You are currently viewing Δημήτρης Γαβαλάς: Ποίηση και Μαθηματικά (Ξανά)

Δημήτρης Γαβαλάς: Ποίηση και Μαθηματικά (Ξανά)

Αφού κάποιος μελετήσει τη σύνθετη και ποικίλη φύση των Μαθηματικών, από την πλούσια περίοδο του τέλους του 19ου και των αρχών του 20ου αιώνα, μέχρι και πρόσφατα, προχωράει σε διάφορα σκέλη αυτού του πλούτου, προτείνοντας πολλαπλές συνδέσεις με την Ποίηση μέσω ερωτημάτων για το νόημα, την αλήθεια, την αμφισημία, τη φαντασία, τη συντομία, τη μέθοδο και τη γλώσσα. Ουσιώδης στο ζήτημα της γλώσσας, και στις διάφορες πτυχές της σχέσης Μαθηματικών και Ποίησης, είναι η μεταφορά. Με βάση αυτά, είναι ουσιαστικό να προσέξουμε διάφορα συγκεκριμένα ζητήματα που έχουν προκύψει γύρω από τα Μαθηματικά και την ποιητική, δηλαδή τι μπορεί να δημιουργήσει πιθανά πλαίσια για τις σχέσεις Μαθηματικών και Ποίησης.

 

Από οποιονδήποτε καθιερωμένο ακαδημαϊκό επιμέρους κλάδο, η Λογοτεχνία και η Επιστήμη φαίνονται αρχικά κατάλληλο πλαίσιο αναφοράς για να διεξαχθεί μια συζήτηση για τη σχέση Ποίησης και Μαθηματικών. Πράγματι, υπάρχει σειρά από ζητήματα που ανακύπτουν σε αυτό το πεδίο, τα οποία αφορούν άμεσα το παρόν ερευνητικό θέμα. Ωστόσο, καθώς αναπτύσσονται οι συζητήσεις γύρω από τη φύση των Μαθηματικών, ιδιαίτερα σε ένα υπόβαθρο ενάντια στην Ποίηση, γίνεται όλο και πιο εμφανές ότι πολλές από τις πτυχές των Μαθηματικών, που προσφέρουν τις περισσότερες δυνατότητες σε μια τέτοια σύγκριση, είναι οι ιδιόμορφες στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους, οι οποίες ξεχωρίζουν τα Μαθηματικά από τις πειραματικές επιστήμες. Το γεγονός, δηλαδή, ότι τα Μαθηματικά μπορούν να είναι και μάθημα Επιστήμης και Ανθρωπιστικών Σπουδών  γίνεται σήμερα ιδιαίτερα επίκαιρο, και τα Μαθηματικά και η Ποίηση δεν ταιριάζουν απαραίτητα σε ένα στενό παραδοσιακό πλαίσιο Λογοτεχνίας και Επιστήμης.

Πέρα όμως από τη γενική άποψη, υπάρχουν επίσης σημαντικές διαφορές μεταξύ των εθνικών παραδόσεων στο θέμα «Λογοτεχνία και Επιστήμη». Αρχικά, για παράδειγμα, η αγγλόφωνη παιδεία τείνει να παίρνει ως σημείο εκκίνησης την υπόθεση ότι τα δύο πεδία είναι τελείως διαφορετικά μεταξύ τους και στη συνέχεια αμφισβητεί αυτή την υπόθεση εντοπίζοντας ανεξερεύνητα μέχρι τώρα σημεία τομής. Αυτή η προσέγγιση πηγάζει ιδιαίτερα από τη συζήτηση “Two Cultures” (Δύο Πολιτισμοί/ Κουλτούρες), που αναβίωσε τη δεκαετία του ’50 από τους C. P. Snow και F. R. Leavis, και αποτέλεσαν για μεγάλο χρονικό διάστημα θεωρητική αφετηρία για τον αναδυόμενο ακαδημαϊκό επιστημονικό κλάδο της «Επιστήμης και Λογοτεχνίας». Η συζήτηση ουσιαστικά πηγαινοέρχεται μεταξύ της διαλεκτικής δύο χωριστών πολιτισμών, αυτών της Επιστήμης και των Ανθρωπιστικών Σπουδών, το ζήτημα των οποίων πρέπει να έχει μεγαλύτερη προτεραιότητα, προσπάθειες για σύνθεση αυτών των πολιτισμών, ισχυρισμούς ότι είναι ήδη ενωμένοι και άρνηση, δηλαδή ότι στην πραγματικότητα δεν υπάρχουν τέτοιοι ξεχωριστοί πολιτισμοί εξαρχής.

