«Έ, λοιπόν, είσαι έξυπνο παιδί. Είχες ξαναδεί κινέζικο βιβλίο;»
«Όχι, το μάντεψα».
«Αυτά τα δύο σύμβολα λένε Μενγκ Τσε- είναι ο φιλόσοφος Μένκιος, ένας σπουδαίος άνθρωπος της Κίνας. Έζησε πριν από δύο χιλιάδες διακόσια πενήντα χρόνια, αλλά τον μελετούν ακόμη. Θα τον θυμάσαι;»
Ελίας Κανέττι, Η τύφλωση, (εκδόσεις «γράμματα»)
Ο κατά τους δυτικοτραφείς Μένκιος ή Μενκγ Τσε, όπως τον αποδίδει η Τζένη Μαστοράκη στο ανωτέρω απόσπασμα, ή Μίγγιος, όπως πρότεινε η Πωλίνα Λάμψα, η οποία απέδωσε στη γλώσσα μας το μνημειώδες σύγγραμμα του Marcel Granet H κινεζική σκέψη (βλ. εκδόσεις «Γνώση», 1992) ή Μένγκιος, όπως τον ήθελε το 2001 ο ακάματος και ρηξικέλευθος μεταφραστής του Σωτήρης Χαλικιάς (βλ. την εξαιρετικά φροντισμένη δίτομη έκδοση, σταθμό στα ελληνικά χρονικά, Τα Ανάλεκτα του Κομφούκιου, «Ίνδικτος», Α! Τόμος, σελ. 80 επ.) ή Μέγγιος, όπως εν τέλει πολιτογραφείται σήμερα στα γραμματολογικά μας μητρώα, υπεραμύνθηκε του συνόλου των κομφουκιανών αξιών, προσδιορίζοντας με ιδιαίτερη έμφαση τα αγαθά, τα οποία συνεπάγεται ο απόλυτος σεβασμός της λεγομένης σοφίας της χρυσής τομής. Τονίζοντας διαρκώς την αδήριτη ανάγκη της εμπέδωσης μιας χρηστής διακυβέρνησης στη βάση μιας αφαλκίδευτης αγαθοεργίας, υπήρξε όντως «ο πρώτος ταλαντούχος συγγραφέας που θεώρησε το δόγμα του Κομφούκιου ως το ορθόδοξο δόγμα […] Το έργο του είναι συντομότατο και μας έχει μεταδοθεί σχεδόν ακέραιο. Διαβάζεται εύκολα […] λαμπρός συγγραφέας […] περισσότερο τεχνίτης της πολεμικής παρά στοχαστής. Τού αρέσει να αυτοπροβάλλεται, συζητώντας με σπoυδαία πρόσωπα […] είναι πολιτικός και επιχειρηματολογεί σαν ρήτορας: οι αντίπαλοι, στους οποίους κάνει αυτή τη μετωπική επίθεση, δεν είναι καθόλου αυτοί που θέλει στην πραγματικότητα να πλήξει. Οι πραγματικοί του αντίπαλοι είναι οι νομικοί. Στη διακυβέρνηση με τους νόμους αντιπαραθέτει την κυβέρνηση των σοφών […] για να κερδίσει τους αντιπάλους του, δανείζεται πολλές απ’ τις ιδέες τους. Η ορθοδοξία του βασίζεται στον συγκρητισμό.» (βλ. ως άνω Marcel Granet σελ. 585, επ.).
