1. Εκπαίδευση και Έλεγχος Υποψηφίων Αρχόντων

Ο Πλάτων στην Πολιτεία λέει ότι αυτοί που θέλουν να κυβερνήσουν την πόλη πρέπει να ξεκινάνε στα είκοσι χρόνια τους ειδική εκπαίδευση: Επί δέκα χρόνια να σπουδάζουν επιστήμες και θετική γνώση και στη συνέχεια για άλλα πέντε να μαθαίνουν διαλεκτική. Μετά, για δεκαπέντε χρόνια θα μαθαίνουν να χειρίζονται τις δημόσιες υποθέσεις και έτσι στα πενήντα τους χρόνια, και ύστερα από τριάντα χρόνια συνολικής προετοιμασίας, να είναι έτοιμοι να αναλάβουν τις τύχες της πόλης. Προσθέτει επίσης ότι, αυτούς ακριβώς που θέλουν να κυβερνήσουν δεν πρέπει να τους αφήνουμε να κυβερνούν, γιατί αυτοί ενδιαφέρονται για τον εαυτό τους και το πώς θα βάλουν στο χέρι τα λεφτά της πόλης μόλις γίνουν άρχοντες. Αυτά είκοσι-πέντε αιώνες πριν. Σήμερα, που τα πράγματα γενικά είναι πιο σύνθετα και οι απαιτήσεις περισσότερες, τι πρέπει να γίνει;   

Έχω ξαναπεί, στις αμέσως προηγούμενες αναρτήσεις, ότι τους ανθρώπους αυτούς πρέπει να τους εκπαιδεύουν τα κόμματά τους όχι πλέον στα κομματικά τερτίπια και στις απόψεις του κόμματος, αλλά ουσιαστικά. Πρέπει, δηλαδή, οι άνθρωποι που θέλουν να κυβερνήσουν να υφίστανται κατάλληλη εκπαίδευση -ένα είδος εσωτερικής ψυχο-νοητικής εργασίας στον εαυτό τους– ώστε να μπορούν να ανταπεξέλθουν, πλην όλων των άλλων, στη φθορά και διαφθορά που επιφέρει η άσκηση της εξουσίας.

Ίσως αυτά που λέει ο Πλάτων στην εποχή του να μην μπορούν να γίνουν σήμερα, αλλά η γενική ιδέα του ότι οι υποψήφιοι πολιτικοί πρέπει να εκπαιδεύονται σκληρά και να ελέγχονται εκ των προτέρων, βρίσκει τη θέση της στις αναγκαιότητες και τις συνθήκες της σημερινής εποχής.

2. Η Πόλη-Καράβι και ο Καπετάνιος της: Τέτοιοι Ναυτικοί, Τέτοιο Ταξίδι

Βάλε τώρα με τον νου σου την περίπτωση με ένα καράβι κι ένα καραβοκύρη που ξεπερνά όλους όσους βρίσκονται στο καράβι σε ανάστημα και δύναμη, όμως βαρήκοο και με μειωμένη όραση και που σε ανάλογη κατάσταση βρίσκεται και η γνώση του για τη ναυτική τέχνη. Οι ναύτες καυγαδίζουν για το ποιος θα είναι καπετάνιος, καθώς καθένας πιστεύει ότι πρέπει να είναι αυτός καπετάνιος, χωρίς να έχει μάθει ποτέ την τέχνη ούτε να μπορεί να δείξει ποιος του την έμαθε ούτε χρόνο μαθητείας και, σαν να μην έφταναν όλα αυτά, να υποστηρίζουν ότι αυτή η τέχνη δεν μπορεί να διδαχτεί και μάλιστα να είναι έτοιμοι να κάνουν χίλια κομμάτια όποιον λέει ότι μπορεί να διδαχτεί. Αυτοί οι ίδιοι είναι συνεχώς μαζεμένοι γύρω από τον καραβοκύρη, τον παρακαλούν και βάζουν τα πάντα σε ενέργεια να εμπιστευτεί σε αυτούς το πηδάλιο.