 

Συγκεκριμένα, το 1880 ο Thomas H. Huxley υποστηρίζει ότι η Λογοτεχνία πρέπει να αποκλειστεί, υπέρ της Επιστήμης, από το Πανεπιστήμιο. Αυτό αμφισβητείται από τον Matthew Arnold ο οποίος εκφράζει την ανησυχία του για την αναδυόμενη διαίρεση μεταξύ των δύο επιστημών. Το 1959 ο Snow δίνει τη διάλεξη “The Two Cultures”. Οι παρατηρήσεις του αμφισβητήθηκαν αμέσως από διάφορους ακαδημαϊκούς, συμπεριλαμβανομένου του F. R. Leavis, Jacob Bronowski και αργότερα του Aldous Huxley. Η αρχική στάση του Snow προήλθε από την ανησυχία ότι οι απόψεις των επιστημόνων δεν λαμβάνονταν επαρκώς υπόψη και ότι κυριαρχούσαν οι άνθρωποι των γραμμάτων και των τεχνών. Ο Snow υποστήριξε ότι η Επιστήμη και η Λογοτεχνία στην πραγματικότητα ήταν ελάχιστα διακριτές μεταξύ τους κατά την κλασική και μεσαιωνική περίοδο, και ότι οι δύο τομείς είχαν αναπτυχθεί χωριστά μόνο στη σύγχρονη εποχή. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα δύο διακριτές κουλτούρες: από τη μια καθαρούς επιστήμονες και από την άλλη λογοτεχνικούς διανοούμενους. Οι δύο ομάδες δεν επικοινωνούσαν, με τους λογοτεχνικούς διανοούμενους να έχουν την τάση για μεγαλύτερη επιρροή στους διαμορφωτές δημόσιας πολιτικής και την κοινωνία. Ο Snow υποστήριξε ότι το πρόβλημα μπορούσε να αντιμετωπιστεί μέσω της εκπαίδευσης και ότι η επιστημονική τεχνολογία μπορούσε και έπρεπε να χρησιμοποιηθεί για την εξάλειψη της φτώχειας. Η διάλεξη του Snow δεν παραπέμπει σε κάποια συγκεκριμένη θεωρία που μπορούσε να γεφυρώσει τους δύο κλάδους, αλλά συχνά χρησιμοποιείται ως θεμελιώδες κείμενο στη μελέτη της Επιστήμης και της Λογοτεχνίας.

 

Ενώ η διεπιστημονική εργασία μεταξύ Λογοτεχνίας και Επιστήμης έχει προχωρήσει σε μεγάλο βαθμό από αυτό το σημείο, η γνώση και κατανόηση στον τομέα μπορεί να επηρεάσει θετικά τον λιγότερο ανεπτυγμένο τομέα των Μαθηματικών και της Ποίησης. Στην ηπειρωτική Ευρώπη, αυτή η διάκριση μεταξύ Λογοτεχνίας και Επιστήμης, και μεταξύ Μαθηματικών και Ποίησης, ήταν λιγότερο εμφανής αρχικά, εξ ου και η παρατήρηση του Τσέχου ιατρού και ποιητή Miroslav Holub, ότι η συζήτηση για τους «δύο πολιτισμούς» δεν είναι ουσιαστικά συζήτηση. (Holub, Poetry and Science).

 

Αυτή η αντίληψη αντικατοπτρίζεται επίσης σε απόψεις του Ρουμάνου μαθηματικού Solomon Marcus, σε ένα εναρκτήριο διεπιστημονικό συνέδριο για τα Μαθηματικά και την Τέχνη, που πραγματοποιήθηκε το 1998. Ο Marcus υποστηρίζει ότι στην Ανατολική Ευρώπη λόγω «μεγάλης καθυστέρησης στην πολιτιστική τους ανάπτυξη ή απουσίας μακράς πολιτιστικής παράδοσης», οι επιστήμονες και οι καλλιτέχνες ήταν πιο ανοιχτοί στη γεφύρωση της Τέχνης και της Επιστήμης από ό,τι σε άλλα μέρη του κόσμου. Ο Marcus συνεχίζει υποστηρίζοντας ότι τα Μαθηματικά είναι από καιρό ‘καταλύτης’ για τη μεταφορά ιδεών από το ένα πεδίο στο άλλο, δίνοντας το παράδειγμα της εντροπίας που εισέρχεται στη Θεωρία Πληροφορίας και στη συνέχεια στη Γλωσσολογία και την Τέχνη.

