Ι

Χρόνια τώρα ο πολίτης εκπαιδεύεται να εκχωρεί την προσω­πικότητά του σε κάποιον ‘ανώτερο’, μαθαίνει στην υπακοή, στο να αφήνει τις επιδιώξεις και τις επιθυμίες του στους αρμόδι­ους, μαθαίνει ότι όλα θα του τα δώσει κάποιος από ψηλά: κράτος, ηγέτης, κόμμα, βουλευτής, συν­δικαλιστής κτλ. Στην πραγματικότητα, όλοι αυτοί αντικαταστήσανε τον ‘θεό’ με τους εαυτούς τους. Έτσι, τίποτα δεν άλλαξε από το παλιό θεοκρατικό πολίτευμα, παρά μονάχα οι ετικέτες μαζί με μίαν επίφαση ελευθερίας. Γι’ αυτό και υποδύονται τον ‘θεό’ ή βρίσκονται πάνω από τα κεφάλια μας ‘ελέω Θεού’ και απαιτούν υπακοή και υποταγή. Μας ‘περνούν’ ένα περίεργο αίσθημα καθήκοντος απέναντί τους, που αντικαθιστά την ατομική ευθύνη. Δεν είναι παράξενο λοιπόν που σχεδόν όλοι μας έχουμε πια μολυνθεί από το επικίνδυνο μικρόβιο της μαζικής συμπεριφοράς, της ομαδικής ψύχωσης που προχωράει σαν πανούκλα. Αν λάβουμε υπόψη μας ότι ο ‘θεός’ είναι, στην πραγματι­κότητα, η θετικά ισχυρότερη ψυχολογική θέση και, κατά συνέ­πεια, ο πλέον προσδιοριστικός παράγοντας της ατομικής ψυχής, καταλαβαίνουμε πώς οι ηγέτες εξασφαλίζουν σε μεγάλο ποσο­στό την πίστη ή τον τρόμο μας, την υποταγή ή την αφοσίωσή μας, που μονάχα ένας αληθινός Θεός θα μπορούσε να απαιτήσει από τον άνθρωπο.

ΙΙ

Αυτό λοιπόν το αίσθημα της ατομικής ανυπαρξίας, της αδυνα­μίας, της ανασφάλειας, εξισορροπείται με ένα ξέσπασμα τάσεων για επιβεβαίωση, για επιβολή, για κυριαρχία. Και αντί, σε αυτό το κρίσιμο σημείο, να βοηθηθεί το άτομο να καταλάβει τι του συμ­βαίνει και να γνωρίσει και ελέγξει τον εαυτό του ή να διοχετεύσει την ενέργειά του σε δημιουργικά έργα, έρχονται οι ηγέτες και ρίχνουν συνθήματα που κεντρίζουν, εξάπτουν και κολακεύουν ακριβώς αυτές τις τάσεις για κυριαρχία και δύναμη. Πάνω σε ποιους θα ασκηθεί αυτή η δύναμη; Παίζουμε κυριολεκτικά με τη φωτιά, καταστρέφουμε κάθε α­ξία που μπορεί να βοηθήσει στην κατανόηση και αφομοί­ωση αυτών των αντιδράσεων, ανοίγουμε τον δρόμο για την πρα­κτική διδασκαλία κάθε μορφής αναρχισμού και χαοτισμού, και αφήνουμε έτσι ανεξέλεγκτες τις κατώτερες αυτές δυνάμεις να τρα­βάνε τον δρόμο τους. Η πολλή μεγάλη ευθύνη όλων μας, αλλά κυρίως των ηγετών, για όσα μπορούν να ακολουθήσουν είναι προφανής.

