[Τ᾽ αστέρια γύρω από την όμορφη σελήνη, κρύβουν το λαμπρό τους πρόσωπο, όταν αυτή ολόγεμη φέγγει πάν᾽ απ᾽ τη γη… ασημένια.*]
Αντάμωσαν στην Πόλη τον Μάρτιο του 2015. Καλεσμένοι για τα εβδομηκοστά γενέθλια της Σέλμα. Είχαν να ειδωθούν από καιρό. Τα σημάδια πάνω τους μαρτυρούσαν το πέρασμα του χρόνου. Οι ρυτίδες, οι φθορές, η μειωμένη ζωτικότητα. “Κατά πόσο ήταν τα ίδια πρόσωπα αλήθεια; μήπως ήταν κάποιοι άλλοι εαυτοί τους;” διερωτήθηκε η Έλλη με το που συναντήθηκαν. Σχέση ζωής από τη δεκαετία του -70 στο Γετεμπόργκ. Τελευταία είχαν ανταμώσει πριν δέκα χρόνια ακριβώς στην Αθήνα. Και τότε με αφορμή τον εορτασμό των γενεθλίων της Σέλμα.
Αυτή τη φορά επιλέχθηκε η Πόλη με αφορμή το ετήσιο Ευρωπαϊκό συνέδριο μεταμόσχευσης μυελού. Στους εισηγητές και ο άνδρας της ο Κρίστερ, διακεκριμένο μέλος της παγκόσμιας κοινότητας στον τομέα. Τακτικός Καθηγητής αιματολογίας με εξειδίκευση στη μεταμόσχευση μυελού στην Ιατρική σχολή του Πανεπιστημίου του Γετεμπόργι. Ο Κρίστερ ήταν πάντα πρόσχαρος κι ευδιάθετος σαν ανέμελο παιδί. Τον είδε κάπως αλλαγμένο διαπίστωσε σκεπτική η Έλλη. Κάπως αφηρημένο. Στιγμές στιγμές στα όρια του απόμακρου, άλλοτε πάλι σε καταβύθιση δυσθυμίας. Είχε να κάνει με το θέμα της επερχόμενης συνταξιοδότησής του. Βρισκόταν σε συνθήκη κρίσης ενόψει της μεγάλης αλλαγής, της είπε κάποια στιγμή η Σέλμα. Θα έκλεινε τα 67 και ετοιμαζόταν για τη σύνταξη. Του ήταν δύσκολο να διαχειριστεί τη συνθήκη απόμαχου εργασιομανή.
Περνούσαν λίγες μέρες μαζί μετά τη λήξη του συνεδρίου εις την Πόλιν, στην Ιστανμπούλ, το κέντρο του κόσμου όπου ανταμώνουν Δύση και Ανατολή, ο Χριστιανισμός με τον Ισλαμισμό. Όπου οι δυο λατρευτικοί ναοί σύμβολα, το Sultanahmet ( Blue) Mosque και η Αγία Σοφία ορθώνονται αντιμέτωποι. Μαζί ωστόσο όπως η ζωή ο θάνατος. Με τη διαφορά ότι μόνο ο ένας λειτουργούσε ως λατρευτικός ναός. Τη μεγαλόπρεπη ψηφιδωτή εικόνα της Παναγίας στο ιερό της Αγίας Σοφίας την περιστοίχιζαν απ’ τις δυο πλευρές τ’ αραβουργήματα σαν χρυσόμαυροι φράχτες. Απ’ τους τοίχους αλλού σκαμμένους κι αλλού σοβατισμένους λες και αναδύονταν μουρμουρητά, ύμνοι υπόκωφοι απ’ το κραταιό πέρασμα της ορθοδοξίας. Στη Βασιλική Κινστέρνα του Ιουστινιανού τα φίδια ιδροκοπούσαν στ’ αναποδογυρισμένα και βουτηγμένα στο νερό κεφάλια των μεδουσών. Έκθαμβοι τουρίστες αποθανάτιζαν στιγμές τους στο αρχαίο υδραγωγείο. Νοτισμένη πορεύονταν η Πόλις στου χρόνου το ρεύμα. “Γη βιασμένη εκπορθημένη και απόρθητη/στον κόρφο της φυλάει κρυμμένες πυρκαγιές”*.