Στο χώρο της πολιτικής επιστήμης, της ηθικής διδασκαλίας, αλλά και των ευρύτερων ανθρωπιστικών παραμέτρων ο Μέγγιος είναι επόμενο να συμπλέει με άλλους επιφανείς μελετητές των ανθρωπίνων πραγμάτων, ημετέρους και μη. Άλλωστε οι προαιρέσεις των εκασταχού εκάστοτε κοινωνικών κυψελών τόσο για ισοπολιτεία, όσο και για εμπέδωση του ευ ζην υπήρξαν εμβληματικές συνισταμένες της ευημερίας των μελών της. Οι αριστοτελικοί κανόνες, για παράδειγμα, αλλά και οι πόθοι των ταγών της ισραηλιτικής κοινότητας ανιχνεύονται εύκολα στις παρακαταθήκες του Μέγγιου. Ενδεικτικά αναφέρω: « κρείσσων πτωχός πορευόμενος εν αληθεία πλουσίου ψευδούς […] ος πλανά ευθείς εν οδώ κακή, εις διαφθοράν αυτός εμπεσείται[…] λέων πεινών και λύκος διψών, ος τυραννεί, πτωχός ων, έθνους πενιχρού. Βασιλεύς ενδεής προσόδων μέγας συκοφάντης […] βασιλέως υπακούοντος λόγον άδικον, πάντες οι υπ’ αυτόν παράνομοι». Κι εδώ είναι εμφανέστατη η προοπτική της κοινωφελούς ηθικής οδού, η περιώνυμη στάθμιση των πραγμάτων της μέγγιας στρατηγικής, η περιστολή των αυθαιρεσιών του αυτοκράτορα-βασιλιά-μονάρχη/πολεμάρχου, αλλά και το πάγιο αίτημα της ακριβοδίκαιης δημοσιοοικονομικής πράξης. Μόνο που το εν λόγω απόσπασμα δεν απαντά σε σινικό εγχειρίδιο διοικητικού δικαίου, ούτε σε αρχαιοελληνικό κώδικα, αλλά στις Παροιμίες (κεφάλαια Κ Η!- Κ Η!) της Παλαιάς Διαθήκης.
Λαμβάνοντας μάλιστα υπόψη μας τους ευφυείς αφορισμούς του Ιναζό Νιτόμπε, όπως διατυπώθηκαν, το 1905, στο θεμελιώδες δοκίμιό του Bushido, the Soul of Japan (κυκλοφορεί σε μετάφραση Βύρωνα Πολύδωρα, εκδόσεις «Καστανιώτη», 1996): «Ξύσε έναν Γιαπωνέζο, ακόμη και των πιο προοδευτικών ιδεών, και θα ξεπροβάλει ένας σαμουράι. […] Οι προκλήσεις του παρόντος είναι να φυλάξουμε αυτή την κληρονομιά χωρίς να αφαιρέσουμε ένα γιώτα από το αρχαίο πνεύμα της. Οι προκλήσεις του μέλλοντος θα είναι να διευρύνουμε έτσι το πεδίο της, ώστε να εφαρμόζεται σε όλες τις διαδρομές και τις σχέσεις της ζωής», θα μπορούσαμε κάλλιστα να ισχυριστούμε, ότι ομοίως αν αναζητήσουμε επισταμένως, κατά αντιδιαστολή, κάτω από την επιφάνεια της σινικής πραγματικότητας, παρελθοντικής και σημερινής, τις αποδείξεις της μεταλαμπάδευσης των σημαινουσών υποθηκών της αρχαιότητας, θα αποδείξουμε κι εμείς με τη σειρά μας ότι το σύνολο των φιλολαϊκών διακηρύξεων του Μέγγιου, η αταλάντευτη στράτευσή του στο πλευρό των αδικουμένων από τις ασύστολες καταχρήσεις των πολιτειακών οργάνων της ταραγμένης εποχής του, η διαλεκτική των αντιπολιτευτικών παρεμβάσεων, η έντιμη προώθηση των μέτρων εθνικής ανάκαμψης και βεβαίως η ειδικότερη, θαρραλέα διδασκαλία του για τις επιβαλλόμενες, ως εκ των πραγμάτων, αντιπαραθέσεις των (πολιτειακών) θυμάτων – (κοινωνικών) θυτών έχουν εμφιλοχωρήσει διαχρονικά στις κινεζικές αντιλήψεις περί του καλώς συγκερασμένου συλλογικού βίου.