 ΙΙΙ

Όταν αυτές οι δυνάμεις λειτουργούν συγχρόνως σε πολλούς, τότε αυτοί συνδέονται πολύ ισχυρά ανάμεσά τους και σχηματί­ζεται έτσι ένας φανατισμένος και δίχως αυτοέλεγχο όχλος. Οι ηγέτες αυτού του όχλου είναι συνήθως άτομα με μικρή ηθική αντίσταση, με τη μικρότερη αίσθηση ευθύνης και με αισθήματα κατωτερότητας που, αντισταθμιστικά, μορφοποιούνται στη με­γαλύτερη τάση για κυριαρχία. Η αυτο-επιβεβαίωση, η επιβολή, ο ευδαιμονισμός, ο ηδονισμός, η άκρατη προσωπική φιλοδοξία κι­νούνε αυτούς τους ηγέτες, που αφήνουν αχαλίνωτες, ή κεντρίζουνε, τις δυνάμεις οι οποίες είναι έτοιμες να ξεσπάσουν και ο όχλος τούς ακολουθεί στην κατηφόρα με την ορμή φυσικού φαινόμενου, τυφλός και απάνθρωπος.

IV

Έτσι, οι πρωτόγονες δυνάμεις βρίσκουνε τους ηγέτες τους, που τους κάνουνε όργανά τους στην υλοποίηση της καταστρο­φής, ενώ και αυτοί τις χρησιμοποιούν, όσο μπορούν, στην επίτευ­ξη των δικών τους στόχων. Ποιο είναι το σύνθημα και η πρόθεσή τους; Γενικά η αλλαγή, η αλλαγή της παρούσας κατάστασης του συστήματος σε μίαν άλλη κατά­σταση, δηλαδή η εγκαθίδρυση μιας νέας κατάστασης ισορροπίας, μιας νέας κατάστασης πραγμάτων, μιας νέας τάξης, ενός νέου, τελικά, κατεστημένου, μέσα στο οποίο κάθε έννοια αλλαγής νε­κρώνεται, γιατί βέβαια δεν υπονοείται μια αέναος αλλαγή. Αλλά αυτά τα συνθήματα ακούστηκαν και αρκετά χρόνια πριν, σε αν­τίστοιχες καταστάσεις, και ξέρουμε καλά πού ακριβώς οδήγησαν και τους ηγέτες και τους λαούς τους. Η βαθύτερη πρόθεση των ηγετών είναι λοιπόν η αλλαγή, η νέα πραγματικότητα, και μέσα τους δονούνται από τους παράγοντες μιας τέτοιας νέας κατάστασης. Και οι παράγοντες αυτοί άρχισαν να κινητοποιούνται και να εντατικοποιούνται α­κριβώς από τη στιγμή που η επιθυμία και η απληστία για κυρι­αρχία έκαναν πλήρη κατοχή πάνω στην προσωπικότητά τους. Οι ηγέτες αυτοί εκπροσωπούν μίαν αλλαγή και γι’ αυτό τους θέλη­σε και ο λαός, γιατί και η δικιά του πρόθεση ήτανε η αλλαγή, μια νέα καλύτερη κατάσταση πραγμάτων. Μόνο που έκανε το ολέθριο σφάλμα να ακολουθήσει και να θεωρήσει ηγέτες του ακριβώς τα πιο μεγάλα θύματα της αναρχίας των πρωτόγονων δυνάμεων και της αχαλίνωτης πλεονεξίας σε όλους τους τομείς.

IV

Για να υπάρξει όμως πραγματική αλλαγή πρέπει να αλλάξει, με τρόπο τακτικό και κανονικό, η ατομική στάση του καθενός, -πράγμα που επηρεάζει τα στοιχεία και τις σχέσεις του συστήματος- ενώ αυτό που συνέβη ήτανε ότι, απλώς και μόνο, η απληστία για κυριαρχία έγινε απληστία για αλλαγή και αργότερα απληστία για κατανάλωση και κατοχή υλικών αγαθών. Στην ουσία λοιπόν τίποτα δεν άλλαξε, παράμεινε η απληστία, απλώς επικεντρώθηκε σε άλ­λο αντικείμενο. Αυτή την απληστία και αυτές τις δυνάμεις οι ηγέτες τις καθοδηγούν έτσι, ώστε να τις χρησιμοποιήσουν για να πετύχουν τους δικούς τους προσωπικούς στόχους, που βέβαια είναι πάντα οι ίδιοι: Κυριαρχία, επιβολή, εξουσία και όσα αυτές συνεπά­γονται. Από κει και πέρα τα πάντα επιστρατεύονται για να διατηρηθεί αυτή η εξουσία. Όσο περισσότερο νιώθουν μέσα τους την επιθυμία για κυριαρχία, τόσο περισσότερο μιλάνε για αλλαγή και εκσυγχρονισμό και βρίσκουνε τρόπους να ενισχύσουνε την προσωπική τους κυριαρ­χία μεταχειριζόμενοι διάφορες λογικοφανείς δικαιολογίες, που δεν είναι τίποτε άλλο από τις γνωστές εκλογικεύσεις των επιθυμιών τους.