Το ξενοδοχείο, το Sebnemhotel σχεδόν κάτω απ’ τη σκιά της Αγίας Σοφίας. Απολάμβαναν την συντροφιά στην ταράτσα ατενίζοντας τη θάλασσα του Μαρμαρά. Άκουγαν τα φτερουγίσματα και τα κρωξίματα των γλάρων. Τους ψαλμούς του ιμάμη. Τα βράδια έλαμπαν τα πρόσωπα κάτω από το φως των κεριών και των αστεριών. “Λάμπουν αστέρια τ’ ανταμώματα” ψιθύρισε κάποια στιγμή η Σέλμα. Έλεγαν έλεγαν για τους ίδιους, για τα παιδιά, για τα παιδιά του κόσμου, για την Ελλάδα της κρίσης, τη γενικότερη πολιτική κατάσταση σήμερα σε σχέση με την περίοδο των νεανικών χρόνων. Για τους πολιτισμούς, τ’ ανταμώματα, για τη μεταμόσχευση μυελού, για τη ζωή και το θάνατο. Για τις διαδρομές τους, για τα όμορφα και τα δύσκολα βιώματα. Η Σέλμα ηγετικό στέλεχος του αριστερού κόμματους ένιωθε ματαιωμένη. Ίσως ακόμη και προδομένη, αλλά αυτό δεν είχε τη δύναμη να το ομολογήσει. Στον εαυτό χρέωνε το ότι είχε παραμελήσει τη δουλειά της για το κόμμα χωρίς κάποιο θετικό πρόσημο για τον εαυτό ή για το κοινωνό σύνολο. Θεωρούσε ότι το μόνο σίγουρο ήταν ότι είχε χάσει πολύτιμο χρόνο. Ασυμβίβαστη ιδεαλίστρια είχε υπερεκτιμήσει κάποια πράγματα και υποτίμησε κάποια άλλα με αποτέλεσμα να αναθεωρεί κάποιες ιδέες και στάσεις, να αισθάνεται μετανιωμένη για επιλογές της κι αυτό να την καταβάλει.
Το γεύμα γενεθλίων έγινε στο εστιατόριο “Alaturka” στην οδό Akbiyik Caddesi κοντά στο Sultanahmet. Το είχε ένα ιδιότυπο ζεύγος. Αυτός Αυστραλός, αυτή Ολλανδέζα χρόνια εγκατεστημένοι στην Πόλη. Παράλληλα με την λειτουργία του “Alaturka” διοργάνωναν και σεμινάρια τουρκικής γαστρονομίας. Το καθημερινό μενού όπως και η τιμή κατά άτομο προκαθορισμένα. Πρώτο πιάτο τους σέρβιραν Ezogelin corbasi, μια πικάντικη σούπα. Με τη φλόγα της νιότης σκέφτηκε η Έλλη. Δεύτερο πιάτο κρύο Ιμάμ μπαϊλντί /Imam bayildi. Με τη βουλημική καταβρόχθιση της ζωής, κατέγραψε στο νου, ενώ έτρωγαν. Κυρίως πιάτο Etli yaprak dolmasi, γιαπράκια αλλά με αρνίσιο κρέας και γιαούρτι αντί του αυγολέμονου. Με τη δρόσο της συγκομιδής είπε πάλι από μέσα της. Το επιδόρπιο ονομαζόμενο Sekerpare ήταν κάτι σαν σιμιγδαλένιος χαλβάς. Για την πίκρα του τέλους σκέφτηκε η Έλλη αναστενάζοντας διακριτικά. Ενόσω σερβίρονταν το κάθε πιάτο ο Αυστραλός πηγαινοερχόταν. Περιέγραφε με γλαφυρό τρόπο χρησιμοποιώντας υπερβολικά νεύματα και γενικά τη γλώσσα του σώματος τα συστατικά του κάθε πιάτου, τον τρόπο που μαγειρεύονται, τον Ιμάμη που μη μπορώντας ν’ αντισταθεί στη νοστιμιά είχε φάει μέχρι τελικής πτώσεως.
