Η ανθρωπότητα έχει αναλάβει μια πρόκληση χωρίς προηγούμενο: να φτιάξει έναν οργανισμό, ο οποίος κατέχει υψηλότερο επίπεδο οργάνωσης από τον δικό της και προορίζεται να γίνει ο συμβιωτικός της σύντροφος. Δυστυχώς, μέχρι σήμερα, καμία πολιτική θεωρία, φιλοσοφία ή ακόμα και θρησκεία δεν μας προετοίμασε γι’ αυτό το τιτάνιο έργο, το οποίο αμφισβητεί τα πρωτεία της ανθρωπότητας όπως την ξέρουμε και την επίδραση της δράσης της στον κόσμο.  Joël de Rosney, Τhe Symbiotic Man.

1. 1

   . Στο βιολογικό πεδίο η εξέλιξη, δηλαδή κάθε νέα ‘ιδέα’ ή ‘ανακάλυψη’, πρέπει να περάσει από όλη την κλίμακα δοκιμασίας με τη μορφή μεταλλαγμένου είδους, του οποίου τα νέα χαρακτηριστικά μπορούν να του δώσουν πλεονέκτημα στον ανταγωνισμό. Δια μέσου της φυσικής επιλογής, το περιβάλλον δρα ως φίλτρο, εκμηδενίζοντας τις λιγότερο κατάλληλες ‘ιδέες’ ή ‘ανακαλύψεις’. Η μετάδοση των χρήσιμων χαρακτηριστικών είναι γραμμική και συμβαίνει μόνο με τη μετάβαση από τη μια γενιά στην άλλη. Για τον λόγο αυτό η συνολική διαδικασία της βιολογικής εξέλιξης είναι τόσο αργή.

 Στο νοητικό πεδίο, όμως, όπου μια ιδέα ή ανακάλυψη είναι ισοδύναμη με μια μετάλλαξη, η εξέλιξη είναι σαφώς πιο γρήγορη. Τα ανθρώπινα όντα μπορούν να εφεύρουν πράγματα χωρίς να πρέπει να περιμένουν τη νέα γενιά που θα κρίνει τα αποτελέσματα. Χάρη στη σχέση μεταξύ του πραγματικού και του φανταστικού κόσμου, μπορούμε να δημιουργούμε υποθέσεις και μοντέλα και να τα δοκιμάζουμε με συλλογισμούς ή προσομοιώσεις, χωρίς να πρέπει απαραίτητα να τα μεταφράζουμε άμεσα σε πραγματικότητα. Μπορούμε να σκεφτούμε χρησιμοποιώντας σύμβολα, αναλογίες, μεταφορές και επαγωγικό συλλογισμό. Η φαντασία δρα ως τυχαίος γεννήτορας ποικιλίας. Το DNA, έγκλειστο στον βιολογικό οργανισμό που εξασφαλίζει την επιβίωσή του, εξωτερικεύεται τώρα με τη μορφή πλάνων, σχεδίων, διαγραμμάτων, αποτυπώσεων, πρωτοτύπων, οδηγών και ηλεκτρονικής μνήμης, κάνοντας εύκολη την εισαγωγή αλλαγών, συγκρίσεων ή συνδυασμών. Η πραγματικότητα και η φαντασία είναι οι δύο συμπληρωματικές όψεις της ανακάλυψης και της δημιουργικότητας. Επομένως, υπάρχει εξαιρετική επιτάχυνση της τεχνολογικής και κοινωνικής εξέλιξης σε σύγκριση με τη βιολογική.

