‘’Δεν υπάρχει χαρά στο ελληνικό σχολείο’’ ακούγεται να λέει η δεκαεπτάχρονη Σοφία στην κάμερα του σκηνοθέτη. Προφανώς δεν είναι η πρώτη φορά που το ακούμε ή το σκεφτόμαστε – αποτελεί κοινό μυστικό, κρυμμένο κάτω από το χαλί. Κανείς από τους εμπλεκόμενους στην ελληνική Μέση Εκπαίδευση – μαθητές, εκπαιδευτικούς και γονείς- δε δηλώνει ευτυχής· διεθνείς έρευνες την τοποθετούν στα κατώτερα επίπεδα της αξιολόγησης και η Unicef διακηρύσσει πως ‘’η Ελλάδα είναι η χειρότερη ευρωπαϊκή χώρα για να είσαι παιδί’’· οι κατά καιρούς κυβερνήσεις ουδέποτε θέλησαν ή τόλμησαν ριζική εκπαιδευτική αναδιάρθρωση, περιοριζόμενοι σε ημίμετρα ή μέτρα σκοτεινών σκοπιμοτήτων, που με θράσος εμφανίζουν ως εκπαιδευτικές μεταρρυθμίσεις· όσο για την ελληνική κοινωνία, υπνώττει ανεχόμενη τα πάντα, ως το συνηθίζει. Στο μεταξύ η παραπαιδεία καλά κρατεί, η ιδιωτική εκπαίδευση επωφελούμενη θησαυρίζει και η δημόσια εκπαίδευση, στον πάτο πάντα των δημοσίων δαπανών, κακοφορμίζει και απαξιώνεται χρόνο με τον χρόνο…
Αυτήν την πραγματικότητα τόλμησε να προσεγγίσει ο Λ. Παλαιοκρασάς δίνοντας τον λόγο στους πρωταγωνιστές της και καλώντας τον θεατή να τη δει ‘’από μέσα’’. Αφού εξασφάλισε τις απαραίτητες άδειες, κατάφερε την κρίσιμη περίοδο 2019-2020 να εισχωρήσει στη καθημερινότητα της Γ’ τάξη ενός τυχαίου αθηναϊκού Λυκείου και να την καταγράψει ως παρατηρητής – δυσκολότατο εγχείρημα, αν πάρει κάποιος υπόψη την καχυποψία των εφήβων και την αμηχανία των εκπαιδευτικών απέναντι σε εισβολές έξωθεν.
Η συμμετοχή των τελευταίων στο ντοκιμαντέρ είναι σχετικά περιορισμένη. Υπάρχει ευτυχώς πάντα, ως γνωστό, μια μειοψηφία εκπαιδευτικών που αντιμετωπίζουν το λειτούργημα τους με συνεχή προβληματισμό, πειραματισμό και διάθεση αυτοκριτικής, νοιώθουν συνοδοιπόροι και αλληλέγγυοι με τους μαθητές τους και δε διστάζουν να συνδράμουν την οποιαδήποτε προσπάθεια καταγραφής και κοινοποίησης των βαθύτερων προβλημάτων μιας μαθητικής κοινότητας. Οι περισσότεροι δυστυχώς, τυπικοί στις υποχρεώσεις τους, κάνουν τη δουλειά τους χωρίς έμπνευση και ενθουσιασμό κρατώντας αποστάσεις ασφαλείας από τους μαθητές και αποφεύγοντας τις κακοτοπιές· μπορώ λοιπόν να τους φανταστώ, ως εκπαιδευτικός κι εγώ, εντελώς απρόθυμους να εκφράσουν δύσκολες αλήθειες που δε θέλουν ή δε μπορούν να αντιμετωπίσουν.