VI

Οι ηγέτες αυτοί όμως δεν μετράνε τόσο ως προσωπικές αξίες όσο ως σύμβολα. Γίνονται οι δέκτες και η προσωποποίηση όλων των κρυ­φών επιθυμιών των οπαδών τους, που ταυτίζονται μαζί τους, όλων των κατωτεροτήτων του ανθρώπου, αντιπροσωπεύουν τον σκοτεινό ψυχι­σμό, τη ζοφερή και αρνητική πλευρά του ατόμου, το κατώτερο ον μέσα του. Και όσο πιο κατώτερα άτομα μαζεύουν γύρω τους και όσο πιο κατώ­τερα φέρονται, όσο είναι αναξιόπιστοι, όσο λαϊκίζουν, όσο φέρονται πα­ράλογα και άτιμα και ανήθικα, τόσο περισσότερο αρέσουν στους οπα­δούς τους, οι οποίοι τους θαυμάζουν και τους αγαπούν ακριβώς γι’ αυτό. Λειτουργεί εδώ μια κρυφή ταυτότητα, μια μυστική συμμετοχή.

Όμως, ως σύμβολα, εμφανίζονται διφορούμενοι και αυτό φαίνεται στο ότι τους αποδίδονται αντίθετες μεταξύ τους ιδιότητες και στο ότι αυτός ο ρόλος επηρεάζει τη συμπεριφορά τους, που γίνεται και αυτή διφορούμε­νη. Όταν όμως, ακόμα και με τη φυσική εναντιοδρομία, γυρίζουν τα πράγματα, τότε η κατάσταση φτάνει στο άλλο άκρο και από αντικείμενα θαυμασμού και αγάπης γίνονται αντικείμενα ντροπής και μίσους. Γίνονται απο­διοπομπαίοι τράγοι που όλοι τους φορτώνουνε τα σφάλματά τους, και μέχρι κάποιο σημείο έχουνε δίκιο, όλοι τους απαρνούνται, ξεχνών­τας βέβαια πως και η δικιά τους ευθύνη για την κατάσταση είναι τερά­στια.

Αυτή η στροφή γίνεται ή με φυσικό τρόπο, μέσα σε κάποιο συγκεκριμένο χρονικό διάστημα, ή κατόπιν ενός ισχυρού σοκ που μπορεί να είναι κάποιου είδους καταστροφή. Υπάρχουνε πολλά αντίστοιχα παρα­δείγματα στην πρόσφατη ιστορία. Τότε όλοι καταλαβαίνουν ότι δεν επρόκειτο για κάποιους χαρισματι­κούς ηγέτες, αλλά απλούστατα για δημιουργήματα των περιστάσεων, άτομα όχι ευφυή αλλά πανούργα, απροσάρμοστα, ανεύθυνα, αυταρχικά, γεμάτα κενές παιδικές φαντασιώσεις, θύματα τα ίδια των ανεξέλεγκτων ενστίκτων τους, αλλά προικισμένα με φυσικό, πρωτόγονο ένστικτο και ικανότατα να οδηγήσουν ολόκληρο το σύστημα στην καταστροφή. Όταν τα μάγια λύνονται κάποια στιγμή, όλοι απορούνε πώς παρασύρθη­καν και τα λόγια και οι πράξεις των ηγετών γίνονται τότε διαφανείς, ως προς τις προθέσεις που σήμερα δεν φαίνονται, και ηχούν και φαντάζουν γελοία.

Και τότε είναι η ώρα του επόμενου που θα ξαναπαίξει το ίδιο έργο.