2. 2. Είναι σε εξέλιξη ένα είδος βιολογικού φαινομένου: όσες πιο πολλές δομές και λειτουργίες προϋποθέτει ένας οργανισμός, τόσο πιο πολύ διαφοροποιείται σε ειδικευμένα όργανα και ιστούς. Κατ’ αντιστοιχία, τα έθνη ανταποκρίνονται σε παρόμοιες αρχές. Παρατηρώντας τις διεργασίες, φαίνεται ότι ο κόσμος μέχρι τα μέσα του 21^ου αιώνα θα έχει σχεδόν 500 έθνη, μια αντανάκλαση της επιθυμίας για διαφοροποιημένη ενότητα, ως απάντηση στη σημερινή αδιαφοροποίητη ‘παγκοσμιοποίηση’ και την αλληλεξάρτηση. Τα έθνη αντιστέκονται στις σύγχρονες τάσεις των κοινωνικοπολιτικών συστημάτων, που αναγκαία απορροφούν και ομογενοποιούν τα πάντα, προστατεύοντας τις πολιτισμικές τους αξίες, που αναγκαστικά διαφοροποιούν. Για να υπάρξουν, πρέπει να διαφοροποιηθούν από τους άλλους και να διατηρήσουν τη γνησιότητά τους. Η διάβρωση της εθνικής κυριαρχίας, η παγκοσμιοποίηση της οικονομίας, η ανάπτυξη των επικοινωνιακών δικτύων, όλα διεγείρουν αμυντικά αντανακλαστικά. Ο φόβος της ομογενοποίησης γεννά την προσπάθεια να προστατευτεί η γη και η γλώσσα, τα ήθη και τα έθιμα, που επιτρέπουν στα έθνη να διατηρούν την πολιτισμική τους ταυτότητα. Αλλά ο φόβος του εξωτερικού κόσμου μπορεί επίσης να οδηγήσει σε εθνικιστική απομόνωση ή σε θρησκευτικό φονταμενταλισμό, διαπερνώντας το πολιτικό σύστημα και καθυστερώντας τη δημοκρατική διαδικασία. Η Ευρώπη δείχνει σήμερα να παλεύει και με τις δυο αυτές τάσεις.

3. 3. Χωρίς κάποιου είδους κίνητρο, δεν υπάρχει αποτελεσματική συλλογική δράση. Στις μέρες μας, οι πρώτοι υποκινητές είναι ο φόβος, η ανασφάλεια, η δύναμη, η ευχαρίστηση, το χρήμα και οι τιμές. Ο φόβος και η ανασφάλεια του εγώ, από τη μια, και η ηδονή και η επιβολή, από την άλλη, είναι οι πιο παλιές μορφές κινήτρων στην ιστορία του ανθρώπου. Αυτό εξηγεί και την εξουσιομανία κάποιων, αφού η εξουσία φαινομενικά λύνει τα σχετικά προβλήματα. Από αυτά προκύπτει ότι, όσο πιο ανασφαλές και φοβισμένο είναι ένα άτομο, τόσο περισσότερο επιδιώκει την εξουσία, που δίνει δύναμη και ηδονή. Επίσης, η ποινή και η ανταμοιβή (‘καρότο και μαστίγιο’) είναι οι παραδοσιακοί κανόνες εκπαίδευσης. Αλλά υπάρχουν και άλλοι τρόποι κινητοποίησης που περιλαμβάνουν τον συνδυασμό διαφορετικών προσεγγίσεων. Περιορισμοί, αμοιβές και οικονομικά κίνητρα, αλλά και πληροφορία, μπορούν όλα να χρησιμοποιηθούν προς την ενθάρρυνση διαχείρισης των προβλημάτων. Οι περιορισμοί από μόνοι τους δεν επαρκούν, ούτε η πληροφορία, ούτε η εκπαίδευση. Η μέγιστη αποτελεσματικότητα επιτυγχάνεται από συνδυασμό μεθόδων: Επεξηγηματική και διαμορφωτική πληροφορία, ανάδραση, εκπαιδευτικά προγράμματα στη χρήση διαφορετικών επιλογών και αμοιβές συμβάλλουν στη διαδικασία επίλυσης προβλημάτων. Αυτού του είδος η προσέγγιση μπορεί να εφαρμοστεί σε πολυάριθμα πεδία, στα οποία απαιτούνται ευφυΐα και συλλογική πειθαρχία.