Σε περίπτωση που δεν τον πείθουν αυτοί, αλλά άλλοι το καταφέρνουν, αυτούς τους άλλους ή τους σκοτώνουν ή τους πετούν έξω από το καράβι, ενώ τον καραβοκύρη τον κάνουν σκνίπα με ηρεμιστικά ή με κρασί ή με κάτι άλλο και κυβερνούν το καράβι κάνοντας ό,τι περνά από το χέρι τους και τρώγοντας και πίνοντας του καλού καιρού να πλέουν –τέτοιοι ναυτικοί, τέτοιο ταξίδι- και σαν να μην έφταναν αυτά, παινεύουν αποκαλώντας τον θαλασσόλυκο και άξιο καπετάνιο και σοφό στα ναυτικά όποιον είναι πρώτος και καλύτερος να τους δώσει ένα χέρι για να πάρουν το κουμάντο ασκώντας πειθώ ή βία στον καραβοκύρη. Αντίθετα κακολογούν ως άχρηστο όποιον τους πάει κόντρα, χωρίς να έχουν ιδέα τι θα πει καλός καπετάνιος, ότι υποχρεωτικά αυτός πρέπει να έχει τα μάτια του τέσσερα σε όλα, αν είναι να σταθεί πραγματικός καπετάνιος του καραβιού και να κυβερνήσει το καράβι, ανεξάρτητα αν το θέλουν ή όχι κάποιοι που πιστεύουν ότι δεν είναι δυνατό να αποκτήσει κάποιος ούτε την πρακτική ούτε τη θεωρητική κατάρτιση και μαζί την ικανότητα του καπετάνιου. Λοιπόν, αν αυτοί με αυτό τον τρόπο καταγίνονται με ό,τι έχει να κάνει με τα καράβια, δεν νομίζεις ότι τον πραγματικά άξιο καπετάνιο θα τον αποκαλούν αιθεροβάμονα και φαφλατά και άχρηστο, τούτοι οι θαλασσόλυκοι των καραβιών που με τέτοιο τρόπο κανονίζεται η πορεία τους;

Συμπερασματικά, αν παρομοιάσεις τους σημερινούς πολιτικούς ηγέτες με τους ναυτικούς που λέμε, δεν θα αστοχήσεις, όπως και αν παρομοιάσεις εκείνους που αυτοί αποκαλούν άχρηστους με τους πραγματικούς καπετάνιους.

3. Εξουσία, Ξιπασιά και Αδικία

Δεν υπάρχει άνθρωπος που, ενώ κρατάει στα χέρια του την εξουσία, να μην ξεχειλίζει η ψυχή του από ξιπασιά και αδικία. Έχοντας αυτή την ιδέα (ο Θεός) δεν όρισε στις πολιτείες άρχοντες και βασιλιάδες ανθρώπους, αλλά πλάσματα που βρίσκονται πιο κοντά στους θεούς από ό,τι οι άνθρωποι και ανώτερα, όπως κάνουν οι άνθρωποι σήμερα για τα γιδοπρόβατα και τα ζώα που ζουν κοπαδιαστά: δεν παίρνουμε ένα βόδι να το βάλουμε να εξουσιάζει στα βόδια ούτε μια γίδα στις γίδες, αλλά οι άνθρωποι είναι τα αφεντικά τους, πλάσματα ανώτερα ως προς αυτά.

Το ίδιο έκανε και ο Θεός: έβαλε να εξουσιάζουν τους ανθρώπους πλάσματα ανώτερα από αυτούς και είχαν την έγνοια τους. Χάριζαν στους ανθρώπους ειρήνη, αιδώ, χρηστή διοίκηση και δικαιοσύνη και κρατούσαν τις γενιές των ανθρώπων μονιασμένες και ευτυχισμένες.

