Πάσχουμε από έλλειψη ορθολογισμού. Αν δει κάποιος το τι γίνεται σήμερα στον κόσμο και στον τόπο μας, διαπιστώνει πλήρη ανορθολογισμό και παρανοϊκές καταστάσεις. Μην τις αναφέρω γιατί τις ζούμε καθημερινά. Όλα όσα παρεμβάλλονται και εμποδίζουν την ορθή συλλογιστική ονομάζονται, όπως το έθεσε αρχικά ο Francis Bacon, ομίχλη ή είδωλα του νου και συνιστούν συλλογιστικά σφάλματα. Υπάρχουν τέσσερις κατηγορίες:
(α) Συλλογικά είδωλα της ανθρώπινης φυλής
Η τάση που έχουν οι άνθρωποι να βλέπουν τα πράγματα μέσα από προκαταλήψεις και να αγνοούν όσα δεν εναρμονίζονται με αυτές. Επίσης, η τάση να αντιλαμβάνονται μόνο με τις αισθήσεις (κατ’ αίσθηση αντίληψη) περισσότερη τάξη και κανονικότητα στις καταστάσεις πραγμάτων του κόσμου από όση υπάρχει στην πραγματικότητα.
(β) Ατομικά είδωλα του σπηλαίου
Ατομικές αδυναμίες αναφορικά με τη συλλογιστική ικανότητα (κατά νόηση αντίληψη), που οφείλονται στην προσωπικότητα, στις αρέσκειες και απαρέσκειες. Για παράδειγμα, μπορεί κάποιος να είναι συντηρητικός ή ριζοσπάστης αντίστοιχα και αυτό επηρεάζει την κρίση του σε ορισμένα ζητήματα με τον ένα ή τον άλλο τρόπο.
(γ) Είδωλα της αγοράς
Είναι οι συγκεχυμένες ιδέες που γεννά η γλώσσα και η ορολογία που έχουμε μάθει και ενδέχεται να μην είναι η προσήκουσα, αλλά μπορεί να διαμορφώνει τη σκέψη μας. Παράδειγμα η γλώσσα των πολιτικών, της προπαγάνδας, που βασίζεται στην πολυσημία -την έχει περιγράψει έγκαιρα ο George Orwell.
(δ) Είδωλα του θεάτρου
Είναι τα διάφορα φιλοσοφικά, πολιτικά, θρησκευτικά συστήματα και ιδεολογίες που εμπεριέχουν εσφαλμένες μεθόδους για την απόκτηση γνώσης. Ας δούμε τι έγινε στον τόπο μας τα προηγούμενα χρόνια με την επιμονή των κυβερνώντων να θέλουν να επιβάλουν έτοιμες ιδεολογίες στην τρέχουσα πραγματικότητα –αποτύχανε οικτρά.
Όλα αυτά είναι ζητήματα παιδείας ή καλύτερα έλλειψης παιδείας. Όταν οι νέοι μαθαίνουν ασκήσεις ή παπαγαλίζουν σελίδες, αλλά κανένας τόσα χρόνια δεν φρόντισε να ακούσουν κάτι για ‘παρατήρηση’, ‘συνειδητότητα’, ‘προβολή’, ‘εκλογίκευση’ κτλ. από τη μια, καθώς και για Λογική και ορθώς σκέπτεσθαι από την άλλη, φυσιολογικά καταλήγουμε σε ένα λαό που δυστυχώς η αρρώστια δεν φωλιάζει μόνο στην καρδιά (συναίσθημα) αλλά και στο μυαλό (σκέψη). Μέχρι πού μπορούμε να φτάσουμε έτσι;