4. 4. Η ολονέν αυξανόμενη ανάπτυξη των εκβιομηχανισμένων κοινωνιών, καθώς υπόκεινται στις αξίες της οικονομίας της αγοράς, βάζει σε κίνδυνο την παγκόσμια ισορροπία. Λειτουργεί ένας δαρβινικού τύπου μηχανισμός εξέλιξης σε παγκόσμιο επίπεδο, η αυτο-επιλογή των πιο προηγμένων εθνών. Ένας από τους πιο θεμελιώδεις κανόνες της συμβίωσης είναι η επιλογή ενός εξελισσόμενου πληθυσμού δια μέσου της αυτο-κατάλυσης και του ανταγωνιστικού αποκλεισμού. Η διαδικασία συμβαίνει σήμερα μπροστά στα μάτια μας -για παράδειγμα, Γερμανία στην Ευρώπη και ΗΠΑ στον κόσμο και εσχάτως Κίνα. Ο ανταγωνιστικός αποκλεισμός -οικονομική, τεχνική και πολιτισμική περιθωριοποίηση- μπορεί να συμβαίνει στην καρδιά ενός έθνους, μεταξύ πόλεων και των περιχώρων τους, μεταξύ πλουσίων και φτωχών. Σε παγκόσμιο επίπεδο, αυτό μπορεί να παρατηρηθεί σε ένα ολοένα αυξανόμενο χάσμα μεταξύ των προνομιούχων και των μη-προνομιούχων -για παράδειγμα, Βορράς και Νότος στην Ευρώπη. Η αυτο-κατάλυση γεννά διαφορετικούς χρονικούς ρυθμούς. Παρά τον εμφανή μας συγχρονισμό, όλοι παραμένουμε απομονωμένοι στις ατομικές μας χρονικές κάψουλες -παλαιότερα θα λέγαμε στον πύργο μας. Ο ανταγωνιστικός αποκλεισμός των μη-προνομιούχων είναι μια από τις μεγαλύτερες απειλές που έχει αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα στην ιστορία της. Προχωράμε προς ένα κόσμο που φτιάχνεται από ποικίλες εξελικτικές ταχύτητες, στον οποίο τα άτομα αναπτύσσονται, ή λιμνάζουν, στις δικές τους φυσαλίδες χρόνου, όπου κάθε φυσαλίδα γίνεται σταδιακά όλο και πιο ασύμβατη με τις διπλανές της. Κάποιοι έχουν ήδη προσαρμοστεί, ενθαρρυμένοι από την υπάρχουσα ποικιλότητα μεταξύ πολιτισμών και ανθρώπων. «Γιατί να μην υποχωρήσουμε στους φυσικούς νόμους του ανταγωνισμού μεταξύ των λαών και των ανθρώπων; -και ας κερδίσει ο καλύτερος», ισχυρίζονται. Αλλά αυτή είναι η λογική του ζωώδους ενστίκτου και του αυτο-περιστροφικού εγωισμού, δεν είναι ανθρώπινη, συνειδητή και βουλητική. Η εναλλακτική λύση στον ανταγωνιστικό αποκλεισμό είναι ο συναγωνισμός, το μοίρασμα και η αλληλεγγύη. Οι ανθρώπινες αξίες και οράματα είναι κοινές αξίες. και κοινά οράματα Η μετάβαση προς το επόμενο βήμα, στην παγκόσμια οργάνωση της ανθρωπότητας, απαιτεί τη συνεργασία όλων και του καθενός, διατηρώντας παράλληλα την ποικιλότητα συμπεριφοράς και την έκφραση της ελεύθερης επιλογής. Αυτή είναι μια από τις πιο σημαντικές συλλογικές αποφάσεις που πρέπει να λάβει η ανθρωπότητα, καθώς προχωράει προς παγκόσμια οικονομική και οικολογική συμβίωση, προς τη διαφοροποιημένη ολότητα και ενότητα. “Δε γίνεται Αυτοί χωρίς Εσένα και δε γίνεται μ’ Αυτούς χωρίς, Εσύ”, κατά πως λέει ο Ελύτης στο Άξιον Εστί.