Τώρα σε όποια πολιτεία βασιλεύει  κάποιος θνητός, είναι αδύνατο αυτή να σηκώσει κεφάλι από τις συμφορές και τα βάσανα. Να κοιτάξουμε λοιπόν μέσα μας για να δούμε ποιο αθάνατο στοιχείο κρύβεται στην ψυχή μας και αυτού τις οδηγίες ακολουθώντας να διοικούμε και τα σπίτια μας και τις πολιτείες μας και ως άτομα και ως πολίτες.

(Νόμοι)

4. Δημιουργία και Κριτική

Άλλοι είναι ικανοί να δημιουργήσουν μια τέχνη ή εφεύρεση και άλλοι να κρίνουν πόση ωφέλεια ή ζημιά φέρνει αυτή σε όσους την χρησιμοποιήσουν. Είπες και συ, από αγάπη ως πατέρας των γραμμάτων, το αντίθετο αποτέλεσμα από εκείνο που μπορούν να δώσουν αυτά. Γιατί αυτή η εφεύρεση φέρνει χαλάρωμα στο μνημονικό εκείνων που θα την μάθουν –γιατί θα αδιαφορήσουν για την εξάσκησή του. Περνά από τον νου σου ότι, με το να βασίζονται στα γράμματα, το μυαλό τους θα ανιστορεί τα όσα έμαθε με τη βοήθεια κάποιου μέσου που έρχεται από έξω, με ξένα σημάδια, και όχι από μέσα τους, από τη δύναμη του δικού τους μνημονικού, που πάει να πει ότι το φάρμακο που βρήκες δεν είναι για το μνημονικό αλλά για την υπόμνηση.  

Αυτό που με τη βοήθειά σου θα αποκτήσουν οι μαθητές είναι σοφία για τα μάτια του κόσμου και όχι η αληθινή. Γιατί σωρεύοντας μέσα τους γνώσεις πολλές δίχως να μαθητέψουν σε δασκάλους θα φανταστούν ότι έχουν πολύ μυαλό, ενώ οι περισσότεροί τους δεν έχουν καθόλου, και θα γίνουν ανυπόφοροι στις συζητήσεις –αφού εκεί που περιμέναμε να γίνουν σοφοί, έγιναν δοκησίσοφοι.

(Φαίδρος)

5. Δεινόν Ημιμάθεια

Μια μορφή ημιμάθειας είναι να μην ξέρουμε τι λέμε σε σχέση με το πλαίσιο: πού το λέμε, γιατί το λέμε και ποιες είναι οι συνέπειες. Άλλη, παρεμφερής μορφή ημιμάθειας, είναι να αγνοούμε την Πλατωνική μεθοδολογία της (ολιστικής) σκέψης που λέγεται ανιούσα και κατιούσα διαλεκτική, δηλαδή από πού αρχίζει μια κατάσταση και ποιες είναι οι απώτερες συνέπειες.

Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ότι η όλη ‘παιδεία’ του σημερινού ανθρώπου είναι ότι δεν ξέρει τι πρέπει να ξέρει και αγνοεί το τι δεν ξέρει. Δηλαδή να ξέρει ότι το μέρος, αν αποκοπεί από το Όλον, είναι αυτό για το οποίο ο Καρτέσιος έλεγε “ατελής ιδέα καθαρή και χωριστή” που γίνεται τέλεια μόνο αν την θεωρήσουμε ως μέρος της παγκοσμιότητας των όντων. Ο Πλάτων για το ίδιο πράγμα έλεγε “το γε παν από παντός αποχωρίζειν ουκ εμμελές αλλά και παντάπασιν αμούσου τινός και αφιλοσόφου”. Αυτή η άγνοια, συνέπεια της ημιμάθειας, έχει πάντοτε στο τέλος ολέθριες συνέπειες. Διότι πάντοτε το τέλος ενέχει το DNA της αρχής του. Στην πολιτική τις ολέθριες συνέπειες των προηγούμενων τις βλέπουμε σήμερα. Αυτές του σήμερα θα φανούν σε λίγο.