Με τον Άλκη τραγούδησαν για τη Σέλμα το “Να ζήσεις …”, ενώ όλοι μαζί με τον Κρίστερ και τον Στιγκ, συνάδελφό του τραγούδησαν το αντίστοιχο σουηδικό. Μετά ο Άλκης μερακλώθηκε. Καλλίφωνος με αναξιοποίητες δυνατότητες τενόρου. Όρθιος ως άλλος Παβαρότι, τον έφερνε λίγο στις διαστάσεις, τραγούδησε για την καλή του φίλη το“’O sole mio”. Ενθουσιάστηκε και ο Στιγκ και της τραγούδησε μια μελωδία στη διάλεκτο του τόπου καταγωγής του. Η ίδια η Σέλμα τους τραγούδησε σε στίχους του Σουηδού ποιητή Νίλς Φερλίν. Κάποια στιγμή σηκώθηκε όρθια σα να θυμήθηκε κάτι. Με ύφος σοβαρό και ταπεινή μεγαλοπρέπεια απήγγειλε στα αρχαία ελληνικά. “ἄστερες μὲν ἀμφὶ κάλαν σελάνναν/ἂψ ἀπυκρύπτοισι φάεννον εἶδος,/ὄπποτα πλήθοισα μάλιστα λάμπηι/γᾶν ”*.
Μετά την οινοποσία και σε διάθεση χαρμολύπης κατέληξαν να τραγουδούν όλοι μαζί “Ήτανε νέοι, ήτανε νέοι, ήταν παιδιά”* με ένα αμυδρό ράγισμα στη φωνή. Τους πήγε πίσω στις συνεστιάσεις και τα γλέντια της νιότης τους στη στέγη του Ελληνοσουηδικού συλλόγου, όπου σύχναζαν μέλη και φίλοι του συλλόγου και του αντιδικτατορικού κινήματος. Τότε πίστευαν ακράδαντα ότι θα μπορούσαν ν’ αλλάξουν τον κόσμο με τον αγώνα τους. Τέτοια παιδική αφέλεια, τέτοια αθωότητα.
Έπρεπε να κάνουν κάτι για να συνέλθουν απ’ τη συγκίνηση. Να χωνέψουν όσο γίνεται την πραγματικότητα πριν τους πάρουν τα δάκρυα. Παράγγειλαν τούρκικο βαρύ. Πόσο εύκολα χωνεύεται τάχα η δεδομένη πραγματικότητα. Η περιρρέουσα ένταση κι ανησυχία. Η κρίση της Ελλάδας αλλά και της Ενωμένης Ευρώπης. Οι διαμελισμοί κρατών εν μια νυκτί. Οι κυνηγημένοι πρόσφυγες. Οι εστίες τρομοκρατίας. Το δικό τους γέρμα προς το τέρμα της διαδρομής, αναλογίστηκε με κάποια θλίψη η Έλλη. Οι οικοδεσπότες του Alaturka τους πρόσφεραν χαλαρωτικό τούρκικο τσάι με άρωμα μήλου ”. Αυτό ίσως να βοηθούσε να καταπραΰνει τη θλίψη για τα χρόνια που κυλούσαν νεράκι ανάμεσα στα δάχτυλα σ’ αυτόν τον κόσμο που δεν θα άλλαζε ποτέ.
Παρ’ όλα αυτά είχαν ζήσει όμορφες στιγμές με διάχυτη τη συγκίνηση και την αίσθηση του χρόνου ν’ αποκτά άλλες διαστάσεις. Φεύγοντας για το αεροδρόμιο επανέλαβαν την υπόσχεση ότι δε θα περίμεναν την επόμενη δεκαετία για να ξανασυναντηθούν. Ο χρόνος επείγει είπαν. Αποφάσισαν το επόμενο αντάμωμα για το Ελληνικό Πάσχα του 2016 στο σπίτι στο χωριό. Έτσι κι αλλιώς είχαν να τους επισκεφτούν από τις αρχές του αιώνα.
“Λάμπουν αστέρια τ’ ανταμώματα” ψιθυρίζει η Έλλη.
