Ακούω ήδη τις αντιδράσεις πολλών: μα είναι δυνατόν, εδώ έχουμε κατακλυστεί από πολέμους, πανδημίες, οικονομική κρίση, διαφανείς πολιτικές προθέσεις και αδιαφανή διεθνή συμφέροντα, κι εσύ επιμένεις να ελπίζεις ακόμη στον Άνθρωπο και να αναζητάς την ουτοπία; Γιατί ουτοπία είναι να ελπίζεις ακόμη σε μια κοινωνία ισότητας, αποδοχής του διαφορετικού, επικοινωνίας και πολυφωνίας και μάλιστα να γράφεις – σε καιρό βραβείων Όσκαρ – για ένα ντοκιμαντέρ τρεισήμισι ωρών! Είναι σαν να αναζητάς πυγολαμπίδες μέσα σε μια νύχτα πυρκαγιάς…
Μιλώ για το γερμανικό ντοκιμαντέρ της
Maria Speth ‘’Ο κ. Μπάχμαν και η Τάξη του’’, που παίζεται στις αίθουσες. Καθηλωτική εμπειρία: προσήλωση, απόλαυση, συγκίνηση. Μια ταινία-εργαλείο παιδευτικό για όλες τις ηλικίες. Κανείς από τους θεατές δε φάνηκε να δυσφορεί από τη μεγάλη διάρκεια, ούτε και οι λίγοι παρόντες έφηβοι…
Η σκηνοθέτης παρακολούθησε για έξι μήνες μια σχολική τάξη εφήβων 12-14 ετών και τον δάσκαλο τους κ. Μπάχμαν, σε σχολείο μιας βιομηχανικής κωμόπολης. Στο Stadtallendorf το 70/% των κατοίκων είναι μετανάστες και τα 18 παιδιά της τάξης έχουν όλα δυσκολίες στα Γερμανικά – και όχι μόνο. Προέρχονται από Τουρκία, Βουλγαρία, Ιταλία, Μαρόκο, Βραζιλία, Ρουμανία, Ρωσία, έχουν διαφορετικό πολιτισμικό και θρησκευτικό υπόβαθρο, αλλά όλων οι οικογένειες ανήκουν στην εργατική τάξη. Ο κ. Μπάχμαν τα προετοιμάζει για την εισαγωγή τους στο γυμνάσιο.
Αυτό είναι το συμβατικό πλαίσιο· γιατί τίποτα άλλο εδώ δε λειτουργεί συμβατικά. Ο δάσκαλος τους είναι ένας εντελώς αντισυμβατικός 65χρονος, το περιβάλλον της τάξης του είναι εντελώς ανορθόδοξο, όπως και η εμφάνιση του. Διδάσκει Γερμανικά, Μαθηματικά και Μουσική, αλλά οι μέθοδοι του δεν είναι καθόλου οι συνηθισμένες, η αξιολόγηση της ανεπαρκούς επίδοσης των μαθητών του δεν είναι ποτέ καταδικαστική ή υποτιμητική. Δίνει με μεγάλη συνέπεια και φροντίδα στα παιδιά τα εφόδια για να προχωρήσουν, αλλά δε σταματά εκεί. Και φυσικά νοιώθει ξένος προς το εκπαιδευτικό σύστημα, που πάντα, ως θεσμός, του προξενούσε δυσπιστία…
Οι έφηβοι μαθητές του, πέρα από τις μεγάλες δυσκολίες στη γλώσσα, αντιμετωπίζουν προβλήματα προσαρμογής σε μια νέα πραγματικότητα, που έρχεται σε αντίθεση με τα στερεότυπα της οικογενειακή τους κουλτούρας. Κάποιοι από αυτούς θεωρούν την Τουρκία ή τη Βουλγαρία πατρίδα τους, αλλά δεν ξέρουν πώς λέγεται η ‘’πατρίδα’’ στα Τουρκικά ή Βουλγαρικά, ενώ κάποιοι άλλοι δεν προλαβαίνουν να γνωρίσουν νέα πατρίδα λόγω των συνεχών μετακινήσεων των γονιών τους για εξεύρεση εργασίας. Ταυτόχρονα, δεν παύουν να είναι έφηβοι με τις ιδιαιτερότητες και τα συνήθη της ηλικίας τους προβλήματα προσωπικής ταυτότητας και σχέσεων.
