Ξεφυλλίζοντας κυριακάτικη εφημερίδα πέφτει το μάτι μου σε κύριο τίτλο: «Να μάθουμε στα παιδιά να γράφουν κώδικα από το Δημοτικό». Υπάρχει ολοσέλιδο ρεπορτάζ και μια παράγραφος με τίτλο: «Η σημασία της εκπαίδευσης» αναφέρει:

Για τον ρόλο της εκπαίδευσης ο κ. Μ. τονίζει πως «πρέπει να προετοιμάζουμε τα παιδιά μας για το μέλλον τους. Όχι μόνο με τη σκέψη να έχουν μια δουλειά, αλλά κυρίως να έχουν τις γνώσεις για να ανταπεξέλθουν σε αυτά που η ζωή θα φέρει μπροστά τους» λέει ο κ. Μ. Αν το μολύβι ήταν για αιώνες το εργαλείο μας για μάθηση, επικοινωνία, δημιουργία, σήμερα τη θέση του παίρνουν ραγδαία οι νέες τεχνολογίες, «θα πρέπει λοιπόν να μάθουμε στα παιδιά να γράφουν κώδικα από το Δημοτικό και να τα εισάγουμε στον κόσμο της Τεχνητής Νοημοσύνης».

Πώς το έλεγε ο Πλάτων; όποιος δεν έχει γνώση δεν δικαιούται να έχει γνώμη. Φαίνεται λοιπόν, για άλλη μια φορά, ότι καθένας θεωρεί ότι μπορεί να μιλάει για την εκπαίδευση και να έχει γνώμη χωρίς την αντίστοιχη γνώση. Διότι, αν υπήρχε αυτή θα γνώριζαν ότι στόχος της εκπαίδευσης είναι η δημιουργία ανθρώπων με ολοκληρωμένη προσωπικότητα και ότι τα γνωστικά αντικείμενα πρωτίστως συμβάλλουν στη διαπαιδαγώγηση προς αυτή την κατεύθυνση.

Αντί άλλης διαπραγμάτευσης παραθέτω μερικές απόψεις γνωστών στοχαστών και θεωρώ ότι όποιος τις διαβάσει θα αντιληφθεί το χάσμα ανάμεσα αφενός σε γνώστες και φιλοσοφημένους ανθρώπους και αφετέρου τεχνοκράτες που νομίζουν ότι ο κώδικας λύνει όλα τα προβλήματα και γι’ αυτό πρέπει να τον διδάσκουμε από το Δημοτικό.

Ι

Το πρόβλημα που θέτει η εποχή του μηχανικού πολιτισμού που ζούμε: Ο άνθρωπος πολλαπλασίασε στο άπειρο τη δύναμή του με τις μηχανές, αλλά οι μηχανές τον ναρκώνουν και τον υποτάσσουν. Όλο το ζήτημα είναι πώς θα τις υποτάξει, δηλαδή πώς θα μείνει άνθρωπος.

Γ. Σεφέρης, Δοκιμές.

ΙΙ

Ο άνθρωπος έχει φτιάξει πλήθος από χρήσιμες συσκευές, αλλά αντισταθμίζοντας αυτό το όφελος έχει ανοίξει την άβυσσο. Τι θα συμβεί τώρα, πού θα μπορέσει να σταματήσει; Και ποιος ή τι είναι αυτό που προκαλεί όλα αυτά; Δεν είναι τίποτα άλλο από το ανθρώπινο πνεύμα, που δυστυχώς διακατέχεται από μια αβυσσαλέα άγνοια του δαιμονικού (σκιά) που εξακολουθεί να είναι προσκολλημένο πάνω του. Ακόμη χειρότερα, αυτό το πνεύμα κάνει ό,τι μπορεί για να μην κοιτάξει τον εαυτό του κατά πρόσωπο και όλοι το βοηθάμε σαν τρελοί σε αυτή του την προσπάθεια. Τεχνολογική πρόοδος και ο Θεός να μας φυλάει από την ψυχολογία –αυτή η αχρειότητα θα μπορούσε να οδηγήσει στην αυτογνωσία! Καλύτερα να έχουμε πολέμους για τους οποίους φταίει πάντα κάποιος άλλος. Έτσι, κανείς δεν βλέπει ότι όλος ο κόσμος ωθείται να κάνει αυτό ακριβώς που η ανθρωπότητα προσπαθεί να αποφύγει με τρόμο. Ειλικρινά νομίζω ότι οι περασμένες εποχές δεν υπερέβαλαν ότι το πνεύμα δεν απέβαλε τους δαιμονισμούς του και ότι η ανθρωπότητα εξαιτίας της επιστημονικής και τεχνολογικής της ανάπτυξης αυτοπαραδίνεται στον κίνδυνο της δαιμονοληψίας όλο και περισσότερο. Είναι αλήθεια ότι το αρχέτυπο του πνεύματος μπορεί να δουλέψει τόσο για καλό όσο και για κακό, αλλά εξαρτάται από την ελεύθερη, συνειδητή απόφαση του ανθρώπου το κατά πόσο θα διαστρεβλωθεί το καλό σε κάτι κακό. Η χειρότερη αμαρτία του ανθρώπου είναι η έλλειψη συνειδητότητας. Δεν μπορούμε να καταλάβουμε πως όλες οι εξωτερικές επεμβάσεις και βελτιώσεις δεν αγγίζουν την εσωτερική φύση του ανθρώπου και ότι όλα τελικά εξαρτώνται από το αν οι άνθρωποι που διαχειρίζονται την επιστήμη και την τεχνολογία μπορούν να φερθούν με υπευθυνότητα ή όχι;

