Σε λίγο αυτό τον τόπο δεν θα τον λένε Ελλάδα, θα τον λένε Ελλαδέξ.

Γ. Σεφέρης

1. 1. Όταν θεωρούμε την Επανάσταση του 1821 και τα γεγονότα που ακολούθησαν,

μπορούμε να σταθούμε κοντά και να αναλύσουμε τις λεπτομέρειες μπαίνοντας κατά κάποιο τρόπο μέσα σε αυτά. Διακόσια χρόνια μετά, από μεγαλύτερη απόσταση, τα πράγματα φαίνονται καθαρότερα, και μελετάμε μάλλον το περιεχόμε­νο που μας παρουσιάζεται, κατά μια έννοια διαβάζουμε το όλο πράγμα από έξω. Όσο πιο πολύ απομακρυνόμαστε, τόσο καλύτερα αντιλαμβανόμαστε τι έχει συμβεί και πώς έχει εξελιχθεί η κατάσταση. Πρέπει να απομακρυνθούμε από τα γεγονότα για να δούμε τη διαδικασία και την εξέλιξή της. Αυτή ακριβώς είναι η αποστασιοποιημένη, ολιστική θεώρηση: τότε μονάχα βλέπουμε τη δομή, το οργανωτικό σχέδιο, την όλη διάρθρωση, διακρίνουμε το δυναμικό σχήμα, αλλιώς χανόμαστε στις λεπτομέρειες της ανάλυσης.

Η αποφασιστική πράξη εισδοχής της Ελλάδας στην Ε.Ε απαιτούσε την επίλυση μια για πάντα του διαρκούς διλήμματος της σύγχρονης Ελλάδας ως προς το αν ανήκει στη Δύση, ως κληρονόμος του αρχαίου ελληνικού πολιτισμού και λίκνο της ευρωπαϊκής δημοκρατίας, ή στην Ανατολή, ως διάδοχος της βυζαντινής παράδοσης και υποτελής στους Οθωμανούς για σχεδόν μισή χιλιετία, καθώς και υποκείμενη στην Ανατολική Εκκλησία. Στο ευρωπαϊκό αυτό εγχείρημα η τότε πολιτική διέβλεπε μια ευκαιρία να προσδέσει τη χώρα στη Δύση και επεδίωξε αυτή την ιδέα με αποφασιστικότητα για διάφορα πολιτικά και οικονομικά οφέλη.

2. Η Ελλάδα είχε κάποτε την ισορροπία του δίπολου: από τη μια μεριά το ‘Ελλαδιστάν’, η ανατολικότροπη Ελλάδα με το ραχάτι, τη μοιρολατρία, την υπανάπτυξη, την αδιαφορία, τον μηδενισμό, το ‘δεν βαριέσαι’, τον ‘ωχαδερφισμό’ κτλ., αλλά και τη θυμοσοφία της Ανατολής. Από την άλλη μεριά το ‘Ελλαδέξ’, η Ελλάδα ως μεταπράτης της Δύσης, που εισάγει τα πάντα χωρίς επεξεργασία, τα καταπίνει αμάσητα, μιμείται ξένα πρότυπα, χωρίς να συμμετέχει πια στις διεργασίες και τις ζυμώσεις που τα γέννησαν, αλλά και γεννήτορας της Ευρώπης. Το ‘Ελλαδέξ’ είναι μια χώρα που μοιάζει με τα αντίστοιχα προϊόντα. Μια και αποφασίστηκε ότι πια ‘ανήκουμε στη Δύση’, χάνοντας το άλλο μισό μας, ας σταθούμε λίγο σε αυτό.

Το λατινογενές καταληκτικό επίθημα -εξ δηλώνει γενικά βιομηχανικό προϊόν. Από την ετυμολογία όμως τίποτε δεν προκύπτει για την ξενομανία μας. Η κατάληξη -εξ σε σειρά ελληνικών προϊόντων χρονολογείται από τις απαρχές του σύγχρονου νεοελληνικού κράτους. Ποιος ξεχνάει τα Πλυντηρέξ, Νεοτέξ, Χρωτέξ, Vitex, Βιανέξ, Συρτέξ, Κλινέξ, Στρωματέξ, Violex, Ούλτρεξ, Σπορτέξ, Πυρέξ, Αφρολέξ, Λατέξ, Μουλινέξ κτλ.; Οι περισσότερες ελληνικές επιχειρήσεις για να δείχνουν εφάμιλλες των ευρωπαϊκών, και σε καθυστερημένη προσπάθεια εκβιομηχάνισης της χώρας, έκαναν μόδα την κατάληξη –εξ κυρίως, αλλά και άλλες ξενοηχομιμητικές καταλήξεις. Η κατάσταση, μάλιστα, είχε λάβει τέτοιες διαστάσεις, ώστε ανάγκασε τον Σεφέρη να χαρακτηρίσει τη χώρα ως Ελλαδέξ.