Το ντοκιμαντέρ του Λ. Παλαιοκρασά φέρνει μπροστά στα μάτια μας μια σχολική πραγματικότητα, την οποία σπεύδουμε συνήθως να καταδικάσουμε κουνώντας απαξιωτικά το σώφρον ενήλικο κεφάλι μας, ενώ ξέρουμε πολύ καλά ότι έχουμε ως πολιτεία και ως κοινωνία την ευθύνη γι’ αυτή: την απέραντη πλήξη που τα παιδιά νοιώθουν μέσα σε μια καθημερινότητα ασφυκτική μεταξύ σχολείου και φροντιστηρίου, συσσωρεύοντας αποστειρωμένες γνώσεις, χωρίς ερεθίσματα που να σχετίζονται με τα ενδιαφέροντα τους ή τον κόσμο γύρω τους, με γιορτές και επετείους που έχουν καταντήσει σχολικό ανέκδοτο· το άγχος τους να ανταποκριθούν στην απαίτηση για πρόωρη ενηλικίωση και επιλογή επαγγελματικού μέλλοντος στα δεκαέξι τους· και πάνω απ’ όλα, η ταινία προβάλλει ανάγλυφα τον θυμό που υποβόσκει στην ‘’κόλαση’’ του σχολείου και τη βίαιη αποσυμπίεση του, που βρίσκει διέξοδο σε παραβατικές συμπεριφορές, bullying ή καταλήψεις χωρίς ορατά, άρα και αποδεκτά από τους ενηλίκους, αιτήματα.
Ο μαθητής του Λυκείου ως άτομο στην πιο εύθραυστη περίοδο της ζωής του είναι εντελώς αόρατος στην ελληνική εκπαίδευση. Τα προσωπικά του προβλήματα δεν ενδιαφέρουν κανένα, τα ταλέντα του μένουν ανεκμετάλλευτα, τα απεγνωσμένα σήματα απογοήτευσης που εκπέμπει δεν βρίσκουν αποδέκτη, η γενικευμένη απαξίωση προς τον θεσμό και τους εκπροσώπους του φαίνεται ότι δεν πτοεί κανένα. Το μόνο που του ζητείται είναι να τερματίσει ευπειθώς και επιτυχώς τον τρίχρονο μαραθώνιο αντοχής που απαιτείται για να εισαχθεί σε κάποιο ΑΕΙ ή ΤΕΙ, που συνηθέστατα δεν ξέρει καν το αντικείμενο του… Κι αν αποτύχει, ας κόψει τον σβέρκο του να βρει δουλειά ως γκαρσόνι ή ντελιβεράς…
Οι σημερινοί έφηβοι αναζητούν την ταυτότητα τους και τη θέση τους σε μια κοινωνία, που κυνικά προβάλλει καθημερινά το σαθρό της πρόσωπο στα ΜΜΕ και στα ΜΚΔ· όσο κι αν δεχτούμε ότι αυτά υπογραμμίζουν, μεγεθύνουν και πολλαπλασιάζουν τη σαθρότητα, δε παύουν να είναι ο καθρέφτης της ηθικής και πνευματικής χρεωκοπίας της. Αυτή η κοινωνία εξέθρεψε τα σημερινά δεκαεπτάχρονα, αυτή τα γαλούχησε και τα χειραγώγησε· αυτή η εκπαίδευση τους έδωσε πρότυπα και στόχους, αυτή απέτυχε να αφουγκραστεί τις ανάγκες τους. Το εξαιρετικά ενδιαφέρον ντοκιμαντέρ του Παλαιοκρασά επιχειρεί και επιτυγχάνει να δείξει την πίσω όψη του θυμού, της πλήξης, του άγχους των μαθητών: τον δικό τους κώδικα επικοινωνίας, τον ευάλωτο εφηβικό συναισθηματισμό τους, την αγωνία τους για ένα μέλλον που φροντίσαμε να το κάνουμε εξαιρετικά επίφοβο, τα όνειρα που, παρόλα αυτά, η αθωότητα τους επιμένει να διατηρεί, την κακοκρυμμένη πίσω από μαγκιές και νταηλίκια ευαισθησία τους.
Εύχομαι, παρά τη σχετική απαισιοδοξία μου, το ‘’Τέλος Χρόνου’’ να έχει ευρεία απήχηση και να γίνει η αρχή ενός κοινωνικού διαλόγου και επαναπροσδιορισμού των στόχων και των μεθόδων του εκπαιδευτικού μας συστήματος. Νομίζω ότι είναι καιρός να συνειδητοποιηθεί από όλους τους εμπλεκόμενους αλλά και ολόκληρο το κοινωνικό σώμα ότι ακόμη και οι σύγχρονοι στενοί τεχνοκρατικοί στόχοι, που υπαγορεύει στην εκπαίδευση η φιλοσοφία της αγοράς, παραμένουν ανέφικτοι και κενό γράμμα. Γιατί εξορίσαμε από την εκπαίδευση τη χαρά. Και χωρίς ευφρόσυνο ψυχικό κλίμα μάθηση και ουσιαστική γνώση δεν υπάρχουν.
