Ένα οδικό ταξίδι, το αυτοκίνητο ως ιδιωτικός χώρος ελεύθερης έκφρασης, μια απλή ιστορία που στην πορεία αποκτά προεκτάσεις, νεορεαλιστικό στοιχείο και νατουραλιστικοί διάλογοι, ένα οικογενειακό δράμα σε απόλυτη συνάρτηση με την κοινωνικοπολιτική πραγματικότητα, δυο παιδικά μάτια που γίνονται ο αδυσώπητος καθρέφτης της… Η πρώτη ταινία του Panah Panahi, γιου του διάσημου Ιρανού σκηνοθέτη Jafar Panahi (ακόμη μια φορά φυλακισμένου σήμερα) κληρονομεί και ανανεώνει όλα αυτά τα στοιχεία που συναντώνται συχνότατα στη σύγχρονη ιρανική φιλμογραφία.
Μια τετραμελής οικογένεια ξεκινά με αυτοκίνητο από την Τεχεράνη για έναν άγνωστο προορισμό. Οικείες καταστάσεις και γνωστά μοτίβα μιας τυπικής οικογενειακής εκδρομής καταγράφονται στον στενό χώρο: τραγούδια, μικροτσακωμοί και φιλιώματα, η αδιάψευστη γλώσσα του σώματος και του βλέμματος που μαρτυρά αγάπη, ζεστασιά, μοίρασμα. Ο πατέρας, γκρινιάρης, με πονόδοντο και το ένα πόδι στον γύψο, προσπαθεί να βολευτεί στο πίσω κάθισμα με τον μικρό γιο, ένα πληθωρικό, φασαριόζικο, εκνευριστικό αλλά αξιολάτρευτο επτάχρονο πιτσιρίκι. Στη θέση του συνοδηγού η μητέρα, μια γυναίκα δυναμική, δοτική, που όλους τους νοιάζεται αλλά και τους προσγειώνει. Στο τιμόνι ο μεγάλος γιος, ένας σιωπηλός, σφιγμένος εικοσάρης, περίεργα αμέτοχος στα συμβαίνοντα. Κι ένα άρρωστο αδέσποτο σκυλάκι συμπληρώνει τη συντροφιά.
Καθώς το ταξίδι συνεχίζεται, γίνεται γνωστό ότι η οικογένεια έχει μόλις υποθηκεύσει το σπίτι της και πουλήσει το αυτοκίνητο της, ταξιδεύει με δανεικό και χωρίς κινητά τηλέφωνα. Μια ανησυχία, μια αβεβαιότητα, μια υποβόσκουσα ένταση αρχίζει να διαφαίνεται στους ενήλικες και η προσπάθεια τους να παρουσιάζουν τα πάντα στον μικρό γιο ως παιχνίδι γίνεται όλο και πιο δύσκολη. Κάτι παράτολμο και επικίνδυνο επιχειρείται, παρά τις διαβεβαιώσεις των γονιών ότι συνοδεύουν τον μεγάλο γιο στον γάμο του. Ο φόβος, η αγωνία δε μπορούν να καλυφθούν. Ο πατέρας με υπεκφυγές και αμηχανία προσπαθεί να κρύψει την άγρια τρυφερότητα του, τον ανήμπορο σπαραγμό που μόνο τα μάτια του αφήνουν να φανεί. Η μάνα επιστρατεύει τεράστια ψυχική δύναμη για να στηρίξει και να παρηγορήσει, αφήνοντας μόνο στιγμιαίες διαρροές απόγνωσης. Ο Φαρίντ (ο μεγάλος γιος είναι ο μόνος που, όχι τυχαία, έχει όνομα) σηκώνει στους εικοσάχρονους ώμους του την αμφίβολη έκβαση ενός προσωπικού δύσκολου εγχειρήματος. Και μόνο ο μικρούλης, με την άγνοια και την ανεμελιά της ηλικίας του, απολαμβάνει το ταξίδι σαν περιπέτεια και τον κόσμο σαν ένα συνεχώς ανανεούμενο θαύμα.