1. C. G. Jung, Φαινομενολογία και Συμβολική του Πνεύματος.

ΙΙΙ

Η τεχνολογία δεν πρόκειται να μας σώσει. Οι ηλεκτρονικοί υπολογιστές μας, τα εργαλεία μας, οι μηχανές μας δεν αρκούν. Πρέπει να βασιζόμαστε στη διαίσθησή μας, στην πραγματική μας ύπαρξη.

1. J. Campbell, Η Δύναμη του Μύθου.

ΙV

Η παιδεία είναι ο κυβερνήτης του βίου, πρέπει να μην ξεχνούμε πως υπάρχει μια καλή παιδεία -εκείνη που ελευθερώνει και βοηθά τον άνθρωπο να ολοκληρωθεί σύμφωνα με τον εαυτό του-, και μια κακή παιδεία -εκείνη που διαστρέφει και αποστεγνώνει και είναι μια βιομηχανία που παράγει τους ψευτομορφωμένους και τους νεόπλουτους της μάθησης, που έχουν την ίδια κίβδηλη ευγένεια με τους νεόπλουτους του χρήματος.

Γ. Σεφέρης, Δοκιμές.

V

Η εκπαίδευσή μας σήμερα είναι κούφια, γιατί μας διδάσκει να αγαπάμε την επιτυχία και όχι αυτό που κάνουμε. Το αποτέλεσμα έχει γίνει πιο σπουδαίο από τη δράση.

Κρισναμούρτι, Εκπαίδευση και η Σημασία της Ζωής.

VI

Ο άνθρωπος έχασε το μέτρο, αφήνοντας την Τεχνολογία να αποκτήσει αυτόνομη οντότητα.

Χάιντεγκερ, The Question Concerning Technology.

VII

Δεν βρίσκεται εντελώς εκτός της ανθρώπινης σφαίρας, η άποψη ότι η τεχνολογία συνίσταται από διαδικασίες που ανακαλύφθηκαν από τον άνθρωπο και είναι δυνατοί συγκεκριμένοι τρόποι για την ανθρώπινη προσαρμογή σε αυτή. Οι επαναλαμβανόμενες διαδικασίες της τεχνολογίας μπορούν να συγκριθούν με τα πρότυπα του πρωτόγονου μόχθου, ωστόσο ο σύγχρονος άνθρωπος δεν έχει την ίδια ανοχή σε αυτές. Για τον σύγχρονο άνθρωπο,  η τεχνολογία συνιστά μια ανισορροπία που οδηγεί στο ανικανοποίητο, εμποδίζοντάς τον από την εξάσκηση της φυσικής του προσαρμοστικότητας. Από τη δική της σκοπιά,  η τεχνολογία δεν είναι ούτε καλή ούτε κακή, αλλά εξαρτάται από τη στάση του ατόμου προς αυτή. Για να εμποδίσει τις άλλες του νοητικές ικανότητες από το να ατροφήσουν, ένας μηχανικός, για παράδειγμα, μπορεί να σπουδάσει φιλοσοφία. Η τελική ερώτηση είναι, εάν ο άνθρωπος έχει επαρκή λόγο να αντισταθεί στον πειρασμό να χρησιμοποιήσει την τεχνολογία του για καταστροφικούς λόγους. 

