Μέγας κώδικας υπαινιγμών
«και ο άνθρωπος που για τρία τέταρτα της ώρας διαλογιζόταν πώς θα τερματίσει τη ζωή του, πήδησε αιφνιδίως σε μια καρέκλα για να ψάξει στη βιβλιοθήκη του τον τιμοκατάλογο των κρυστάλλων Σεν – Γκομπέν.»
(Ιδέτε Stendhal, Αρμάνς, 25)
Το 1817, κατά τη διάρκεια μιας περιδιάβασης στη βασιλική Σάντα Κρότσε (του Τιμίου Σταυρού) της Φλωρεντίας, ο Σταντάλ ή Ανρί Μπελ (1783-1842), όπως ήταν το πραγματικό του όνομα, βιώνει πρωτογενώς ό, τι συνήθως καλείται «σφοδρός έρωτας για το αισθητικό πλήρωμα». Η συναφής εξομολόγησή του αποτελεί αμάχητο τεκμήριο του θριάμβου του Άλλου στο εγώ. Η θέα είναι Δόξα και Οίστρος ταυτοχρόνως. Το σώμα δεν μπορεί να αντισταθεί στην κραταιά συγκίνηση. Παραθέτω: «Είχα ήδη περιέλθει σε ένα είδος έκστασης από τη σκέψη και μόνο ότι βρισκόμουν στη Φλωρεντία, και από το γεγονός ότι βρέθηκα τόσο κοντά σε σπουδαίους άνδρες των οποίων τους τάφους μόλις είχα αντικρίσει. Απορροφημένος όπως ήμουν από τη θέαση της ανυπέρβλητης ομορφιάς, την παρατηρούσα από κοντά, την άγγιζα κατά κάποιον τρόπο. Είχα φτάσει σε εκείνο το συναισθηματικό σημείο όπου οι ουράνιες συγκινήσεις που χαρίζουν οι Καλές Τέχνες ανταμώνουν με τα αισθήματα του πάθους. Βγαίνοντας από την Σάντα Κρότσε, μ΄ έπιασε ταχυπαλμία…· η ζωή είχε χαθεί από μέσα μου, προχωρούσα με το φόβο ότι θα σωριαστώ.» (Ιδέτε πρόχειρα το ημερολογιακό αυτό απόσπασμα στο Ντέιβιντ Λίβιτ, Φλωρεντία, μετάφραση: Γιώργος Τζήμας, εκδόσεις «Μεταίχμιο», 2001, σελ. 36 επ.). Η ψυχίατρος Γκρατσιέλα Μαγκερίνι, η οποία μελέτησε ανάλογες περιπτώσεις τουριστών, εργαζόμενη στο παρακείμενο νοσοκομείο Σάντα Μαρία Νουόβα, κατονόμασε, ουχί αδίκως, το φαινόμενο αυτό «Σύνδρομο Σταντάλ».
Η ακαριαία εντύπωση ενδέχεται μάλιστα να οδηγήσει σε ερωτικούς κραδασμούς πρώτου μεγέθους, όταν στη θέση της βασιλικής Σάντα Κρότσε βάλουμε την εικοσιοχτάχρονη ευειδή μιλανέζα Ματίλντε Ντεμπόβσκι, το γένος Βισκοντίνι. Είναι η κυρία την οποία σύστησε στον Σταντάλ, το 1818, ο καλοζωισμένος Τζουζέπε Βισμάρα. Παρά ότι κατ΄ αρχήν εδόθη η εντύπωση ότι η Ματίλντε θα αποτελούσε μια ακόμη κατάκτηση του πνευματωδέστατου, αλλά όχι και τόσο γοητευτικού εξωτερικά Σταντάλ, ο οποίος σημειωτέον ζούσε τότε το δράμα της ναπολεόντειας κατάρρευσης, τα πράγματα δεν είχαν θετική εξέλιξη. Οι πρώτες ενθουσιώδεις αντιδράσεις, οι πρωτόλειες προσεγγίσεις και τα συμφραζόμενά τους εκφυλίσθηκαν γρήγορα σε μια διελκυστίνδα οριακών παρεξηγήσεων. Η μη ανταπόδοση έτεινε να καταστρέψει το φρόνημα του έρωτα, όπως το γνωρίζουμε μέσα από τη ζωή και τη λογοτεχνία. «Η εικόνα αυτής της πίστης, αυτής της τρυφερότητας, παντού με κυνηγάει, λιώνω, παίρνω φωτιά, σαν να με καίει κι εμένα η ίδια φλόγα»: ό, τι ακούγεται τόσο καθαρά στον Βέρθερο του Γκαίτε ματαίως επιζητούσε και στην άτυχη περίπτωση του δυνητικού ζεύγους Ματίλντε Ντεμπόβσκι – Ανρί Μπελ τη δικαίωσή του. Η έρημος του είναι φάνταζε πάλι εφιαλτική.
