Erdmann’’ 2016 Μάρεν Άντε),

ενώ κάποιοι άλλοι, ευάλωτοι απέναντι στις ραγδαίες αλλαγές της εποχής, στη διάψευση των προσδοκιών τους:

-(‘’An autumn afternoon’’ – Φθινοπωρινό απόγευμα 1962 Γιασουτζίρο Όζου),

βιώνουν τραυματικά και με αίσθημα εγκατάλειψης το χάσμα που τους χωρίζει από τα παιδιά τους:

-(‘’Tokyo story’’ –Ταξίδι στο Τόκιο 1953 Γιασουτζίρο Όζου  /’’Still walking’’ – Μια μέρα του καλοκαιριού 2008 Χ. Κορεέντα).

(Μια μέρα του καλοκαιριού, Κορεέντα)

Η αναζήτηση του έρωτα θεωρείται θέμα ταμπού για τους ανθρώπους μετά τα 60. Παύει να θεωρείται ανάγκη και δικαίωμα, ακόμη και από την τέχνη σπάνια απεικονίζεται: 

-(‘’Cloud 9’’  2009 Αντρέας Ντρέσεν / ‘’Innocence’’ -Επιστροφή στην αθωότητα 2000 Πολ Κοξ).

Συνήθως δέχεται κακόβουλα σχόλια και ειρωνείες από το κοινωνικό περιβάλλον και υποβάλλεται σε έλεγχο και λογοκρισία από το οικογενειακό:

-(‘’Gloria’’ 2013 Σεμπάστιαν Λέλιο),

ενώ, στην καλύτερη περίπτωση, προκαλεί συγκαταβατική ευθυμία. Ειδικά στη σχέση με νεότερο άτομο ελλοχεύει πολύ συχνά η απογοήτευση, η διάψευση, η διάλυση κάθε αυταπάτης. Αν ειδικότερα μια γυναίκα τολμήσει μια τέτοια σχέση, ριψοκινδυνεύει μεγάλο ψυχικό και κοινωνικό κόστος:

-(‘’Fear eats the soul’’ – Ο φόβος τρώει τα σωθικά  1974 Ρ. Β. Φασμπίντερ /’’The mother’’ 2003 Ρότζερ Μίτσελ), ακόμη και σήμερα, τουλάχιστον στον τόπο μας.

Η ανατομία της μακροχρόνιας συζυγικής σχέσης σε όλες της τις εκδοχές έχει δώσει αριστουργήματα στον κινηματογράφο. Οι δυσκολίες μιας μακράς συμβίωσης, η ανελέητη διάβρωση που επιφέρει ο χρόνος, η διάψευση της συναισθηματικής επένδυσης, η βουβή πικρία:  

-(‘’45 years’’ 2015 Άντριου Χέι), συχνά βιώνονται, αλλά σπάνια ομολογούνται.

(45 χρόνια, Α. Χέι)

Ακόμη σπανιότερα  ομολογούνται ο  μετασχηματισμός της σχέσης από το πάθος στην αφόρητη συνήθεια και εξάρτηση, στη μοναξιά για δύο και στο μίσος:

-(‘’Le chat’’ – Ο γάτος 1971 Πιερ Γκρανιέ-Ντεφέρ)

και η στήριξη ενός αταίριαστου γάμου σε σκοπιμότητες  και ίδια οφέλη, που οδηγεί μοιραία σε καθημερινά εγκλήματα ή σε αμοιβαία αλληλοεξόντωση:

-(‘’Elena’’ 2011 Α. Ζβιαγκίντσεφ).

Ο Ι. Μπέργκμαν έχει δώσει στο ‘’Saraband’’ (2003) όλο το φάσμα των διαπιστώσεων ενός εκ των υστέρων νηφάλιου απολογισμού της  συμβίωσης δυο ανθρώπων –  από το παιχνίδι εξουσίας μεταξύ τους μέχρι τη σημασία της ερωτικής επαφής.

(Έλενα, Ζβιαγκίντσεφ)

Όμως υπάρχει και η άλλη όψη του νομίσματος: η αγάπη ανάμεσα σε δυο ανθρώπους που πορεύτηκαν δεκαετίες μαζί:

-(‘’Amour’’ 2012 Μ. Χάνεκε / ‘’Volcano’’ -2012 Ηφαίστειο  Ρ.Ρούναρσον / ‘’Away from her’’ -2011 Υστερόγραφο μιας σχέσης Σάρα ΠόλεΪ / ‘’Hayuta and Berl’’ – 2012 Επίλογος Αμίρ Μανόρ).

Η αγάπη, που στη δύσκολη ώρα της σωματικής και πνευματικής φθοράς, του ανυπεράσπιστου πόνου μπροστά στο τέλος, θα κληθεί να επιβεβαιώσει την ύπαρξη της, να κάνει υπερβάσεις, να αποδείξει ότι είναι το μόνο κομμάτι αθανασίας που διαθέτουμε έναντι της οδυνηρής θνητότητας.