3. 3. Μια και μνημονεύουμε τον Σεφέρη ας δούμε τι λέει για το μέτρο και τη μεσότητα:

Τι μπορεί να θυμάται μια φλόγα; Αν θυμηθεί λίγο λιγότερο απ’ ό,τι χρειάζεται, σβήνει˙ αν θυμηθεί λίγο περισσότερο απ’ ό,τι χρειάζεται, σβήνει. Να μπορούσε να μας διδάξει, όσο ανάβει, να θυμόμαστε σωστά.

Θεωρώ ότι αυτή η ισορροπία και το μέτρο είναι η απάντηση στο σύγχρονο πρόβλημα της χώρας. Κάποιοι νομίζουν ότι πρέπει να γίνουμε από δίπολο μονόπολο και να περιοριστούμε στα καθαρά δυτικά και ευρωπαϊκά μας στοιχεία. Αλλά αγνοούν ότι στη φύση δεν υπάρχουν μονόπολα και ότι κάθε σύστημα που θέλει να αυτο-ρυθμίζεται χρειάζεται να έχει κάποιου είδους εσωτερική αντίθεση. Το μέτρο, η μεσότητα, η κατάλληλη σύνθεση και η σωστή διαχείριση των εσωτερικών συγκρούσεων, που προέρχονται από το ότι πατάμε και στη Δύση και στην Ανατολή, συνιστά τη λύση στο σημερινό πρόβλημά μας.

4. 4. Αν δει κάποιος προσεκτικά, παρατηρεί την ανισορροπία είτε της μιας είτε της άλλης πλευράς. Ο τόπος θα ισορροπήσει όταν συνειδητοποιήσουμε ότι είμαστε, ως κοσμοείδωλο και νοοτροπία, τόσο δυτικοί όσο και ανατολικοί και δεν μπορούμε να αποκόψουμε τη μια πλευρά μας χωρίς να περιπέσουμε σε ανισορροπία. Αλλά και πάλι, η λύση εξαρτάται από εμάς τους ίδιους και από τους ηγέτες της χώρας που οφείλουν να αντιληφθούν το πρόβλημα και να καθοδηγήσουν στη λύση του. Ούτε λιγότερο, ούτε περισσότερο, χρειάζεται να θυμόμαστε σωστά το υπόβαθρο πάνω στο οποίο ζούμε και να πατάμε με τα δυο πόδια στην πραγματικότητα. Δεν μπορούμε να ζούμε με τη μισή μας καρδιά στη Δύση και την άλλη μισή στην Ανατολή, ας συμβιβάσουμε επιτέλους τα διεστώτα.

Κι ύστερα, γιατρέ, την κάθε αυγή/ την κάθε αυγή, γιατρέ, με τα χαράματα/ πάντα η καρδιά μου στην Ελλάδα τουφεκίζεται.// Κι ύστερα, δέκα χρόνια, γιατρέ,/ που τίποτα δεν έχω μες στα χέρια μου/ να δώσω στο φτωχό λαό μου,/ τίποτα πάρεξ ένα μήλο/ Ένα κόκκινο μήλο/ Την καρδιά μου. (Ναζίμ Χικμέτ)

Αλλά αυτή η καρδιά πρέπει να είναι ολάκερη και όχι μισερή. Δεν μπορούμε να είμαστε άνθρωποι κομμένοι στη μέση, οφείλουμε να περάσουμε πια από τη διπλή άρνηση του τίτλου στη διπλή κατάφαση: και Ελλαδιστάν και Ελλαδέξ ως ενότητα και ολότητα, δηλαδή Ελλάς ‘Χώρα του Φωτός’ –και αυτό απαιτεί μια σύνθεση σε προσωπικό και συλλογικό επίπεδο. Μπορεί ο Ελύτης να ισχυρίζεται ότι:

εάν αποσυνθέσεις την Ελλάδα, στο τέλος θα δεις να σου απομένουν μια ελιά, ένα αμπέλι κι ένα καράβι. Που σημαίνει: με άλλα τόσα την ξαναφτιάχνεις,

στη σύγχρονη όμως πραγματικότητα πρέπει να συνθέσουμε το Ελλαδιστάν με το Ελλαδέξ για να φτιάξουμε την Ελλάδα και αυτό δεν είναι καθόλου εύκολη υπόθεση και ας πέρασαν διακόσια χρόνια από τότε που ουσιαστικά ξεκίνησε αυτή η διαδικασία. Η εσωτερική σύγκρουση και δυσαρμονία εξαιτίας αυτού του διχασμού δεν έχει συνειδητοποιηθεί ακόμα ευρέως. Το να βρισκόμαστε σε πόλεμο με τον εαυτό μας οδηγεί στο να πολεμάμε ο ένας τον άλλο, γι’ αυτό ο Έλληνας, και γενικότερα ο Δυτικός άνθρωπος, φαντάζει ανισόρροπος και το ερώτημα «μπορούμε να ξαναβρούμε την ισορροπία μας;» είναι ουσιαστικό για το μέλλον μας.