http://www.dreamstime.com/royalty-free-stock-image-mathematics-image28954086

Στις Ηνωμένες Πολιτείες, ο φιλόσοφος και μαθηματικός Scott Buchanan ξεκίνησε μια σειρά μαθημάτων κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του 1920, διδάσκοντας Μαθηματικά. Ο Buchanan προσπάθησε να μεταδώσει στο κοινό του την αίσθηση της ομορφιάς στα Μαθηματικά, συγκρίνοντάς τα ρητά με την ποίηση. Στο δημοσιευμένο έργο του, ο Buchanan σκέφτεται ότι η Ποίηση και τα Μαθηματικά είναι μυστικιστικά και εξωτικά και ότι –όπως και η Ποίηση– τα Μαθηματικά είναι όμορφα, αλλά δεν προσφέρει μια θεωρητική προσέγγιση. (Buchanan, Poetry and Mathematics). Πρόσφατες προσπάθειες να ‘γεφυρωθούν’ τα Μαθηματικά και η Ποίηση, και τα Μαθηματικά και η Λογοτεχνία γενικότερα, περιλαμβάνουν το Humanistic Mathematics Network Journal που κυκλοφόρησε στις Ηνωμένες Πολιτείες από το 1987 και το ετήσιο συνέδριο “Bridges: Mathematical Connections in Art, Music and Science”, το οποίο ιδρύθηκε το 1998 στις ΗΠΑ από τον μαθηματικό Reza Sarhangi και το οποίο λαμβάνει χώρα τώρα σε όλη την Ευρώπη και τη Βόρεια Αμερική. Το 2006 η Mathematical Association of America (ΜΑΑ) δημιούργησε έναν κλάδο που σχετίζεται με τις τέχνες, το SIGMAAARTS, και το 2007 ιδρύθηκε το Journal of Mathematics and the Arts. Το πρώτο ειδικό τεύχος για τα Μαθηματικά και την Ποίηση εκδόθηκε το 2014 και στο οποίο ζητήθηκαν συνεισφορές για να αποδειχθεί «ένας συνδυασμός επιστημών και τέχνης».

 

Στο Ηνωμένο Βασίλειο, η British Society for Literature and Science ιδρύθηκε επίσημα το 2004. Το 2013 το 24ο Διεθνές Συνέδριο Ιστορίας της Επιστήμης, της Τεχνολογίας και της Ιατρικής, πραγματοποιήθηκε στο Μάντσεστερ και, για πρώτη φορά, αυτό το συνέδριο περιλάμβανε μια συνεδρία ειδικά αφιερωμένη στη «Λογοτεχνία και Επιστήμη».

 

Στην Ελλάδα, το πρώτο διεθνές ειδικό συνέδριο για «Επιστήμη και Λογοτεχνία», στο πλαίσιο του IUHPST (International Union of History and Philosophy of Science and Technology), πραγματοποιήθηκε το 2014 στο ΕΙΕ. Τον Μάρτιο του 2014 το Πανεπιστήμιο της Λειψίας φιλοξένησε ένα εναρκτήριο συνέδριο με θέμα Μαθηματικά και Λογοτεχνία, «The Common Denominator», στο πλαίσιο των αγγλόφωνων πολιτιστικών σπουδών. Κανένα όμως από αυτά μέχρι σήμερα δεν έχει ένα συγκεκριμένο ρεύμα για τα Μαθηματικά, αν και σιγά σιγά αναδύονται άτυπα μαθηματικά ομοειδή σύνολα.

 

Το 2012, ο μαθηματικός Barry Mazur και ο μυθιστοριογράφος Απόστολος Δοξιάδης δημοσίευσαν τη συλλογή άρθρων Circles Disturbed, σημειώνοντας ότι, αν και σχετικά πρόσφατες, οι προσπάθειες εξέτασης των συνδέσεων μεταξύ Μαθηματικών και αφήγησης γίνονται πλέον συχνότερες. (Doxiadis and Mazur, Circles Disturbed). Εκτός από αυτές τις επίσημες προσπάθειες να συνδυαστούν τα Μαθηματικά και η Ποίηση, υπάρχει αριθμός μελετητών που εργάζονται με πιο ad hoc τρόπο στο πεδίο και σε αυτά τα έργα στηρίζεται η παρούσα έρευνα.