Άλλωστε, ήδη από το 1922, ο διορατικός Μπέρτραντ Ράσελ (1872-1970)διείδε την σημασία της ανάπτυξης της Κίνας σύμφωνα με τους κατ΄ εξοχήν ατομικούς της όρους και τα δικά της διακεκριμένα πολιτισμικά επιτεύγματα. Στο διεξοδικό και κατά μέγα μέρος προφητικό δοκίμιό του «Το πρόβλημα της Κίνας» υπογραμμίζεται, μεταξύ άλλων, το ενδεχόμενο της πλήρους χρεοκοπίας της σινικής πολιτικής, αν υιοθετηθούν αβασάνιστα οι ενίοτε αντιφατικές μεθοδολογίες, η εν γένει εμπορευματική νοοτροπία και η ειδικότερη οικονομική τακτική της Δύσης. Αντιστοίχως ο Ράσελ εξαίρει την ενδελεχή αξιοποίηση της καταστατικής, κατά κανόνα κεντρομόλου τάσης των Κινέζων να επενδύουν στην μέγγια υπέρ του λαού κοσμοθεωρία, όποτε κρίθηκε απαραίτητο.
Ενδεικτικά απομονώνω για τους σχολαστικότερους των αναγνωστών: «If the Chinese were to adopt the Western philosophy of life, they would, as soon as they had made themselves safe against foreign aggression, embark upon aggression on their own account.. They would exploit their material resources with a view to producing a few bloated plutocrats at home and millions dying of hunger abroad… If, when they have become safe at home, [the Chinese] can turn aside from the materialistic activities imposed by the Powers, and devote their freedom to science and art and the inauguration of a better economic system–then China will have played the part in the world for which she is fitted, and will have given to mankind as a whole new hope in the moment of greatest need. »
Έχοντας ζήσει κι εργαστεί για εφτά και πλέον χρόνια στην Κίνα, συγκεκριμένα στο Πεκίνο και στο Χονγκ Κονγκ, φρονώ ότι οι συμπεριφορές των υπηρεσιακών παραγόντων και άλλων ιθυνόντων, με τους οποίους ερχόμουν κατ΄ ανάγκην σε καθημερινή σχεδόν επαφή, υπαγορεύονταν από τις βασικές αρχές της μέγγιας δεοντολογίας, τουλάχιστον στον τομέα της στήριξης και προαγωγής του δημοσίου συμφέροντος. Είναι κάτι που το πρόσεξα σχετικά γρήγορα. Με βοήθησε δε να εισπράξω στην πράξη το απώτερο νόημα καίριων δηλώσεων και ειδοποιών συνδηλώσεων της σινικής συμπεριφοράς. Θα πρόσθετα ότι ακόμη και πίσω από την περίφημη μαοϊκή θέση «Για να θεμελιώσουμε τη σωστή αντίληψη για τις αντιφάσεις ανάμεσα σε μας και στο στρατόπεδο των εχθρών και για τις αντιφάσεις μέσα στους κόλπους του λαού, οφείλουμε να προσδιορίσουμε τι σημαίνει λαός και τι σημαίνει εχθρός» ακούγεται καθαρά ο μέγγιος διδακτισμός.(βλ. Μάο Τσε τουνγκ, Περί της ορθής επίλυσης των αντιφάσεων στους κόλπους του Λαού, 1957).
Το γεγονός μάλιστα ότι το Πεκίνο, προκειμένου να αποκαθάρει τόσο την πολιτική ηγεσία της χώρας από τα πλημμελήματά της, όσο και για να ανυψώσει το γενικότερο κοινωνικό φρόνημα στην αχανή σινική ενδοχώρα, έχει εγκαινιάσει τις τελευταίες εβδομάδες ένα λεπτομερές πρόγραμμα, για την αντιμετώπιση και περαιτέρω καταπολέμηση της διαφθοράς σε πανεθνικό επίπεδο, θα το απέδιδε κανείς σε μια ποιοτική αναβάθμιση του διοικητικού έργου, με γνώμονα τις παλαιές, αλλά αείζωες επιταγές της κομφουκιανής σχολής, της οποίας αυθεντικότερος μαθητής υπήρξε αναμφιβόλως ο Μέγγιος. Την εκστρατεία αυτή κατά της διαφθοράς, την μεγαλύτερη μάλιστα από το 1980, τότε δηλαδή που επετράπησαν από τους κύκλους του πρωτοπόρου Ντεγκ Σιάο Πινγκ τα καλώς σχεδιασμένα ανοίγματα προς τον φιλελευθερισμό της αγοράς, σχεδίασε ο αντιπρόεδρος της Λαϊκής Δημοκρατίας της Κίνας Ζενγκ Κινχόνγκ, υπεύθυνος εκ παραλλήλου για τα εσωτερικά ζητήματα του κινεζικού κομμουνιστικού κόμματος.