Ο γύψος γίνεται κλαβιέ πιάνου, ένα νεανικό κορμί γέρνει από το παράθυρο του αυτοκινήτου για μια ανάσα, ένα μήλο μοιράζεται στα δυο, ένα δέντρο σκεπάζει την αγάπη και την λύπη δυο γονιών, ένας υπνόσακος αιωρείται στο διάστημα, το τραγούδι δεν καταφέρνει να στομώσει την οδύνη στα μητρικά μάτια· αποσπασματικές δυνατές σκηνές, πελεκημένες οι περισσότερες με δεξιοσύνη και ευαισθησία, συνθέτουν μια ταινία ολοκληρωμένη και ευθύβολη. Με αφήγηση απλή αλλά πολυεπίπεδη, με αντισυμβατική κινηματογράφηση, σουρεαλιστικά στοιχεία και συμβολισμούς (ο γύψος του πατέρα, το άρρωστο σκυλί, οι μοτοσικλετιστές με τις μάσκες, η σταδιακή μεταμόρφωση του τοπίου κλπ), με εξαιρετική φωτογραφία και δυνατές ερμηνείες και με συμπαγή δραματικό πυρήνα που το χιούμορ δεν παύει μέχρι τέλους να πολιορκεί, ο γιος
Panahi, πατώντας στα βήματα του πατέρα Jafar και του δάσκαλου Kiarostami, προσθέτει την προσωπική ανανεωτική ματιά του.
Πάνω απ’ όλα όμως οι αντιθέσεις είναι αυτές που χαρακτηρίζουν τη σκηνοθετική οπτική. Οι κοντινές λήψεις στο αυτοκίνητο επιμένουν στην εγγύτητα, στα πρόσωπα, στην εξατομικευμένη ιστορία· στις πιο κρίσιμες στιγμές όμως τα ευρυγώνια πλάνα των εξωτερικών χώρων, με τους ήρωες μόλις διακρινόμενες φιγούρες, τονίζουν την καθολικότητα του θέματος και εμποδίζουν τον συναισθηματισμό να εκπέσει σε μελοδραματισμό. Ο γνωστός ιρανικός ρεαλισμός ισορροπεί θαυμάσια με στοιχεία ονειρικά και σουρεαλιστικά, το κωμικό στοιχείο αποφορτίζει το βαρύ κλίμα του δράματος, τα ελαφρά τραγούδια των προεπαναστατικών χρόνων εναλλάσσονται με τις επαναλαμβανόμενες νότες της θλιμμένης σονάτας του Σούμπερτ. Η άγνοια, η αφέλεια, η συνεχής έξαρση του μικρού αδερφού αντιπαραβάλλεται κάθε στιγμή με την επίγνωση, τον τρόμο, την οδύνη των ενηλίκων· ο μικρούλης είναι το καταλυτικό στοιχείο της πλοκής, είναι ο μεγάλος μπελάς τους αλλά και το μόνο κίνητρο για να συνεχίσουν…
Ήταν αναμενόμενο η ταινία του
Panah Panahi, που άλλωστε θήτευσε δίπλα στον πατέρα του, να υιοθετεί τον κοινωνικοπολιτικό σχολιασμό που χαρακτηρίζει όλους τους σύγχρονους Ιρανούς δημιουργούς , άλλοτε άμεσο και εξόφθαλμο, άλλοτε έμμεσο και καλυμμένο στην προσπάθεια τους να μην προκαλέσουν την κρατική λογοκρισία. Ήταν επίσης αναμενόμενο στην επιλογή του θέματος της ταινίας να βαρύνουν τα προσωπικά του βιώματα και οι συνέπειες στην οικογένεια του από τις διώξεις και τις φυλακίσεις του πατέρα του. Τα γυρίσματα έγιναν κάτω από αντίξοες και περιοριστικές συνθήκες και ‘’στο Ιράν δεν προβλήθηκε πουθενά, ήταν σαν να μην υπήρχε’’, όπως είπε ο σκηνοθέτης.
Η ταινία απηχεί για γενικότερη κατάσταση της ιρανικής κοινωνίας. Εκφράζει την ανασφάλεια, τη συνεχή απειλή και τον τρόμο κάθε οικογένειας που εναντιώνεται στο αυταρχικό κράτος, τη λαχτάρα για ελευθερία, τις οικονομικές θυσίες και το ψυχικό κόστος που δε διστάζει να πληρώσει επιχειρώντας μια οδύσσεια με άδηλο τέλος προς μια Ιθάκη άγνωστη. Αλλά πάνω απ’ όλα εκφράζει την οδύνη και το φόβο που αφήνει πίσω του ένα τέτοιο εγχείρημα – μια πλευρά του δράματος που σπάνια απασχολεί τον δυτικό άνθρωπο. Όσο και αν το πολιτικό μήνυμα του
Panah Panahi δίνεται συνειδητά χωρίς φανερές αιχμές, δεν παύει να είναι ο κινητήριος μοχλός της ταινίας. Το ακούμε μέσα από τα λόγια του τραγουδιού του τέλους, σαν μήνυμα-παρακαταθήκη που κληροδότησε ο πατέρας Jafar, μέσα από τη ζωή και τις ταινίες του, στον γιο του μαζί με την κινηματογραφική σκυτάλη.
*
η ταινία προβάλλεται ήδη στις αίθουσες