 

Σύμφωνα με την Ποιητική του Αριστοτέλη, μια υπόθεση σε πρώιμη κατάσταση δεν είναι ούτε αληθής ούτε ψευδής, καθώς ανήκει στη σφαίρα του δυνατού. Στη μονογραφία του το 1990, La structure poétique du monde, ο Fernand Hallyn παρατηρεί ότι αυτή η άποψη μοιάζει με ποίημα, ενώ η τάξη και το «τι είναι» έρχονται αργότερα. Ο Hallyn βασίζεται εν μέρει στο «The Meaning of a Poetics» του Paul Ricoeur (Hallyn, The Poetic Structure of the World). Αυτή η αναζήτηση της τάξης ως πιο επιστημονική αντιστοιχεί στη μίμηση (σχήμα αναπαράστασης) και η επιλογή ενός συγκεκριμένου σχήματος σχετίζεται με σημειωτική ή σχήματα νοήματος. Ο Hallyn καταλήγει στο συμπέρασμα ότι η εύρεση της τάξης και των επιπέδων εξήγησης ήταν αυτό που εννοούσαν ο Κοπέρνικος και ο Κέπλερ με την «ποιητική» τους. Επιπλέον, παραθέτει τα λόγια του φιλόσοφου Karl Popper, ο οποίος επικαλείται τη λογοτεχνική ή καλλιτεχνική διαίσθηση, υποστηρίζοντας ότι οι υποθέσεις είναι «ελεύθερες δημιουργίες του νου μας, αποτέλεσμα μιας σχεδόν ποιητικής διαίσθησης, μιας προσπάθειας να κατανοήσουμε διαισθητικά τους νόμους της φύσης». (Popper, Conjectures and Refutations).

 

Μεγάλο μέρος της προφανούς διαφοράς Μαθηματικών και Ποίησης μπορεί να συζητηθεί από την άποψη της γλώσσας. Με την πρώτη ματιά, η μαθηματική γλώσσα είναι λογική, μη αμφιλεγόμενη και καθαρή, και η μαθηματική γνώση είναι μοναδική και καθολική. Η Ποίηση, από την άλλη, παραδοσιακά εκλαμβάνεται ως υποκειμενική, ευφάνταστη και αποφασιστικά διφορούμενη/ αμφίσημη. Ωστόσο, τα Μαθηματικά δεν είναι πάντα σαφή, αντικειμενικά και καθολικά, και οι τύποι γνώσης που αντιπροσωπεύουν είναι πολλαπλοί. Τα Μαθηματικά υπόκεινται σε πολιτισμικό πλαίσιο, μπορεί να είναι ευαίσθητα και ευφάνταστα και το εύρος τους εκτείνεται πολύ πέρα ​​από την περιγραφή ενός άμεσα παρατηρήσιμου κόσμου. Ομοίως, η Ποίηση, αν και είναι πράγματι εξαιρετικά ευφάνταστη και απρόβλεπτα δημιουργική, διαθέτει πολλά χαρακτηριστικά στενά ευθυγραμμισμένα με τη λογική, τον ορθολογισμό και την οικουμενικότητα.

 

Η Ποίηση, όπως και τα Μαθηματικά, χρησιμοποιεί μεθοδολογικά συστήματα. Τόσο τα Μαθηματικά όσο και η Ποίηση προσπαθούν να διατυπώσουν μίαν αλήθεια συχνά πέρα ​​από τις λέξεις, και το κάνουν με τρόπο παράδοξο: ο υπαινιγμός, το πολλαπλό και διφορούμενο νόημα είναι απαραίτητα για να επιτραπεί η δυνατότητα απεριόριστου ορίου και μέγιστης ερμηνείας, αλλά αυτό μεταφέρεται καλύτερα δίνοντας ορισμούς όσο το δυνατόν λιγότερο. Η συμπύκνωση, η ακρίβεια, η περιεκτικότητα και η συντομία είναι απαραίτητες. Όλα αυτά είναι εμφανή χαρακτηριστικά της Ποίησης, και είναι επίσης εμφανή στην άκρως φορμαλιστική και δομική προσέγγιση των σύγχρονων Αλγεβριστών και ομάδων όπως οι Bourbaki, καθώς και στην αμφισβήτηση και την ανοιχτή σκέψη των γεωμετρών των μη-Ευκλείδειων Γεωμετριών και του Gödel.