Το παιχνίδι των φατριών έρχεται έτσι αναπόφευκτα στο προσκήνιο, ενώ η εσωτερική πολιτική αντιπαράθεση τελείται πάλι στο όνομα μιας εθνοσωτήριας λύσης των δεινών. Πάγιες τακτικές και τα συμφραζόμενά τους αμφισβητούνται ή αντιθέτως επιστρατεύονται. Η «ομάδα της Σαγκάης» περί τον Ζιανγκ Ζεμίν, ο οποίος συγκαταλέγεται στους πρώην ηγέτες της χώρας θα προβάλει ξανά τις θέσεις της για μια ενισχυμένη αυτονομία των επαρχιών, σε συνδυασμό με την ταχεία ή ταχύτατη ανάπτυξη της εθνικής οικονομίας. Αντίστοιχα, ένας άλλος πρόεδρος της Κίνας, ο Χου Ζιντάο, θα εκμεταλλευτεί την συγκυρία προκειμένου να εφαρμόσει την δική του πολιτική, η οποία προβλέπει τόσο την πολυπόθητη αύξηση των κοινωνικών επιδομάτων, όσο και την εντατικοποίηση των κρατικών ελέγχων, οι οποίοι αφορούν στην καταστολή της περιβαντολογικής ρύπανσης.
Το σκηνικό θυμίζει διαπλοκές μανδαρίνων και αγώνες προβεβλημένων λαϊκών ηγετών. Οι υποψιασμένοι παρατηρητές των σινικών δρώμενων, μέσα κι έξω από την Κίνα, κατανοούν εύκολα τα πάντα: ο Μέγγιος προσφέρει μέσα από το κομψό, εύτακτο έργο του αρκετά κλειδιά για μιαν αποτελεσματική διερμηνεία των κινεζικών «μυστηρίων». Εξ ου, για να γυρίσουμε λίγο προς τα πίσω, και η περίφημη αμφιταλάντευση του Πασκάλ, η οποία αυτολογοκρίθηκε και δεν συμπεριλήφθηκε στο κύριο έργο του: «Ποιος είναι πιο πειστικός από τους δύο-ο Μωυσής ή η Κίνα;» Αν τελικά θα απαντούσε «η Κίνα», αν δηλαδή θα υποστήριζε την σινική καθαρότητα των ανθρωποκεντρικών θεωρημάτων σε βάρος των άκαμπτων νουθεσιών του μεγάλου αρχηγού του Ισραήλ, αυτό θα οφειλόταν ασφαλώς και στην μέγγια σαφήνεια των πολλαπλών ετυμηγοριών για τον ισορροπημένο βίο εν γένει.
Ο μεταφραστής του Βιβλίου του Μέγγιου, την έκδοση του οποίου στήριξε υποδειγματικά η «Ίνδικτος», μας μετέφερε κατευθείαν από το πρωτότυπο την αύρα μιας σοφίας ικανής, όπως μπορεί να διαπιστώσει ο νηφάλιος παρατηρητής, να στηρίξει ακόμη και σήμερα την Κίνα στις προσπάθειές της να ανασυγκροτηθεί σε πλείστους τομείς. Πρόκειται για ένα νέο μεταφραστικό επίτευγμα του επαρκούς κινεζομαθούς Σωτήρη Χαλικιά. Κτήμα όλων μας πλέον. Γι’ αυτό και του αξίζει ο ειλικρινέστερος των επαίνων μας.