Στο πρόσωπο του κ. Μπάχμαν τα παιδιά βρίσκουν ακριβώς αυτό που χρειάζονται: έναν δάσκαλο υποστηρικτικό, παρηγορητικό, με χιούμορ, που δικαιολογεί τα λάθη τους, ενισχύει την αυτοεκτίμηση τους, τα υπερασπίζεται, αν χρειαστεί, απέναντι στους γονείς τους, αλλά ταυτόχρονα τους βάζει τα όρια που η ηλικία τους χρειάζεται, ώστε να νοιώθουν ασφαλή. Καλλιεργεί τις δεξιότητες τους, αποδέχεται τις επιλογές τους και συγχρόνως προσπαθεί να τα ενσωματώσει όσο πιο ανώδυνα γίνεται στη νέα τους αναγκαστική γερμανική πραγματικότητα, χωρίς να κρύβει τις σκοτεινές σελίδες της γερμανικής ιστορίας που μάλιστα τυχαίνει να έχουν άμεση σχέση με την πόλη τους. Γιατί, για τον κ. Μπάχμαν, ενσωμάτωση δεν είναι αφομοίωση στη γερμανική κουλτούρα και εγκατάλειψη της πολιτισμικής φυσιογνωμίας αλλά σεβασμός στις όποιες προσωπικές επιλογές του καθενός. ‘’Να μείνετε πιστοί στον εαυτό σας’’ τους λέει αποχαιρετώντας τους.
Είναι ένας ελεύθερος άνθρωπος και ένας ταλαντούχος δάσκαλος ο κ. Μπάχμαν, γιατί θέλει πολλή ελευθερία, αγάπη και κατανόηση να καθησυχάσεις το άγχος των εφήβων για τη σεξουαλικότητα τους λέγοντας ‘’ έχει παρατηρηθεί ότι οι έφηβοι με υψηλό
IQ αρχίζουν πιο αργά το σεξ’’ και να γελάσεις με την καρδιά σου μαζί με όλους, όταν ένας σου απαντά ‘’εγώ που είμαι χαζός μπορώ να αρχίσω νωρίτερα;’’ Ενθαρρύνει τα παιδιά να εκφράζουν ελεύθερα συναισθήματα και απόψεις, να ξέρουν να ακούν τον άλλον, να αφηγούνται μια ιστορία και να ασκούν κριτική. Τους διδάσκει έμπρακτα τον διάλογο, και την αλληλεγγύη και, πάνω απ’ όλα, τα σέβεται, γι’ αυτό κερδίζει τον σεβασμό τους χωρίς να τον απαιτεί.
Η κάμερα της Speth παρακολουθεί αόρατη και διακριτική όσα συμβαίνουν εντός και εκτός σχολείου, δεν ωραιοποιεί, δεν κατασκευάζει σκηνές, τα παιδιά είναι εντελώς αυθόρμητα στις αντιδράσεις τους. Καταγράφει τη βαρεμάρα, τη ντροπή, τους φόβους, τις αντιρρήσεις, το θυμό, την άρνηση, τη συγκίνηση, την ικανοποίηση, τον ενθουσιασμό τους. Δεν υποδεικνύει εμμέσως μια πλοκή, προσκαλεί τον θεατή να μπει στον ρυθμό αυτής της διαδικασίας προσέγγισης και αλληλεπίδρασης δάσκαλου και μαθητών, να βιώσει μαζί τους την ανεπανάληπτη εμπειρία της ουσιαστικής ανθρώπινης επικοινωνίας και να ανανεώσει την ελπίδα του – τη μοναδική του πια ίσως… – για μια Παιδεία κατανόησης και αποδοχής, σεβασμού και αλληλεγγύης, πολυπολιτισμικότητας και πολυφωνίας. Ακόμη κι αν φαίνεται πια ουτοπική…