 

Το κοινωνικό πλαίσιο είναι σημαντικό: ζητήματα ανθρώπινης ηθικής, ατομικότητας και δημιουργικότητας είναι όλα αντίθετα με την αφαίρεση και την οικουμενικότητα. Αυτό το παράδοξο περικλείεται στη μεταφορά. Ιδανικό στη μαθηματική γλώσσα είναι ότι δεν έχει αβέβαιη χροιά και αντιπροσωπεύει μια μοναδική μορφή έκφρασης. Η Ποίηση, από την άλλη, είναι ανοιχτή σε ατομική ερμηνεία. Αλλά στην πράξη, και τα δύο ισχύουν το ένα για το άλλο. Ενώ το περιθώριο για εκδοχές της αλήθειας μπορεί να είναι πολύ ευρύτερο στην Ποίηση παρά στα Μαθηματικά, είναι ακριβώς η αλληλεπίδραση της δημιουργικότητας και της φαντασίας που μπορεί να διευρύνει τον νου και να επιτρέψει την πλήρη εξέταση των δυνατοτήτων και των ερμηνειών που προτείνει η μεταφορά. Είναι αυτές οι αντιλήψεις –η «ποιητικότητα» των Μαθηματικών και η «μαθηματικότητα» στην Ποίηση– που φέρνουν τα δύο πεδία κοντά: φαντασία και μέθοδος.

Δημήτρης Γαβαλάς

O Δημήτρης Γαβαλάς γεννήθηκε στην Κόρινθο το 1949. Σπούδασε Μαθηματικά, Κυβερνητική και Συστήματα Αυτομάτου Ελέγχου σε μεταπτυχιακές σπουδές και Ψυχολογία του Βάθους σε ελεύθερες σπουδές. Εκπόνησε Διδακτορική Διατριβή με θέμα τα Μαθηματικά, τη Θεμελίωση και τη Διδακτική τους. Αρχικά εργάστηκε ως Επιστημονικός Συνεργάτης στο Πανεπιστήμιο Πατρών και ως Ερευνητής στο Κέντρο Ερευνών «Δημόκριτος». Στη συνέχεια εργάστηκε στην εκπαίδευση ως καθηγητής Μαθηματικών. Συνεργάστηκε με το Παιδαγωγικό Ινστιτούτο (στη συγγραφή Προγραμμάτων Σπουδών & σχολικών βιβλίων και σε άλλα εκπαιδευτικά θέματα). Εργάστηκε επίσης στη Βαρβάκειο Σχολή, και συνέχισε ως Σχολικός Σύμβουλος. Για το πνευματικό του έργο, έχει τιμηθεί από τον Δήμο Κορινθίων. Το δοκίμιό του για τον Οδυσσέα Ελύτη έλαβε κρατική διάκριση, ενώ το ποίημα «Φανταστική Γεωμετρία» περιελήφθη στα Κείμενα Νεοελληνικής Λογοτεχνίας της Β΄ τάξης του Γυμνασίου.

Έργα του Δημήτρη Γαβαλά:

Ποίηση

Σπουδές. Αθήνα, 1973.
Μετάβαση στο Όριο. Αθήνα, 1974.
Ανέλιξη. Αθήνα, 1975.
Δήλος. Αθήνα, 1976.
Εσωτερική Αιμομιξία. Αθήνα, 1977.
Η Πάλη με το Άρρητο. Αθήνα, 1978.
Ελεγείο. Αθήνα, 1979.
Τα Εξωστρεφή. Αθήνα, 1980.
“Η Του Μυστικού Ύδατος Ποίησις“. Αθήνα 1983.
Το Πρόσωπο της Ευτυχίας. Κώδικας, Αθήνα, 1987.
Απλά Τραγούδια για έναν Άγγελο. Κώδικας, Αθήνα, 1988.
Φωτόλυση. Κώδικας, Αθήνα, 1989.
Ακαριαία. Κώδικας, Αθήνα, 1994.
Σύμμετρος Έρωτας Ή Τα Πρόσωπα του Αγγέλου. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 1996
Άγγελος Εσωτερικών Υδάτων. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 1998.
Το Λάμδα του Μέλλοντος. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2003.
Ποιήματα 1973-2003: Επιλογή. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2004.
Ου Παντός Πλειν. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2006.
Στη Σιωπή του Νου. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2013.
Δίχως Μαγνητόφωνα Φωνόγραφους Δίσκους και Μαγνητοταινίες. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2016.