Γράφει χριστουγεννιάτικες κάρτες. Στον κατάλογο και η Σέλμα με τον Κρίστερ. Πάνε τέσσερα χρόνια. Τέλη του 2018 και ακόμη δεν μπόρεσαν ν’ ανταμώσουν συλλογίζεται. Παίρνει βαθιές ανάσες στην προσπάθεια της ν’ αποτρέψει κάποια αδιόρατη θλίψη. Θυμάται πως τον Άλκη τον είχε στεναχωρήσει η εικόνα της άλλοτε λυγερόκορμης Σέλμα. Του είχε φανεί κάπως γερασμένη. Το σώμα της κυρτωμένο, λες και είχε μικρύνει. Έσερνε κάπως το αριστερό πόδι μετά από ένα κάταγμα στον αστράγαλο. Το πρόσωπο ζαρωμένο. Και το κυριότερο η ψυχική της διάθεση, οι αναθεωρήσεις της. Μόνο κάποιο σπινθήρισμα των ματιών του θύμιζε εκείνη. Σκέφτεται που η Σέλμα της είχε πει ότι της ήταν οδυνηρό να βλέπει τον Άλκη τόσο αλλαγμένο. Δε το άντεχε. Της είχε φανεί καταπονημένος, κάπως παραιτημένος ίσως. Παλιά τον θαύμαζε. Μπορεί και να ήταν ερωτευμένη μαζί του κάποια περίοδο.
Ίσως να μην υπάρξει άλλη φορά. Ίσως θα προτιμήσουν να μείνουν με τις εικόνες και τις μνήμες της άγριας νιότης σκέφτεται δύσθυμη η Έλλη. Ίσως πάλι αν έφταναν στα γενέθλια των 80 να άλλαζαν γνώμη. Να εκτιμούσαν βαθύτερα το δώρο της ύπαρξης και των συνευρέσεων, να συμβιβάζονταν με τις φθορές, να αποδέχονταν τις απώλειες, τις αλλαγές στις θεωρήσεις. Μπορεί, μπορεί και όχι, ποιός ξέρει. Μπορεί τότε να ένιωθαν πιο έντονα το άγχος θανάτου. Μπορεί όμως και να συμφιλιώνονταν λίγο με το απερχόμενο τέλος. “Είναι ποτέ δυνατό” αναρωτιέται. Στρέφει την προσοχή της στην αλληλογραφία. Κλείνει βιαστικά τον φάκελο που κρατά. Σκύβει και γράφει τη διεύθυνση παραλήπτη.
*(Σαπφώ, απ. 34, μετ. Ι.Ν. Καζάζης)
*ποίημα “Υγρή ανασαίνει η γη και πύρινη” της ιδίας, 2017
*Σαπφώ, απ. 34
*ποίημα “Ήτανε νέοι” Μανώλη Αναγνωστάκη
Βιογραφικό Σημείωμα
*Η Δέσποινα Καϊτατζή Χουλιούμη είναι κλινικός ψυχολόγος (Msc) της Σχολής Εφαρμοσμένης Ψυχολογίας του Πανεπιστημίου Ουψάλα. Είναι μέλος της Εταιρίας Λογοτεχνών Θεσσαλονίκης (ΕΛΘ) και μέλος της Εταιρίας η Συντροφιά της Karin Boye ( Karin Boye Sällskapet). Έχει εκδώσει τις ποιητικές συλλογές: Λιγοστεύουν οι λέξεις, 2017, Εκδόσεις Μελάνι, Διαδρομές, 2015, Εκδόσεις Γαβριηλίδης, Συναισθηματικό αλφαβητάρι, 2009, Εκδόσεις UNIVERSITY STUDIO PRESS, Ο Δρόμος, 2006, Εκδώσεις Δήμου Σερρών, Δέρμα από Πεταλούδες-Επιλογές Σουηδικής Ποίησης, 2018, εκδόσεις intellectum, δίγλωσσο βιβλίο σε δική της μετάφραση. Ποιήματα, μεταφράσεις, διηγήματα και κριτικές αναγνώσεις της, έχουν δημοσιευτεί στο ΘΕΥΘ, Νέα Εποχή, Δίοδος http://www.poiein.gr, http://staxtes.com/ http://www.intellectum.org, http://frear.gr/, http://fractalart.gr/, http://staxtes.com/, https://tokoskino.me, https://diastixo.gr/ και άλλες Λογοτεχνικές σελίδες και περιοδικά με τα οποία συνεργάζεται, όπως και μεταφρασμένα ποιήματά της στα αγγλικά, ιταλικά, γερμανικά και βουλγαρικά.