1. G. Jung, Civilization in transition: The effect of technology on the human psyche.

VIII

Φοβάμαι τη μέρα που η τεχνολογία θα ξεπεράσει την ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Ο κόσμος θα έχει μια γενιά ηλιθίων.

1. Einstein.

IX

Η επιστήμη,  ως γνήσια βούληση αναζήτησης της αλήθειας, περιορίζεται σε πολύ λίγα άτομα. Οι λοιποί μετατρέπουν την ιδέα της επιστήμης σε δεισιδαιμονία και χρησιμοποιούν ανίδεοι και απληροφόρητοι την τεχνολογία. Ήδη η τεχνολογία απορροφά την επιστήμη και οι ανακαλύψεις της έχουν κάτι το μη‐ανθρώπινο∙ είναι ανώνυμα προϊόντα μιας διαδικασίας που συμβαίνει ερήμην της ψυχής του ανθρώπου. Τούτο εξηγεί την εκπληκτική μωρία τόσων πολλών επιστημόνων, σε πράγματα έξω από την ειδικότητά τους.

Η σύγχρονη τεχνολογία δεν πρέπει να νοηθεί ως γραμμική συνέχεια της παραδοσιακής. Υπάρχει σαφής διαχωριστική γραμμή ανάμεσά τους. Την παλαιά τεχνολογία την χαρακτήριζε το πνεύμα της σταθερότητας∙ γι’ αυτό παρέμεινε η ίδια επί χιλιετίες. Τη νέα την εμπνέει ένα εντελώς διαφορετικό πνεύμα. Γι’ αυτό και δημιούργησε ένα ολόκληρο σύστημα αλληλοσυσχετισμών τόσο ισχυρών και τόσο δυναμικών, που άλλαξε τη μορφή της ιστορικής ζωής στο σύνολό της και της επέβαλε τη σφραγίδα της. Είναι το πνεύμα των εφευρέσεων, η οργάνωση της εργασίας, το νέο νομικό πλαίσιο και οι νέες κοινωνικές σχέσεις, η έννοια της οικονομικότητας, το επιχειρηματικό ριψοκίνδυνο πνεύμα, η λειτουργία του χρηματικού και πιστωτικού κεφαλαίου κλπ. Βεβαίως, η τεχνολογία, με τα μέσα που προσφέρει, καθιστά ικανό τον άνθρωπο να γνωρίσει καλύτερα τη φύση, να μάθει περισσότερα, κλπ. Αλλά αυτά παίρνουν νόημα μέσα σε μια συνείδηση που είναι σε εγρήγορση. Η τεχνολογία όμως, με τις νέες συνθήκες ζωής που δημιουργεί, αποκοιμίζει τις συνειδήσεις. Παρά την φαινομενική αύξηση του ανθρωπισμού, εν τέλει γίνεται αυτό που επιβάλλει ο μηχανισμός της τεχνολογίας. Ο άνθρωπος τελεί υπό το έλεος αυτού του μηχανισμού. Έτσι, η τεχνολογία ορθώνεται σε δύναμη δαιμονική. Η τεχνολογία έκαμε τα αντικείμενα χρήσεως τυπικά, άψυχα, ομοιόμορφα εργαλεία και οι συγκοινωνίες αποστέρησαν τον κόσμο από το στοιχείο του μυστηριακού, του εξαιρετικού, του ‘μακρινού’. Η εσωτερική στάση έναντι του τεχνικού κόσμου ονομάσθηκε ‘ρεαλισμός’, όπου λείπει το αίσθημα, η απρόοπτη δημιουργικότητα και κυριαρχεί η ‘αντικειμενικότητα’, η ‘ακρίβεια’, η τυποποίηση, ο κομφορμισμός. Το άτομο δεν είναι τίποτε άλλο από τις λειτουργίες του. Κάτω από αυτές τις συνθήκες το υπάρχειν σημαίνει το προσαρμόζεσθαι στην αντικειμενικότητα.

Κάρλ Γιάσπερς,  Εισαγωγή στη Φιλοσοφία.

*

* *

Όπως λέει λοιπόν πιο πάνω ο Jung, για να εμποδίσει τις άλλες του νοητικές ικανότητες από το να ατροφήσουν, ένας μηχανικός, για παράδειγμα, μπορεί να σπουδάσει φιλοσοφία. Έτσι τίθεται ξανά, από άλλο δρόμο, το ζήτημα για την αναγκαιότητα της τρίτης κουλτούρας: προς την ολοκλήρωση ανθρώπου και γνώσης.