Δοκίμιο

Η Εσωτερική Διαλεκτική στη «Μαρία Νεφέλη» του Οδυσσέα Ελύτη. Κώδικας, Θεσσαλονίκη, 1987. (σσ. 94).
Ψυχο-Κυβερνητική και Πολιτική: Αναλυτική Θεώρηση του Πολιτικού Φαινομένου. Κώδικας, Αθήνα, 1989. (σσ. 40).
Αισθητική και Κριτική Θεωρία των Αρχετύπων: Θεωρητικά Κείμενα και Εφαρμογές. Κώδικας, Αθήνα, 1999. (σσ. 202).

Μετάφραση – Εισαγωγή – Σχόλια
Nicoll, M. Ψυχολογικά Σχόλια στη Διδασκαλία του Γκουρτζίεφ. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 1997. (σσ. 96).


Επιστημονικά Βιβλία

Πρότυπα και Χαρακτήρας Κυβερνητικών Συστημάτων: Συμβολή στη Θεωρητική Κυβερνητική – Ένα Μαθηματικό Μοντέλο. Πάτρα, 1977 και Αθήνα, 1993 . (Διδακτορική Διατριβή). (σσ. 250).
Η Θεωρία Κατηγοριών ως Υποκείμενο Πλαίσιο για τη Θεμελίωση και Διδακτική των Μαθηματικών: Συστημική Προσέγγιση της Εκπαίδευσης. Πάτρα, 2000. (Διδακτορική Διατριβή). (σσ. 350).
Θέματα από τα Σύγχρονα Μαθηματικά 1: Μη-συμβατική Ανάλυση, Ασαφή Σύνολα, Η έννοια της Μη-διακριτότητας. Εκδόσεις 3 4 5, Αθήνα, 2005. (σσ. 190).
Θέματα από τα Σύγχρονα Μαθηματικά 2: Πρώτη Μύηση στη Θεωρία Κατηγοριών. Εκδόσεις 3 4 5, Αθήνα, 2006. (σσ. 330).
Το Αρχέτυπο του Τυχερού Παιχνιδιού: Για την Τύχη, τη Μαντική και τη Συγχρονότητα Σύμφωνα με τις Απόψεις των C. G. Jung και M.- L. von Franz. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2006. (σσ. 280). (Σε συνεργασία).
On Number’s Nature. Nova Publishers, NY, 2009 (pp. 70).
Συστημική: Σκέψη και Εκπαίδευση – Συμβολή στο Ζήτημα της Εκπαίδευσης. Εκδόσεις Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2011. (σσ. 310).
Αρχετυπικές Μορφογενέσεις. Γαβριηλίδης, Αθήνα, 2012.
Θέματα από τα Σύγχρονα Μαθηματικά 3: Για τη Φύση του Αριθμού. Εκδόσεις 3 4 5, Αθήνα, 2012. (σσ. 360).
Αρχέτυπο: Η Εξέλιξη μιας Σύλληψης στον Τομέα της Γνώσης. Εκδόσεις 3 4 5, Αθήνα, 2015. (σσ. 320).
Κυβερνητική: Αναζητώντας την Ολότητα. Εκδόσεις 3 4 5, Αθήνα, 2016. (σσ. 400).

Κρατικά Σχολικά Βιβλία
Οδηγίες για τη Διδασκαλία των Μαθηματικών στην Α΄ Τάξη Λυκείου. (Σε συνεργασία). ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1997.
Μαθηματικά Θετικής Κατεύθυνσης για τη Β΄ Τάξη Λυκείου. (Σε συνεργασία). ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1998 – 2015.
Λογική: Θεωρία και Πρακτική για τη Γ΄ Τάξη Λυκείου. (Σε συνεργασία). ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1999-2015.
Οδηγίες για τη Διδασκαλία των Μαθηματικών στο Γυμνάσιο και το Λύκειο (Σε συνεργασία). ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1998 – 2008.
Μιγαδικοί Αριθμοί. Κεφάλαιο στο: Μαθηματικά Θετικής Κατεύθυνσης για τη Γ΄ Τάξη Λυκείου (Σε συνεργασία). ΟΕΔΒ, Αθήνα, 1999-2015.



Δημοσίευσε επίσης πλήθος άρθρων σε εφημερίδες και περιοδικά για θέματα εκπαίδευσης, πολιτικής, λογοτεχνίας κτλ.

Αφήστε μια απάντηση

Αυτός ο ιστότοπος χρησιμοποιεί το Akismet για να μειώσει τα ανεπιθύμητα σχόλια. Μάθετε πώς υφίστανται επεξεργασία τα δεδομένα των σχολίων σας.