Και δεν θα μαθαίναμε τίποτε άλλο γι’ αυτή την κοινότατη ιστορία, αν στις 29 Δεκεμβρίου του 1819, την δήλη Day of genius, o Σταντάλ, δεν αποφάσιζε να καταγράψει τις διακυμάνσεις του πάθους του υπό μορφή ενός σαφώς αποκλίνοντος δοκιμίου. Αναπτύσσοντας την άποψη ότι «ο έρωτας είναι ένα υπέροχο λουλούδι, πρέπει όμως να έχεις το θάρρος να πας να το κόψεις από το χείλος ενός φοβερού γκρεμού. Εκτός από τη γελοιοποίηση, ο έρωτας έχει πάντα στο πλευρό του την απελπισία της εγκατάλειψης από το αγαπημένο πρόσωπο, και τότε δεν μένει πια παρά ένα dead blank για όλη την υπόλοιπη ζωή», (ιδέτε σελ. 235), το Περί έρωτος μνημειώνει ένα μείζον σύνολο γενικών ιδεών, προσωποπαγών αποτιμήσεων, κρισίμων βιωμάτων και εμβληματικών ανταποκρίσεων των υποκειμένων-αντικειμένων του έρωτα. Και επειδή «δε συναντάμε κάθε μέρα αυτό που είναι φτιαγμένο για να μας προσφέρει ακριβώς την εικόνα του πόθου μας», όπως συνόψισε πολύ μεταγενέστερα ο Λακάν (ιδέτε Le Sιminaire, I, 163), το παράδοξο δοκίμιο του Σταντάλ, το οποίο μελετά με σπάνια συνέπεια φιλότητες, κρίματα και εναντιώσεις εν αγάπη ή μη των μελών της ανθρώπινης κυψέλης, επρόκειτο να καταλάβει μιαν ιδιαίτερη θέση ανάμεσα στα διασημότερα επιτεύγματα του δημιουργικού λόγου. Επιχειρώντας με γενναιότητα και άλλο τόσο ήθος να καλύψει το προαναφερόμενο «dead blank», δηλαδή το «απόλυτο κενό», η γραφή αποκαθιστά την επαφή με την Ματίλντε Ντεμπόβσκι ή Μετίλντ, όπως την ήθελε ο Σταντάλ, σε ένα περίπου φαντασιακό, δηλαδή φιλελεύθερο, ζείδωρο τοπίο ακραίων συγκινήσεων, εξαντλητικών εξομολογήσεων εκ βαθέων πάντα, αναστοχαστικών εκτιμήσεων και αυτοελεγχόμενων υφολογικά αποτυπώσεων. Κι εκεί ο Σταντάλ θα αποδειχθεί, μεταξύ άλλων, πρόμαχος του καλώς εννοουμένου φεμινισμού: η Γυναίκα δεν ωραιοποιείται ούτε ευτελίζεται. Παραμένει μοναδικό μυστήριο και εκρηκτική αποκάλυψη. Η συγγραφική ευφυΐα συναντά το πολυπόθητο Όνειρο του έρωτα και συμβιβάζεται πλήρως: το δοκίμιο είναι η αίσια πορεία στην ενδοχώρα της Μετίλντ. Η εκτόνωση είναι κραταιά.
Η κραυγή «O sprich, mein herzallerliebstes Lieb, warum verliessest du mich?», (ιδέτε Χάινε, Lyrisches Intermezzo, 23, 285, δηλαδή «Αχ, πες μου, έρωτα της καρδιάς μου έρωτα, γιατί με εγκατέλειψες;»), θα συνοδεύεται πάντα από τη μουσική των κωδικοποιήσεων του έρωτα, τις οποίες κατέθεσε ο Σταντάλ προτού μάλιστα προχωρήσει στην οργάνωση των ωριμότερων έργων του. Η καλοδουλεμένη μετάφραση, η οποία μαρτυρεί δόκιμη θητεία στο χώρο των εντίμων μεταφορών, συνοδεύεται από μια εμπεριστατωμένη εισαγωγή, η οποία δεν θέλει να αποκρύψει τη συγγένειά της από την ανάλογη μυητική εργασία του Β. ντελ Λιττό, καθηγητή στο Πανεπιστήμιο της Γκρενόμπλ, της ιδιαίτερης πατρίδας του Σταντάλ. Συγκρατώ επίσης ότι οι εξαντλητικές σημειώσεις συμβάλλουν με τη σειρά τους αποφασιστικά στην πληρέστερη κατανόηση του απατηλά μονοδιάστατου αυτού έργου, διακρινόμενες, μεταξύ άλλων, τόσο για την σαφήνεια, όσο και την πιστότητά τους.
